Алмазбек Токтомаметов, КБАнын мектепке чейинки жана башталгыч мектепте билим берүү лабораториясынын башчысы, педагогика илимдеринин кандидаты.

 - Алмазбек мырза, кенже курактагы балдар текстти кандай кабыл алышат?

- Бул курактагы балдар диалог түрүндөгү, суроо-жооп формасындагы текстти жеӊил кабыл алышат. Мындай тексттерди угууда да, окууда да эки жактын теӊ ролуна кирүү менен, кырдаалдык жагдай түзүлүп, текст жеӊил да, толугураак да кабыл алынат, аларды балдар жакшы түшүнүшөт.

Кенже курактагы балдар үчүн тексттин (чыгарманын) аты да өзгөчө мааниге ээ. Анткени чыгарманын атын угуу менен, баланын башында чыгарманы окуганга чейин ал тууралуу божомол пайда болот, ал андан ары өнүгө баштайт. Бекеринен ата-бабаларыбыз жомокторго өзгөчө ат берген эмес экен да. Алсак, «Абышка, кемпир, анын үч уулу жана жалгыз түп алмасы тууралуу жомок», «Эмне үчүн үкү түнкүсүн учуп калган?», «Акыл Карачач», «Акылдуу бала», «Алтын кыз», «Алтын куш», «Жезкемпир», «Байдын эрке баласы», «Куйругун жазалаган түлкү», «Жылан менен кишинин арбашы» ж.б.

Орус элинин улуу жазуучусу Л.Н.Толстой балдар үчүн 600дөн ашык чыгарма жазган, алардын ар биринин атын карап көрсөӊүз, жазуучу аларга өзгөчө маани бергени көрүнүп турат. Мисалы: «Шамал кайдан жаралат?», «Карышкырлар балдарын кантип үйрөтүшөт?», «Ууру кантип өзүн билдирип алды?», «Аязда дарактар эмнеге кычырайт», «Ташбака менен бүркүт», «Чөөлөр жана пил», «Магнит деген эмне?», «Тобурчакты кай жерден сындырсаӊ да, эмнеге бир жагы чуӊкур, бир жагы томпок?» ж.б.

- Чыгарманын атын укканда же окуганда балада божомол түшүнүк пайда болот тура. Ошол түшүнүк кандай жол менен өнүгөт?

- Тексттин биринчи сүйлөмү (жалпысынан башталышы), бир жагынан, текстти андан ары окууга өбөлгө түзүп кызыктырса, экинчи жагынан, тексттин атын укканда баланын башында пайда болгон божомол андан ары уланып өркүндөйт. Текстти окууга кызыктырууга мисал келтирсек, орус элинин мыкты жазуучу В.П.Астафьевдин бир аӊгемеси мындайча башталат: «Талаага үйүр айдап чыккан балдарды эки нерсе абдан таӊ калтырды…». Албетте, бул сүйлөмдөн кийин баланын колунан текстти (китепти) алып коюуга болбойт. Бул сүйлөм баланы өзүнө тартып, «арбап» алат. Ал эми балдарды кызыктырган эки нерсени тапкычакты чыгарма аягына чыгат.

- Ал эми жомокто «Илгери-илгери…» деп башталат эмеспи?

- Ооба, «Илгери-илгери бир абышка-кемпир, алардын үч баласы жана жалгыз түп алмасы болуптур…». Бул сүйлөмдү окуган баланын башында дароо абышка-кемпирге, алардын үч уулуна жана жалгыз түп алмага байланышкан өзүнүн болжолу жаралат да, балага текстти окуттурбай токтотуп койгондо да, тигил божомол андан ары өз алдынча уланып кете берет. Б.а. баланын өзүнүн варианты пайда болот. Эгерде бала текстти бир аздан кийин токтогон жерден ары окуп улантса, анын башында жаралган өзүнүн варианты менен окуган варианты салыштырылып катар жүрүп отурат. Бул салыштыруу текстти жакшылап эстеп калганга да, аны талдаганга да жакшы жардам берет.

- Тексттеги сүрөттөр, көрсөтмөлүүлүктөр да өзгөчө мааниге ээ болсо керек?

- Ооба, кенже курактагы балдар үчүн тексттин жасалгаланышы, кооздолушу, көрсөтмөлүүлүк, сүрөттөр зор мааниге ээ. Текстке карата тартылган сүрөттөр тексттеги ойду толуктоо менен, аны ар тараптан байытат. Адабий окуу китептеринде сүрөттөр, көрсөтмөлүүлүк үч багытта колдонулган: 1. текстке кошумча маани берүү, аны кооздоо үчүн; 2. текст менен катар мааниге ээ болуу, б.а. тексттин бир бөлүгү сөз менен, экинчи бөлүгү сүрөт менен берилет; 3. сюжеттүү сүрөттөр гана берилет (бир окуяга карата анын мазмунун ачкан бир нече сүрөт сунушталат).

- Окуу техникасындагы окуу ылдамдыгы жаатында оюӊуз кандай?

- Кийинки кезде тиешелүү окуу ылдамдыгы зарыл экендигин белгилөө менен, негизги максат бул эмес, аӊ сезимдүү түшүнүп окуу болоруна басым жасалууда. Бул айтылганды ишке ашыруу максатында окуу техникасындагы окуу ылдамдыгынын ченемдери азайтылууда. Авторлоштукта иштелип чыгып, Кыргыз билим берүү академиясынын Окумуштуулар кеӊеши бекиткен «Башталгыч класстардагы окууга коюлуучу базалык талаптарга» (2014), «Башталгыч класстардагы Кыргыз тил боюнча предметтик стандартка» (2015) ылайык, окуу жылынын аягында 1-класста үн чыгарып тааныш эмес тексттен 25 сөз, 2-класста 40 сөз, 3-класста 60 сөз, 4-класста 80 сөз окуу талабы коюлат.

И. КАДЫРМАМАТОВ,

КРнын Билим берүүсүнүн отличниги

Билим берүү жана илим министрлигинин 2015-жылы аткарган иштеринин жыйынтыгы жана 2016-жылга карата милдеттери тууралуу министр Эльвира Сариева министрликтин жыйынтыктоо коллегиясында отчет берди.

Коллегияга катышып, сөз сүйлөгөн вице-премьер-министр Гүлмира Кудайбердиева Өкмөт мектепке чейинки билим берүү мекемелеринин тарбиячыларынын, мектеп мугалимдеринин айлык акыларын 50%  көтөргөнүн өткөн жылдын чоӊ жетишкендиги катары баса белгиледи.

- Өкмөт бул маселени чечүүүчүн 1,6 млрд. сом каражат жумшады. Мугалимдердин айлык акыларынын жогорулашы менен мектепке мугалимдер кайтып келе башташты, бул албетте, иштин оӊ таасири десек болот. 2015-жылы педагогикалык окуу жайын бүтүргөн адистердин 76% өздөрүнүн айылдарына барып иштей башташты. Өкмөттүн чечими менен мамлекеттик ипотекалык компания түзүлүп, биринчи кезекте турак-жайы жок мугалимдер 12%  пайыз менен 15 жылга үч миллион сомго чейин насыя алганга мүмкүнчүлүк түзүлдү.  Былтыркы жыл Билим берүү министрлиги үчүн жемиштүү жыл болду. 2016-жылы дагы 100 мектеп салынат жана 100 мектеп капиталдык ремонттон өткөрүлөт. Быйылкы жылдан баштап өлкөдө физика, химия, математика мектептерин ачуу программасы ишке киргизилмекчи, — деди Г.Кудайбердиева.

Андан соӊ, билим берүү жана илим министри Эльвира Сариева  сөз алып, Билим берүү жана илим министрлиги туруктуу өнүктүрүүнүн Улуттук стратегиясында жана Өкмөттүн Программасында алдыга коюлган милдеттердин аткарылганына токтолду.

- Алдыдагы натыйжалуу ийгиликтерге жетүүүчүн Билим берүү жана илим министрлигинен баштап, ар бир билим берүү уюмдарына чейин башкаруу практикасын өзгөртүүгө бир нече чечим кабыл алынды. 2015-жылы атайын маалыматтык системасы түзүлүп, анын Концепциясы кабыл алынды. Бул маалыматтык системанын бир бөлүгү  - билим берүү уюмдарынын маалыматтык банкы. Ал реалдуу режиминде өзүнүн 200 көрсөткүчү менен мектепке чейинки, башталгыч, негизги жана орто жалпы билим берүү уюмдарынын маалыматын толуктайт. 2015-жылы ар бир мектеп боюнча маалымат аныкталып, атайын кодификация киргизилди – бул бирдиктүү маалыматтык базаны түзүп, ата-энелерге, билим берүү системасына жана башка мекемелерге ачык колдонууга өтөт, — деди министр айым.

Мектепке даярдоо

2015-жылдын сентябрь  айынан баштап  өлкөдө 480 сааттык мектепке даярдоо программасы ишке киргизилди. Азыркы күндө бул программанын алкагында 76692 тарбиялануучу бар. Мындан тышкары, билим берүүнүн ар кандай түрлөрү боюнча мектепке даярдоого 28755 бала тартылган. Мектепке чейинки билим берүү уюмдарынын мекемелерин кайра кайтарып алуу алкагында Мамлекеттик мүлктү башкаруу фондусу, прокуратура жана жергиликтүү  өз алдынча башкаруу органдары менен биргеликте иштеп, 120 бала  бакча  кайтарылып алынса, КРнын Башкы прокуратурасынын кийлигишүүсү менен мурдагы 192 бала бакчанын ичинен 173ү кайтарылды. Кошумча жергиликтүү  бийликтин жардамы менен 161 жаӊы бала бакча ачылды.

Мектепке чейинки билим берүүнүөнүктүрүүүчүн керектүү шарттар менен камсыздоонун өзгөчө бөлүгү болуп, лицензиялоонун талаптарын жеӊилдетүү  жана бала бакчалардан салыктын алынышы болду.  Бул эки өзгөрүүнүн кириши биринчи жарым жылдыкта бала бакчалардын санынын 52%,  ал эми жыл жыйынтыгы  менен 121 пайызга өсүшүнө шарт түздү.

2014-жылдын октябрь айынан тартып, 2015-жылдын сентябрь айына чейин жалпы билим берүүчү уюмдардын имараттарында 40 мектепке чейинки билим берүү уюму ачылды. Бул деген жалпы билим берүүгө дагы 1274 бала тартылды дегенди билдирет.

Мектеп курулушу

Мониторинг көрсөткөндөй, Кыргызстандын жалпы билим берүү уюмдарынын 78,6 пайызы 90-жылга чейин эле курулган, ошондуктан жалпы билим берүү уюмдары өз ресурстарын иштеп бүттү же ошого жакындап калды.  Мектептеги балдардын коопсуздугун сактоо үчүн КР Өкмөтүнүн токтому менен “2024-жылга чейин Кыргыз Республикасындагы коопсуз мектептер жана мектепке чейинки коопсуз уюмдар” программасы бекитилди.

“Ушул программанын негизинде, бир жылдын ичинде былтыр 73 мектеп курулуп + 100 мектепти ремонт жана реконструкциялоо иштери башталды.  Бул көрсөткүч өткөн жылдардын көрсөткүчүнөн  эки эсеге ашык болуп эсептелинет», — деди министр.

Окуу китептер

Отчетко караганда, жаӊы муундагы окуу китептерин чыгаруу үчүн автор – министрлик — басмакана сыяктуу эки жана үч тараптуу форматтагы келишим түрүндө иштер жүрүп жатат. Автордун мүлктүк укугун министрлик өзүнө алат, анткени китептер басылып чыккандан кийин ачыктан ачык Улуттук репозиторийге электрондук форматына жайгаштырылат. Азыркы убакытта окуу китептеринин 33 ар кандай аталышы, усулдук колдонмолор электрондук форматта жайгаштырылды. Тактап айтканда, “Турмуштук ишкердүүлүк негиздери” (1), “Тил илими” (8), “Тарых” (2), “Коом таануу” (1), “Математика” (2), “Адабият” (5), “Информатика” (1), “Көркөм өнөр жана музыка” (6) окуу китептери чыкты.  2015-жылы өткөрүлгөн үч тендердин тыянагы боюнча, республикалык бюджеттин эсебинен каржыланган 30 ар кандай аталыштагы китептер  1319178 нускада басылды.

Көп тилде билим берүү программасы

Мамлекеттик тилди өнүктүрүүгөөзгөчө көӊүл буруу жана көп тилдүүлүктүөнүктүрүү жаатында өткөн жылдын сентябрь айында көп тилдүү  билим берүү программасынын пилоту башталган. Азыркы кезде пилот өлкөнүн 56 мектебинде жана 5 балдар бакчасында жүрүүдө. Ошону менен катар, билим берүүнүн көп тилдүүлүк программасын туруктуу камсыз кылуу үчүн пилоттук ишке эки педагогикалык жогорку окуу жайлар  (ОшМУ жана И.Арабаев ат. КМУ) тартылып, бул эки окуу жайдын базасында көп тилдүү билим берүү боюнча борборлор жана лабораториялар  ачылган.

Ысык тамак

2015-жылдан тарта  ВПП ООН, «МерсиКо», ата-энелер менен жергиликтүүөз башкаруу органдарынын биргелешүүсүнүн  алкагында  республикадагы 2207 мектептин 788 мектебинде ысык тамак-аш толук кандуу берилүүдө.

Долбоордун алкагында мурун булочка, чай болсо, азыр ар бир мектепке 3000-5000$ инвестиция тартылып, ашпозчунун эмгек акысын төлөө маселеси чечилди. Эми ошол эле бюджеттин алкагында  60ка чейин түрдүү  тамак-аш берилери белгилүү болду.

Мугалимдер тартыштыгы

Министрликтин педагогикалык кадрларды колдогон иш-аракеттери жыл сайын жакшы натыйжа берүүдө. Акыркы үч жылды алсак, бүтүрүүчүлөрдүн 70% окуу жай бөлүштүргөн жерге барууда. 2015-жылы республиканын мектептерине 1845 мугалим ишке орношсо, анын 1418 мугалими жаш адистер же 76,8 % түзөт. Министрлик бул абалды байкоого алганда, окуу жылдын башында  2340 мугалим жетпей жатса, декабрда бул сан  994кө  чейин түштү, ал эми быйылкы жылдын маалыматы боюнча  тартыштык 874 мугалимди түздү.

Кесиптик-техникалык билим алуу

Акыркы жылдары Кыргызстанда кесиптик орто билим алууга кызыккандардын саны өстү. Бул көрсөткүч 2010-жылы — 59 555, 2015-жылы — 92,5 миӊ окуучунун санына жеткен. Бүтүрүүчүлөрдүн тандап алган кесиби эмгек рыногунун талаптарына жооп беришин камсыз кылуу үчүн жумуш берүүчүлөрдүн өкүлдөрүнөн аттестациялык комиссияларга кошуп, ал эми баштапкы кесиптик билим берүүнү бүтүрүүчүлөрүн атайын сертификациядан өткөрдүк. 12 кесиптик-техникалык училищаны  көз карандысыз аккредитациялоодон өткөрүп, бул тармактагы ишти 2016-жылы улантабыз деген ойдобуз. Ал эми кесиптик орто билим берүү системасын бир ирээтке келтирүүүчүн жана азыркы кезде заманбап эмгек рыногуна толук кандуу жооп берүүчү (улуттук жана ааламдашкан ыкмада) кесиптик орто билим берүүчү окуу жайлар үчүн жаӊы муундун 86 стандарты иштелип чыкты.

 Жогорку билим реформасы

Жогорку окуу жайларды  оптималдаштыруу Концепциясын ишке ашырууда мамлекеттик жождор беш  группага бөлүнгөн  – жогорку кесиптик билим берүү деӊгээли боюнча кадрларды даярдоонун толук циклин ишке ашырган мамлекеттик 10 ЖОЖдун тизмеси бекитилсе, калган окуу жайлар  ЖОЖдун профили боюнча бир гана магистр программасы же бир гана бакалавр даярдаган тизмелерге кирди.

- Оптималдаштыруу боюнча реформанын маанилүү кадамдарынын бири — окуунун бардык түрү боюнча ЖРТнын бирдиктүү 110 босого баллы болуп эсептелет. 2014-жылы босого баллын 38259 абитуриент өтсө, 2015 жылы – ал 50% көбөйдү. Дал ушул ЖОЖдордогу жогорку билим берүүнүн сапатын жакшырта турган аккредитациялоо маселеси. Аккредитациялоо процедурасын тереӊдетүү быйыл 1-сентябрынан башталмакчы. Билим берүүчү уюмдарды аккредитациялоо тууралуу жоболор бекитилип, билим берүү жаатындагы аккредитациялык агенттикти таануу менен бирге, билим берүү уюмдарынын аккредитациялык тартиби жана программалары бекитилген. Түзүлгөн Улуттук аккредитациялык кеӊеш — ар бир маселени чогуу-чараан, ачык-айкын чече турган,  аккредитациялык агенттиктин ишин таануу жөнүндөгү коомдук башталышта уюшулган кеӊеш берүүчү кеӊешме органы болуп эсептелет, — деди министр.

Бакалавриат боюнча 144, магистрлерди даярдоо боюнча 142 жана адистерди даярдоо боюнча 52 стандарт иштелип чыгып, ал сааттардын санына байланыштуу варианттарды 50 пайызга алып келди.

Илим

Бул багытта “Кыргыз Республикасында илимди уюштуруу системасын реформалоонун Концепциясына” ылайык, премьер-министрдин алдында илим жана инновация боюнча кеӊеши түзүлдү. Мындан тышкары, министрликтин алдында Илим департаменти уюшулду жана Улуттук илим фонду түзүлдү.  Департамент Кыргызстандагы илим тармагынын өнүгүшүн жөнгө салат, өлкөнүн илимий изилдөө боюнча артыкчылыктуу багыттарын аныктап, Улуттук илим  фонду аркылуу жаӊы каржылоо принциптерин ишке ашырат.

Илимий жана илимий-педагогикалык кадрларды даярдоо багыты боюнча Жогорку аттестациялык комиссиясы тарабынан илимий эмгектерди тастыктоонун баллдык системасы киргизилди. Ошондой эле илимий изилдөөлөрдү сөзсүз түрдө аспирантура аркылуу өткөрүү тартиби кабыл алынды.

Гүлнара Алыбаева,

“Кутбилим”

21 января в рамках эко-проекта «Думай глобально, действуй локально: повышение экологической ответственности среди детей и молодежи» Фонда «Инициатива Розы Отунбаевой», в столичном УВК № 67  прошел Лекторий по экологии для учителей города Бишкек. Лекция была организована Международным общественным фондом «Инициатива Розы Отунбаевой» в сотрудничестве с Управлением образования Мэрии города Бишкек и при участии экологического движения «БИОМ». Цель-эко-проекта — повышение гражданской ответственности и уровня экологической культуры у детей и молодежи через переход от позиции стороннего наблюдателя  к позиции активного участника экологических акций, с целью создания благоприятной окружающей среды для здорового образа жизни и устойчивого развития.

Клара ИСАК кызы: «Мы хотим, чтобы в нашем обществе было модно быть эко-культурным в жизни, делах, поступках»

Как сообщила газете «Кутбилим» координатор эко-проекта и фестиваля образования фонда «Инициатива Розы Отунбаевой» Клара ИСАК кызы, данный эко-проект реализуется фондом, начиная с 2015  года.

Эко-проект представляет собой тщательно разработанный большой комплекс мероприятий. В частности, это лектории по экологии для учителей города Бишкек, на данные лекции каждый раз приглашаются разные эксперты в области экологии из различных экологических организаций.

Это также акции «Таза Биш» (Чистый Бишкек), эко-акции «Зеленый Бишкек — пришкольное озеленение», эко-акция «Нет полиэтиленовым пакетам», соревнования по сбору макулатуры. Отдельным большим направлением эко-проекта является организация ряда конкурсов. Это и конкурс эко-слоганов среди внешкольных учреждений города Бишкек, конкурс плакатов и рисунков «Экология и мы», конкурс «Эко-селфи», конкурс «Эко-фотоохота» и Караван знаний: передвижная мастерская естественных наук для школ города Бишкек.

Таким образом, за прошлый год фондом в рамках проекта была проделана большая работа. В частности, были  проведены 11 лекций для учителей, директоров и заместителей директоров школ города Бишкек. Тематика лекций была выбрана с акцентом на экологию и биоразнообразие с учетом пожеланий учителей. Также, лекции были организованы для воспитателей городских садиков и садиков на джайлоо, функционирующих в летнее время для детей чабанов.

Проведены 5 акций «ТазаБИШ» (Чистый Бишкек) с участием вузов, студенческих и молодежных организаций города Бишкек. В рамках эко-акции «Зеленый Бишкек — пришкольное озеленение» посажены более 8700 саженцев на территории 25 школ.

«Мы надеемся, что со временем акцией «Зеленый Бишкек» мы охватим все школы города Бишкек. В нашей столице функционируют 94 школы, в прошлом году мы уже посадили саженцы на территории 25 школ, в этом году планируются три посадки – зимняя посадка – хвойные деревья и две посадки – весной и осенью. По нашим расчетам в этом году мы постараемся охватить как минимум 30 школ и остальные школы уже несколько позже», — отметила Клара Исаккызы. По ее словам, для реализации данной акции подписан трехсторонний договор с Госагентством по охране окружающей среды и лесному хозяйству, Управлением образования Бишкека и Фондом «Инициатива Розы Отунбаевой».

Как подчеркнула координатор проекта: «Здесь важно заслужить доверие. Согласно условиям, наши саженцы должны прижиться как минимум на 77% — иначе это неприемлемо и бесполезное транжирование саженцев. Поэтому, это ответственность нашего фонда, ответственность школ за это и для успешности наших посадок мы в обязательном порядке приглашаем экспертов, которые советуют место посадки, дают рекомендации по уходу за посаженными саженцами и т.д.».

Также различными конкурсами в рамках эко-проекта было охвачено большое количество школьников Бишкека. В Караване знаний по экологии для пришкольных лагерей Бишкека приняли участие более 400 школьников

Во время проведения  третьего Фестиваля образования: эко-фестиваль — 24-25 апреля, в нем приняли участие более 15 тысяч посетителей, более 150 организаций-участников, более 80 волонтеров, свыше 250 мероприятий.

«Наш фонд решил разработать и реализовать эко-проект, потому что экологическая безопасность – очень актуальная в современных условиях проблема. Посмотрите, как грязно в нашей столице, мусор – это уже экологическая проблема, которая наносит урон нашему с вами здоровью. Решение этой проблемы — это и культура, и правильное воспитание молодежи и детей. Мы поняли, что нужно менять сознание наших граждан, нашей молодежи, которые должны стремиться к чистоте, стараться беречь нашу окружающую среду, стараться благоустроить и озеленить наш город. Мы все несем ответственность за сохранение  и развитие нашей экологии. Мы хотим, чтобы в нашем обществе было модным быть эко-культурным в жизни, делах и поступках», — отметила Клара Исаккызы.

Анна Кириленко: «Экологическая безопасность – тема новая для учителей и очень актуальная»

С лекцией на тему «Экологическая безопасность: особенности деятельности школ по ее обеспечению» выступила эколог, исполнительный директор экологического движения «БИОМ», Анна Кириленко.

Это была первая вводная лекция по данной теме, где были освещены различные аспекты экологических рисков. Слушатели познакомились с понятием «общество риска», его основными контурами и проблемами. Было показано, насколько в изменяющемся мире увеличивается количество рисков, которые угрожают нашему здоровью, в связи с чем, необходимо формировать специальные навыки оценки рисков и их минимизации в нашей повседневной жизни – в школе и дома. В рамках лекции были приведены различные примеры выбора экологически безопасных продуктов питания, мыломоющей продукции, строительных материалов, которые обычно используют в школах.

По словам Анны Кириленко, экологическая безопасность – тема достаточно новая для учителей и очень актуальная. «Ведь именно в детском и подростковом возрасте у человека закладываются основы здоровья и навыков его поддержания на всю жизнь. Я чувствовала со стороны аудитории напряженный интерес и отрадно понимать, что это только начало лекций по этой теме. Думаю, мы совместными усилиями при наличии тех знаний, которые наработала наша организация за много лет,  сможем внести свой вклад в повышение качества здоровья и жизни учеников», — отметила Анна Кириленко.

Также в ходе лекции состоялась презентация итогов эко-проекта «Думай глобально, действуй локально: повышение экологической ответственности среди детей и молодежи» 2015 года с показом видеоматериала и информацией о запланированных мероприятиях и эко-акциях совместно с Управлением образования Мэрии города Бишкек в 2016.

Лекторий был завершен выступлением учеников учебно-воспитательного комплекса школы-гимназии №67, которые представили театральную эко-презентацию «Защитим нашу Планету» в сопровождении слайд-шоу по экологии.

В мероприятии приняли участие 167 преподавателей биологии, географии и химии бишкекских школ. Были розданы плакаты, созданные в рамках эко-проекта: «Экологический календарь» и «Правила юного бишкекчанина. В рамках лекции учащиеся имели возможность получить новую публикацию экологического движения БИОМ «Экологическая безопасность в контексте устойчивого развития», в которой собран большой материал по Кыргызстану.

Айнура КАНИМЕТОВА, «Кутбилим»

Мурда маалымдалгандай, Бишкекте Билим берүү жана илим министрлигинин «Билим берүү тармагындагы реформаларды колдоо» долбоорунун алкагында башталгыч класстын мугалимдерин, башталгыч мектептин окуу бөлүм башчыларын жана райондук/шаардык билим берүү бөлүмдөрүнүн адистерин окутуу башталды. Билим берүү сапатын жакшыртуу максатын көздөгөн бул окууларда алар мамлекеттик билим берүүнүн жаӊы стандартын окуп-үйрөнүшүүдө.

Тренингдин жүрүшү тууралуу катышуучулар төмөндөгүдөй ой бөлүшүштү:

Гүлжан Мамытова, окутуу боюнча адис:

- Бул тренинг башталгыч класстардын мугалимдери, окуу бөлүм башчылары, райондук/шаардык бөлүмдөрдүн адистери үчүн багытталган. План боюнча 11,500 мугалимди камтыйт. Бирок баары бир учурда башталбайт. Окутуулар үч фазанын алкагында ишке ашырылмакчы. Сиздер күбө болгон биринчи фазанын катышуучулары — январь айынын аягында Бишкек шаарынын жалпысынан 92 агартуучу адистери үчүн өткөрүлдү. Бул окууларды мугалимдерге тоскоол болбошу үчүн каникул убагында өткөргөнгө аракеттендик. Калган аймактардын адистери үчүн жазгы каникул учурунда болмокчу. Анда 3,5 миӊ адисти камтышыбыз керек. Кийинкиси август-сентябрь айында өткөрүү пландалууда.  Андан кийинки жылы үчүнчү фазасы болот.

Жалпы максаты – билим берүүнүн сапатын өзгөртүү. Ал үчүн билим берүү тармагына жаӊы киргизилген мамлекеттик билим берүү стандарты боюнча жаӊы нормативдик укуктук документтер, андан тышкары предметтик стандарттарды тереӊдетип окутуу зарыл болууда. Бизде мугалим үчүн кесиптик стандарттар жок. Бирок биз бул үчүн жакшы тажрыйбасы бар чет өлкөлөрдүн мисалдарын келтирип пайдаланабыз. Мындан тышкары бизде өткөн “Айылдык билим берүү” долбоорунда мугалимдер үчүн иштелип чыккан компетенциялардын деӊгээлдери бар. Ал документтер бизде Ысык-Көл, Таласта апробациядан өтүп, пайдаланылып жатканына күбөбүз.

Мугалимдердин айтымында, тренинг аларга жагып жатат, кызыктуу деп белгилешүүдө. Долбоордун максаты – Билим берүү тармагындагы реформаларды колдоо. Ушул тармактагы аракеттерибиздин баарын орчундуу нерселерге багыттап жатабыз.

Предметтик стандарттар КББАнын окумуштуулар кеӊешинде каралган, бирок коллегияда каралган эмес. Мугалимдер менен ал стандарттардын долбоорлорун талкуулап, толуктап, жаӊы сунуштарыбызды киргизгенге үлгүрөбүз деп ойлойм.

Долбоордун иштелмелеринин баары кийин министрликте, мектептерде пайдалансын деп КББАнын методикалык усулдук борборлордун региондогу, институттун кызматкерлерин тренер катары окутуп, натыйжада 54 тренер камдадык. Алардын баары модулдарды тереӊөздөштүрүштү. Азыркы беш күндүк тренингден өтүшкөн мугалимдер жер-жерлерге барганда бул жерден үйрөнгөндөрүн башка кесиптештери менен бөлүшүп, талкуулашат. Мартта ушул эле мугалимдер кайра чогулушуп, теориялык алган билимдерин практикада кандай пайдаланышкандары тууралуу бири-бири менен ой бөлүшөт.

Жаӊы стандарт мугалимди дагы, окуучуну дагы компетенттүүлүккө багыттап жатат. Жаӊы стандарттын талабы боюнча жалаӊ эле билим тажрыйбасына эмес, мугалимдин ишине, кесибине болгон мамилесин өзгөртүшү керек. Азыр мугалимдин ишинин натыйжасы олимпиада, отличниктердин санына жараша бааланбашы керек. Азыркы максаттар ченемдүү, конкреттүү, объективдүү болушу керек. Предметтик стандарттарда күтүлгөн натыйжаларга ылайыктап, мугалим өзүнүн ишин ченей алат. Биз мугалимдин ишин жеке окуучунун жетишкендиктерине карап баалабай, анын бардык окуучуларга теӊ көӊүл буруп, алардын илгерилөөсүн байкап, баалап? жетишкендиктерине ,бирдей көӊүл буруп жатканына карап баалаганыбыз туура.

Шарипова Лариса Романовна, Бишкек шаарындагы №49 орто мектептин башталгыч классынын окуу бөлүм башчысы:

- Менин эмгек тажрыйбам 44 жыл. Ушундай тренингдерге көп катышам. Биз үчүн новатордук идеяларга бай ушундай кызыктуу тренингдер эӊ зарыл. Балдарды окутуу, түрткү берүү, жаӊы доорго ыӊгайлаштыруу боюнча жаӊы көз караштар, жаӊы ыкмалар көп. Анткени биздин педагогикада азыр ушул нерселер жетишпей жатат. Мугалим балага үйрөткөн билим жана тажрыйбаны ал турмушта иш жүзүнө ашыруусу жана ошого ыӊгайлашуусу зарыл. Азыр балдар тап-такыр башка. Акыркы эле 10 жылдын ичинде кандай өзгөрүүлөр болуп жатканын жакшы билесиздер. Кээде окуучу мугалимден да көбүрөөк билген кырдаалдар кездешүүдө. Ошондуктан мугалим жеке эле талап койбой, балага өз оюн айтууга, көз карашын билдирүүгө мүмкүнчүлүк бериши керек. Мугалим окуучуну багыттоочу, алдыга сүрөөчү жана активдүүлүккө жеткирүүчү болуу менен ага анализ жүргүзүүгө, өз ой-пикирине баа берүүгө толук шарт түзүүгө милдеттүү.

Элмира Калназарова,

Бишкек шаарындагы №77 орто мектептин башталгыч класстын мугалими:

- Менин билим берүү айдыӊына келгениме 27 жылдын жүзү болду. “Кылым жашасаӊда, кылым бою окуп үйрөнүп жетише албайсыӊ” демекчи, ушундай тренингдер мугалимдер үчүн аябай пайдалуу. Мен Кыргызстандагы жүздөгөн жөнөкөй мектептерде иштеген мугалимдердин катарына кирем. Кыргыз тилинде окуткан мугалимдер үчүн методикалык колдонмолор, көрсөтмө куралдар тартыш, жок десек да болот. Мугалимдин биртике айлыгы көрсөтмө куралды даярдоого жумшалып кетет. Тарбиялык саатты даярдоо үчүн материалдарды Интернеттен издеп таап, кыргызча которуп көп күч жана убакыт жумшайм. Анткени компетенттүү окуучуну тарбиялаш үчүн тиешелүү технологиялык жабдуулар зарыл деп ойлойм. Мисалы, биздин мектепте окуучулар үч нөөмөттө окушат. Балдардын социалдык деӊгээли да ар түрдүү. Биркласстагыбалдардынсаны 30-40 балагажетет. Мындайшарттажаӊыталаптардыналкагындаишалыпбарууөтөтатаал. Биз балдардын, алардын ата-энелеринин социалдык абалына шек келтирип алуудан сак болушубуз керек. Мугалим, окуучу, ата-эне деген үчилтик тыгыз байланышпаса, иштин натыйжасын көрүү кыйын. Бала, ата-эне жана мугалимдин ортосунда түшүнбөстүк кырдаал жаралбаш керек. Жаӊы стандарт боюнча ата-энени ийкемге келтирип, мектеп менен кызматташууга үндөгөн ыкмаларды табууга болооруна көзүм жетет. Биз баланы эле эмес, ата-энени да тарбиялаганга, көз карашын өзгөрткөнгө аракеттенишибиз керек. Ата-эне чогулуштан качпай, тескерисинче, чогулуш качан болот деп кызыккандай деӊгээлге жетишибиз зарыл. Ал үчүн түрдүү ыкмаларды колдонобуз. Балким концерт, доклад уюштурабыз. Ата-энеде кызыгууну пайда кылуучу мектепке жакындашуу ыкмаларын издейбиз. Маселен, мен өзүм колдонуп жүргөн тажрыйбамды колдонуп,  ата-энелер үчүн жагымдуу концерт уюштурам.

Тарбия башаты үйдөн башталат. Тилекке каршы, ата-эне үйүндө баласына жетишерлик көӊүл бурбайт. Ата-эне үйдө биринчи баласына шарт түзүп бериши керек. Биз, мугалимдер окуучулардын үйдөгү социалдык, психологиялык кырдаалын да эстен чыгарбашыбыз зарыл. Биздин мектептин директорунун талабы боюнча мен бир жумада үч-төрт окуучунун үйүнө барып, үй шарты менен таанышам. Алдын-ала эскертип коем да, сөзсүз барып жолугушуп, ата-энелери менен баарлашам. Себеби баланын үйдөгү абалын беш колдой билишибиз керек. Класстагы балдардын күчү менен үйүндө материалдык абалы оор балдарга жардам беребиз. Бизде мындай мисалдар арбын.

Акылгүл Абыканова,

“Себат” билим берүү мекемесинин башталгыч мектебинин методисти, башталгыч классынын мугалими:

- Жаӊы стандарт билим берүү системасынын мазмунун, максатын жана милдеттерин коомдун өзгөрүшүнө ылайык келгендей түп тамырынан өзгөртөт. Менин жеке көз карашымда, азыр коом алдыга кетти да, ал эми билим берүү системасы артта калып жаткандай. Анткени билим берүү системасынын мурдагы стандарты азыркы жаш муундарды заманбап даярдоо талабына жооп бере албай калды. Ошол себептен дүйнөлүк мониторингде артта калып жатпайбызбы. Биз, мугалимдер, реформа башталып жатканына сүйүнүп жатабыз. Эӊ негизги максат — билим берүү стандартынын мазмунун учур талабына шайкеш өзгөртүү. Мурда окуучулар алган маалымат менен гана чектелип калчу. Алар алган маалыматын келечекте өзүнүн керегине жараша пайдалана албай калышканын турмуш өзү көрсөттү. Көпчүлүк мугалимдер да маалыматты эмне үчүн берип жатканыбызды түшүнчү эмеспиз. Көрсө, балага маалымат таратуу жетишсиз экен. Биз аны келечекте кырдаалдарга жараша пайдаланып кетүүсүнө кам көрүшүбүз керек тура. Мисалы, биз ураалап, билимин алтын медалга баалаган окуучу келечекте өз алдынча ой жүгүртпөй, чектелүү болуп, баа үчүн гана окуп келгени билинип калды. Ал эми начар окуган окуучуларыбыздын көбү коомдун өзгөрүшүнө жараша ыӊгайлашып, турмушта өз ордун таап кетишти.

Биз бул тренингде жаӊы стандартты, анын максатын, принцибин окуп билдик. Базистик окуу пландын жаӊы багыттары менен коомго ылайык өзгөртүлүп жатканын көрдүк. Пландын программалары, окуу методикалык комплекстери менен тааныштык. Ошону менен бирге бул стандарт боюнча келечекте компетенттүү инсанды кантип тарбиялайбыз, кантип калыптандырабыз деген сыяктуу суроолорго жооп алдык. Анын алкагында ченемдик документтер менен таанышып, тренингде талкууладык.

Мамстандартты ишке ашыруунун кыймылдаткыч күчү – биз, башталгыч класстын мугалимдерибиз. Биз ошол фундаментти өзүбүзгө сиӊире алганда гана компетенттүү инсанды тарбиялай алабыз. Ошол эле учурда окуу процессин керектүү методикалык окуу каражаттар менен жабдый албасак, окуучуларга ыӊгайлуу чөйрөнү түзүп бере албасак, окуучуларга жеткире албайбыз.

Айзада Пазылова, Бишкек шаарындагы №14 орто мектептин башталгыч класстарынын мугалими:

- Менин болгону бир жарым жылдык тажрыйбам бар. Азыр да жогорку окуу жайында билим алууну улантуудамын. Андыктан бул тренинг мен үчүн өтө кызыктуу болду. Талкуу учурунда тажрыйбалуу мугалимдердин ой-пикирлерин, сунуштарын угуп, көп нерселерди үйрөндүм. Анткени теория менен практиканын айырмасы асман менен жердей болот экен. Менин жеке баамымда, жаӊы стандарттардын алкагында иштөө жаш адистерге оӊой болчудай. Жогорку окуу жайларында башка стандарттар боюнча окутуп, анан мектепке келгенде башка стандарттарды үйрөтүп, абалды татаалдаштырбай эле, балким жаӊы стандарттарды жогорку окуу жайлардан баштап эле киргизсе туура болоор беле деп ойлойм.

Педагогикалык колледжде окуган билимимди ушундай тренингдер менен толуктоо мүмкүнчүлүгүнө ээ болуп жатканыма аябай кубанычтамын. Адегенде мага аябай эле оордой сезилген, бирок бара-бара кызыгуум артты. Айрыкча, класстагы жакшы окуган саналуу балдар менен эле чектелбей, сабакка бардык балдарды тартып, ар биринин шык-жөндөмүн ачууга багытталган жаӊы мамлекеттик стандарт боюнча иштөө кызыктуу. Маселен, бир окуучу математика боюнча эсеп чыгара албаса, анын сүрөт тартуу же оозеки сабактарынан жөндөмү сөзсүз болот эмеспи. Эӊ башкысы изденип иштөө керек экендигин түшүндүм. Албетте, жөнөкөй мектептерде техникалык каражаттардын жетишсиздиги өзүнүн таасирин тийгизбей койбойт. Бирок каалоо болсо, колдогу телефондон деле керектүү материалдарды таап алса болот. Мен кесиптештериме, айрыкча, жаш адистерге чыдамкайлык жана оптимисттик маанай каалап кетким келет. Эӊ негизгиси, изденүү менен токтолбой иштей берүү керек.

Айнагүл Кашыбаева, “Кутбилим”

Кыргыз Республикасынын жарандарын арзан турак-жай менен камсыз кылуу, жарандардын турак-жайга муктаждыгын канааттандыруу максатында Кыргыз Республикасынын Өкмөтү «Арзан турак-жай 2015-2020» программасын (мындан ары Программа) ишке ашыруу боюнча “Мамлекеттик ипотекалык компаниясы” ачык акционердик коому (мындан ары МИК) түзгөн. Бүгүнкү күнгө карата МИК тарабынан «Арзан турак-жай 2015-2020» программасына катышуучуларды тандоонун критерийлери, ипотекалык насыянын шарттары жана социалдык турак-жайдын стандарттары иштелип чыгылган. Бул долбоор Мамлекеттик ипотекалык компаниясынын www.gik.kg сайтына жайгаштырылып 2016-жылдын 11-февралына чейин коомчулуктун талкуусуна коюлган. Бирок бул иш кагаздарынын долбоорун бардык эле мугалимдер окуй алган жок. Анткени алыскы айылдарга дагы эле болсо интернет булагы жете элек. Ошондуктан көптөгөн мугалимдер редакцияга кайрылып, мамлекет тарабынан берилчү насыянын жол-жобосун билип берүүнүөтүнүшүүдө. Ошол себептен биз Мамлекеттик ипотекалык компаниянын жетекчилигине кайрылдык.  МИКтин башкармалыгынын төрагасынын орун басары Нуржигит Усенакун уулу мугалимдерди тынчсыздандырып жаткан бир топ суроолорго жооп бергенге аракет кылды.

- Нуржигит мырза, Мамлекеттик ипотекалык компаниянын түзүү максаты эмнеде жана өкмөт ага кандай иштерди милдеттендирди?

- Бардыгыбызга маалым болгондой, Мамлекеттик ипотекалык компаниянын максаты — мамлекеттеги турак-жайга муктаж болгон адамдардын суроо-талабын канааттандыруу. Бул багытта Мамлекеттик ипотекалык компания бир топ иш-чараларды алып барууда. Бүгүнкү күндө келечектеги турак-жай менен камсыз болуу үчүн ипотекалык насыяларды алуучуларды тандоо критерийлери, алуучу насыялардын шарттары жана ошол насыяга алына турган турак-жайга коюлган талаптар иштелип чыгып, коомчулукта талкууланып жатат.

- Бул программанын катышуучусу кандай талаптардын негизинде тандалып алынат? 

- Азыркы убакта — Ведомстволор аралык комиссия түзүлгөн. Жер-жерлердеги мамлекеттик башкаруу органдары ипотекалык насыяларды алуучулардын тизмесин тактайт. Ал тизмелер баштапкы этапта: Билим берүү, илим жана жаштар, Саламаттыкты сактоо жана Социалдык өнүгүү министрликтеринин кызматкерлеринин арасында тандоо жүргүзүлөт, албетте, иштелип чыккан критерийлерге жана талаптарга ылайык. Ошондой эле катышуучунун каржылык абалы өнөктөш-банктын талабына ылайык келиши зарыл. Ошентип жер-жерлерде такталган тизмелер Ведомстволор аралык комиссияга жөнөтүлөт. Ал жерден регион жана министрликтер боюнча тиешелүү квоталарды аныктаган соӊ тизмелер Мамлекеттик ипотекалык компанияга келип түшөт. МИК аталган критерийлердин жана башка талаптардын негизинде түзүлгөн тизмелерди топтоп, тиешелүү түрдөөнөктөш-банктарга каржылоо үчүн жөнөтөт. Ал жерден банктардын шарттары боюнча катышуучулардын документтери текшерилет, эгерде алардын шарттарына жооп бере турган болсо  каржылоо үчүн төлөй турган сумманы бөлүп беришет.

- Нуржигит мырза, катышуучунун алгачкы төлөмү канча пайызды түзөт жана насыя канча мөөнөткө берилет?

-  Алгачкы өздүк салым алына турган турак-жайдын баасынын 10%дан  кем болбош керек. Бул дүйнөлүк тажрыйба. Жер-жерлерге барып жыйындарды өткөргөндө, бул сумманы төккөнгө мүмкүнчүлүк бар экенин жолугушууга келгендердин көпчүлүгү айтышууда.  Бирок кээ бир адамдардын азыр шарты болбой калышы мүмкүн. Ага биз насыя берүүнүн башка механизмин иштеп чыгып, сунуштаганы турабыз. Бул турак-жай аманат кассалары, анын максаты – бир нече турак-жайга муктаж адамдар топтолуп, ортодогу бир айда төлөй турган сумманын өлчөмүн аныктап, ай сайын топтун шарттарына жараша өздөрүнчө кандайдыр бир сумманы топтошот. Керектүү сумма топтолгон сайын, топтун мүчөлөрү тиешелүү жетпеген акчасын насыя катары алып, өзүнүн муктаждыгын канааттандыра бермекчи. Андан сырткары дагы башка мүмкүнчүлүктөрдү карап жатабыз. Берилүүчү ипотекалык насыялардын пайдалануу мөөнөтү 15 жылга чейин, суммасы 3 млн. сомго чейин берилет, үстөк жылдык пайызы турак-жай алуучунун алгачкы өздүк салымына жараша – 12-14 %.

- Өкмөт башчы Темир Сариев 1-2-3 бөлмөлүү батирлерди куруу пландалып жатканын айтты эле маалымат каражаттарында. Аталган Программанын негизинде турак жайлардын 1 чарчы метринин баасы 37 500 сомдон ашпашы керек жана алар болжолу 12 пайыздык ченем менен берилет деген эле. Айтсаӊыз, насыя алуучулар Өкмөт башчы айткан курулчу үйлөрдөн алышабы же шаардын ичинде курулуп, саталбай калган компаниялардын кымбат үйлөрүн алышабы? Батирдин 1 кв.метринин баасы канча болуш керек?

- Биз үй таркатпайбыз. Биздин максат — ошол үйгө болгон муктаждыкты канааттандыруу. Анын ичинде ипотекалык насыяларды берүү. Насыяны алуучу жаран кайсы жана кандай үйдү сатып алат ал ар бир кардардын өзүнүн ыктыяры. Биз бул турак-жайды аласыӊ деп мажбурлабайбыз. Эгерде насыя алуучу адам кв.м. көрсөтүлгөн суммадан төмөн тапса ала берсин. Белгилей кетчү жагдай, алына турган турак-жай аталган социалдык турак-жай талаптарына туура келиш керек, анын ичинде баасы жана жалпы аянты боюнча. Эӊ башкысы, насыя алган адамдын каражаты насыяны кайра төккөнгө жетип, андан сырткары  күнүмдүк оокатына дагы каражат калыш керек.  Анын баары эсептелинип чыгып, алуучунун шартына, мүмкүнчүлүгүнө жараша насыя берилет же берилбейт деген акыркы тыянакты банк чыгарат. Себеби, насыяны кайра кайтаруу түйшүгү ошол банктарга жүктөлгөн.

- Демек, февралда биринчилерден болуп мугалимдер, дарыгерлер жана социалдык кызматкерлер алышат экен. Ал эми үйгө муктаж болгон башка жарандар кантет?

- Алгачкы этапта бул Программага Сиз айткан жарандардын катмары кирмекчи. Бул биздин биринчи кадамыбыз, кийинки кадамыбыздан баштап Программанын катышуучуларын кеӊейткенге аракеттерди жасап жатабыз.

- Акча жыттанган жерде ортомчулар көбөйөт эмеспи. Мугалимдер алданып калбаш үчүн, коррупцияга бөгөт коюу үчүн кандай механизмдер иштелип чыккан?

- Жакшы иштер башталганда, тилекке каршы, коомчулукту иренжиткен иштер болбой койбойт. Ошондуктан ар кандай ортомчуларга бөгөт коюу үчүн биз жер-жерлерди кыдырып, коомчулук менен жолугуп, так маалыматтарды берип, ошондой эле жеринде мамлекеттик органдардын өкүлдөрү менен бирдикте тизмелерден бери тактап жатабыз. Турак-жай комитеттеринин жетекчилери катары, айыл өкмөтүнүн, райондун, облустун жетекчилеринин бирден-бир милдети – адилеттүү, ачык-айкын тизмелерди түзүү болуп саналат. Аталган жетекчилер биринчи кезекте айкын, таза тизмелерди түзүүгө кызыкдар, себеби алар эртеӊки күнү тизмеге кирген ар бир адам үчүн жооп беришет.

Гүлнара Алыбаева, «Кутбилим»

Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн “Арзан-турак жай 2015-2020” Программасына катышуучуларды тандоо шарттары жана тартиби жөнүндө

УБАКТЫЛУУ ЖОБО

1. Жалпы жоболор

1. Бул Жобо мамлекеттик турак-жай программасына катышуучуларды (мындан ары – катышуучу) тандоо тартибин жана шарттарын аныктайт жана бул боюнча тандоонун критерийи аныкталат, ошондой эле аларга карата субъекттердин милдеттерин жана укуктарын аныктайт.

2. Бул Жобонун максаты болуп:

- катышуучуларды тандоо шарттарынын, критерийлеринин жана тартибинин укуктук негиздерин түзүү;

- катышуучуларды негизги тандоо шарттарын, критерийлерин жана тартибин аныктоо;

- катышуучуларды тандоо шарттарын, критерийлерин жана тартибин аныктоо жана колдонуу боюнча мамлекеттик органдардын ыйгарым укуктарын аныктоо.

1. Негизги түшүнүктөр

3. Катышуучу – мамлекеттик турак-жай программасына катышкан, Кыргыз Республикасынын жараны.

Катышуучуларды тандоонун критерийлери – мамлекеттик турак-жай программасына катышкан  Кыргыз Республикасынын жарандарына болгон талаптар.

Арзан турак-жай – мамлекеттик турак-жай программасында аныкталган талаптарга жооп берген турак-жай.

Өнөктөш-банк – мамлекеттик ипотекалык уюм менен келишим түзгөн жана аны менен мамлекеттик турак-жай программасы боюнча кызматташкан банк.

2. Катышуучуларды тандоо

4. Катышуучуларды тандоо жергиликтүү мамлекеттик администрациялар жана шаардык мэриялар тарабынан жашаган жери боюнча жана бюджеттик уюмдар тарабынан иштеген жери боюнча аталган Жобонун 1 тиркемесинде келтирилген тандоонун критерийлерине ылайык жүргүзүлөт.

Бул Убактылуу жобонун 2-тиркемеде көрсөтүлгөн ипотекалык кредиттөө шарттарына ылайык тандоонун критерийлери, арыз берүүнүн тартиби жана башка шарттары мамлекеттик ипотекалык уюмдун сайтында жарыяланат.

Катышуучуларды тандоо жана тизмени бекитүү процесси коомчулукка ачык жана айкындуу болушу керек, катышуучулардын тизмеси кезектүүлүк тартибине жараша жарандарга жана коомчулукка ачык болушу керек.

5. Жергиликтүү мамлекеттик администрациялардын, шаардык мэриялардын жана бюджеттик уюмдардын жетекчилери күбөлөндүргөн тизмелер, Программаны ишке ашыруу процессин координациялоо үчүн Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн чечими менен түзүлгөн Комиссияга (мындан ары — Комиссия) жиберилет. Катышуучуларды туура тандоо жана тизмесин түзүү боюнча жергиликтүү мамлекеттик администрациялардын, шаардык мэриялардын жана бюджеттик уюмдардын жетекчилери жооп тартат.

6. Комиссия катышуучулардын тизмесин карап чыгып, кезектүүлүгүнө, приоритеттигине жана жергиликтүү мамлекеттик администрацияларга, шаарлар мэрияларына жана бюджеттик уюмдарына такталган квоталарга ылайык мамлекеттик ипотекалык уюмга жиберет.

7. Мындан ары мамлекеттик ипотекалык уюм менен банк-өнөктөштөр ортосундагы кызматташтык жөнүндө макулдашууда аныкталган 3-тиркемеге ылайык социалдык турак-жайдын стандарттарына, ошондой эле өнөктөш-банктын ички кредит саясатынын талаптарынын жана шарттарынын негизинде өнөктөш-банктар катышуучулардын арызын кароо жүргүзүлөт.

8. Жактырылган катышуучуларга өнөктөш-банктар тарабынан алардын ички процедураларына ылайык ипотекалык насыя берилет.

9. Өнөктөш-банк менен арыз берүүчүнүн ортосунда бардык тиешелүү документтер таризделгенден кийин, өнөктөш-банктар мамлекеттик ипотекалык уюмга тиешелүү арызды беришет.

10. Мамлекеттик ипотекалык уюм өнөктөш-банктын арызын карап чыгып, мамлекеттик ипотекалык уюм менен өнөктөш-банктар ортосунда кол коюлган Генералдык макулдашууда көрсөтүлгөндөй мөөнөт аралыгында каржыны которуп берет.

11. Мамлекеттик турак-жай программа боюнча каражат алган катышуучулардын тизмеси мамлекеттик ипотекалык уюмдун сайтында жарыяланат.

Тиркеме 1

Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн

“Арзан турак-жай 2015-2020” Программасына катышуучуларын тандоонун критерийлери

1. Насыянын төлөмү бүткөн учурда жашы 21ден 65ке чейинки Кыргыз Республикасынын жараны.

2. Бюджеттик мекемелердин кызматкерлери, учурдагы иштеп жаткан ордундагы жалпы стажы бир жылдан кем эмес жана жалпы эмгек стажы 3 жылдан кем эмес, бюджеттик мекемелер тапшырган тизме боюнча.

3. Жашаган жери боюнча жарандар, жергиликтүүөзүн-өзү башкаруу органдарынын тизмеси боюнча.

4. Артыкчылык укуктар берилүүсү мүмкүн:

- Көп балалуу үй-бүлөлөргө;

- Мамлекеттик же коомдук милдеттерин аткаруу учурунда, аскердик кызмат абалында, адам өмүрүн куткаруу учурунда, коомдук тартипти сактоо учурунда курман болгон (каза болгон) үй-бүлөлөргө;

- Мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды тарбиялап жаткан үй-бүлөлөргө.

1. Катышуучуларга сөзсүз талаптар болуп төмөнкүлөр эсептелет:

- жеке менчик турак-жайы жок, же турак-жайды чоӊойтуу зарылдыгы болсо;

- Программага катышууга арыз бергенге чейинки акыркы үч жылдын ичинде кыймылсыз мүлк менен жарандык бүтүмдөр болбогон учурда;

- катышуучунун финансылык абалы банк–өнөктөштүн талабына ылайык келсе.

6. Катышуучунун ипотека боюнча алгачкы төгүмүүчүн өздүк салымы 10% (эгерде алгачкы төгүмдүн төлөөөлчөмү 10% дан 20% га чейин болсо, ипотекалык насыянын пайыздык ставкасы жылына 14% болот; төлөөөлчөмү 20% дан 30% га чейин болсо, ипотекалык насыянын пайыздык ставкасы жылына 13% болот; төлөөөлчөмү 30%  болсо, ипотекалык насыянын пайыздык ставкасы жылына 12% болот).

7. Банк–өнөктөштүн талабына ылайык терс насыялык маалыматтын жок болуусу.

8. Ипотекалык насыя боюнча кепилдик өтүүчүнүн сөзсүз болуусу.

9. Ипотекалык предметтин сөзсүз камсыздандырылышы.

Тиркеме 2

Ипотекалык насыянын шарттары

Тиркеме 3

Социалдык турак-жайдын стандарттары

Ааламдашуу алкымдан алып, интернетке көз карандылыкка алып келип жаткан азыркы шартта өспүрүмдөр менен түздөн-түз иш алып барып, аларды маалымат айдыӊындагы азгырыктардан алаксытуу, үй-бүлөлүк, турмуштук пикир келишпестиктерден келип чыгуучу өз жанын кыюуга чейин жеткирүүчү кыжаалаттан калкалоо өзгөчө маанилүү маселе болуп баратат. Дал ушул максатта мектептерде социалдык педагог деген штат ачылган. (Бул багыттагы кызматтар зарылдыктан улам абактарда, аскер бөлүктөрүндө, күч структураларында да ачылып, иштеп жатат). Адистер жокко эсе болгондуктан, көпчүлүк мектептерде бул милдетти башка предметтин мугалимдери аткарып келишкен. Бирок алар эми университеттин жолдомосу менен атайын жогорку билимдүү адистерге орун бошоткусу келбей жатат. Айрым деректирлер үчүн тааныштарынын өтүнүчү министрдин буйругунан да, мыйзамдан да жогорку экен.

Жакында биздин окуу жайда соцпедагогика адистигин бюджеттик негизде окуган бүтүрүүчүсү студентим Талантбек уулу Жолдошко көчөдөн кезигип калдым. Ал-жайды сураштык:

- Кесибиӊ боюнча иштеп жатасыӊбы?

- Агай, былтыр окууну бүтүп, кичи мекеним Кочкор районуна жолдомо менен соцпедагог болуп иштөөгө жөнөтүлдүм эле. Бирок ал мектепте [да], өзүм туулуп өскөн Кызыл-Дөбө айылындагы мектепте да деректирлер бул штат бош эмес деп узатышты. Ошентип, азыр Бишкекке келип май куюучу жайда оператор болуп иштеп жатам.

Жогорку окуу жайдын күндүзгү бөлүмүндө мыкты окуп диплом алган, кесибим боюнча иштесем деп көзү күйүп-жанып турган жаш адис башка чапкандай болуп борборго баса бериптир. “Айылда пенсия курагындагы ата-энем гана калган. Кесибим боюнча иштеп, аларга кол кабыш кылсам болот эле”, — деп көзүн жалдыратат студентим.

Деги биз кандай коомдо жашап жатабыз, урматтуу кесиптештер? Мектептеги соцпедагог кызматы сааты жетпеген мугалимдердин айлыгына кошумча төлөш үчүн ачылды беле?.. Мектептеги билим берүүгө кесипкөй, жоопкерчиликтүү мамиле качан болот? Же министрликтин буйругу, ЖОЖдун багыттамасы элетте аткарылбай кагаз бойдон кала береби?

Жождордун бүтүрүүчүлөрү айылдарга барбай жатат деп наалыйбыз, айылына барып өз кесибим менен иштесем дегенде эки көзү төрт болгон жаш адисти тигинтип шагын сындырабыз… Билим берүү чөйрөсүнүн көйгөйлөрүнө сергек мамиле кылып, элеттеги жетекчилердин принципиалдуу иш алып барышына көзөмөлдү күчөтүү зарыл. Антпей көз жумду мамиле кыла берсек, көйгөй улуттук коопсуздукка коркунуч туудурган чекке акырындап жакындап бара жатат.

Мисалы, мектепти бүтүп жожого келип тапшырган абитуриенттердин билим деӊгээли жыл өткөн сайын геометриялык прогрессия менен кескин төмөндөп жатат. Былтыр ЖОЖдун өкүлдөрү Тест боюнча улуттук борборго «босоголук балды 110дон төмөндөтсөӊөр болот эле, көп абитуренттер тышта калып жатат» деп кайрылганы эсимде. Ага борбордун адистери: ”110 балл алган баланы өткөрсөк, “үчкө” окуган окуучунун көрсөткүчү болуп калат, андан төмөндөтсөк, “экиге” окугандарды деле кабыл ала бер деген мамиле болуп калат, босоголук баллды 110дон түшүргөндөн көрө тест системасын жоюп салган оӊ”, — деген жообун беришкен. Демек, ЖОЖго студент болгондордун көпчүлүгү араӊ босоголук баллдан өткөндөрдүн армиясынан турат.

Азырынча айылдарда мурдагы союздук диплому бар мугалимдер саналуу болсо да иштеп жатышат. Бирок 5-10 жылда баары пенсияга кетип бүтөт. Алардын ордун мектепти бүтүп жожго сырттан окууга тапшырып мектепте иштеп калган же окуу жайды сапатсыз бүткөндөр калган мезгил келет, ошондо көрсөткүчтөр мындан да төмөндөйт.

Ал эми жогорку окуу жайын бүтүп, дипломун министрликтин багыттамасы менен эли-жерине иштейм деп барган жаш адисти мектеп деректирлери жумушка албай, ар кайсыны айтып узатышат. Кыргызстандагы орто билим берүүдөгү “Жаш мугалимдин депозити” программасын тармактык эле эмес, Улуттук долбоорго айландыруунун жана ага көзөмөлдү күчөтүүнүн мезгили келип жетти.

Билим берүү – мамлекеттин улуттук кызыкчылыктар тутумундагы өзгөчө маанилүү багыт. Билим мамлекеттин келечеги болгон жаштардын, өспүрүмдөрдүн адам, инсан, жаран катары калыптанышында чечүүчү ролду ойной тургандыгы белгилүү. 20, 30 жылдан кийин коомдун негизин түзө турган муундун дүйнө таанымын, саясий маданиятын калыптандыруудагы жоопкерчилик баарыбызды ойлонтууга тийиш.

Чолпонбек СЫДЫКБАЕВ, илимдин кандидаты, доцент

(Кыскартуулар менен  жарыяланды)

Эмне кылуу керек?

БИМ мектептер башкармалыгынын жетектөөчү адиси Гүлшан Абдылдаевадан бул маселе боюнча сураганыбызда, мындай жооп берди:

- Макаланын автору мага 2015-жылы октябрда келген болчу, жаш кадрды эмне үчүн жумушка орноштурбайсыӊар деп. Штатка бекитилип, иштеп жаткан мугалимдин саатын алып бергенге эч кимдин акысы жок. Эгер мен бошоткула деп талап кылсам, деректир бошотсо, саатынан айрылган мугалим сотко берсе утуп чыгары анык. (Муну министрликтин юристи Клим Омельченко да ырастады: “Эмгек кодексинде ушундай. Эгер Талантбек уулу август айында сааттар бөлүнгөнгө чейин барса, аны мектеп өз адистиги боюнча жумушка орноштурууга милдеттүү болор эле”. – Ж.Т.). Эми келерки окуу жылына штаттар бекитиле турган мезгилди күтүүгө туура келет.

Адистиги боюнча жумушка тура албай калган Талантбек уулу Жолдош бизге келип жолукту. 2014-жылы БГУну аяктап, июль айында эле жолдомо менен Кочкорго барган экен. Ал орун бош эмес дегендер тууралуу дароо министрликке, педагогикалык кызматкерлердин профсоюздар федерациясына, ошондой эле “Кутбилим” гезитине кабарласа болмок. Азыр ошол кезде жолдомо боюнча тийиштүү мектепке сааттар бекитилгенге чейин баргандыгын далилдеш дээрлик мүмкүн эмес.

Жыл сайын миӊдеген жаш педагогдор жогорку окуу жайды бүтүрүп, бирок мектептерде кадр жетишпей жаткандыгынын бир себеби деректирлердин жоопкерсиздигине байланышуу экендиги көрүнүп турат. Айлык акынын аздыгынан мугалимдер, адистиги шайкеш келсе да, келбесе да, сааттарды көбүрөөк ээлегенге умтулушат. Бирок жаш кадрларды жумуш менен камсыздоону да ойлош керек эмеспи. Болбосо бюджеттин эсебинен дипломдуу жумушсуздардын катарын калыӊдата берүүнүн кажети канча?

Кайсы мектепте кайсы сабак боюнча мугалим жетишпей жаткандыгына, пенсия курагындагылар ээлеген орундардан канчасы жакынкы 5-6 жылда бошошу ыктымалдыгына карай жаш адистерди пландуу даярдап, жумуш менен камсыздоо үчүн жетекчилердин жоопкерчилигин күчөтпөсө, дипломдуу жумушсуздарды бюджет эсебинен чыгарган ысырапчылык улантыла берери анык. БИМ сайтына ар бир мектептеги кадр менен (ошондой эле окуу китеп, компьютер, интернет ж.б. каражаттар менен) камсыздалуу абалын, педагогикалык багытта окуусун аяктаган кайсы адис каякка жиберилгендиги, кимдер иштеп, кимдер башка тармакка кетип жатканын алаканга салгандай чагылдырып, дайыма жаӊыртылып туруучу рубрика ачыш керек. Мектептен министрликке чейинки ар бир жетекчинин, расмий кызматкердин чыгарган чечими, буйругу, анын аткарылышы, аткарылбай калса себеби, жүйөсү көрсөтүлүп турганы оӊ.

Бүтүрүүчү жолдомо менен барганда «орун жок» деп кайтарган деректирден жазуу жүзүндө, колу, мектептин мөөрү менен тастыкталган, датасы анык коюлган жоопту талап кылышы керек. Муну министрлик атайын нускама (инструкция) түрүндө мектептерге, билим берүүнү башкаруу органдарына жеткириши абзел.

Жолдош Турдубаев, “Кутбилим”

Белгилүү болгондой, учурда социология илими жана социологиялык изилдөөлөр бардык алдыӊкы өлкөлөрдө коомду илимий башкаруунун, өнүктүрүүнүн жана маселелерди чечүүнүн мыкты куралы катары колдонулуп келет. Өзгөчө мамлекет ишке ашырып жаткан социалдык-экономикалык саясаттын, реформалардын натыйжалуулугун баалоо, улуттук стратегиялардын, тармактык программалардын ийгиликтүү жүзөгө ашышына илимий-методологиялык негиз түзүү, дегеле социумдун ар кыл чөйрөсүндө келип чыккан көйгөйлөрдү изилдөө, талдоо, аларды чечүү жолун сунуштоо, б.а. коомдун «ден соолугуна» өз убагында диагноз коюп, дабаасын таба билген теориялык-тажрыйбалык илим катары кызмат кылат.

Кыргызстанда дагы социология илим жана кесип катары 1992-жылдан тартып институтташуунун жана кадамдап өнүгүүнүн жолунда. Азыркы тапта республиканын төрт жогорку окуу жайы (БГУ, БААУ, КУУ, КТМУ) тиешелүү кафедралардын алкагында адис-социологдорду окутууда. Маселен, өлкөдө алгачкы болуп социологиялык факультет ачылган (1992-ж.) К.Карасаев атындагы Бишкек гуманитардык университетинде эле акыркы 20 жылдын ичинде 350дөн ашык (сырттан окугандарды эске алганда 900дөн ашык) социологдор даярдалып, эмгек майданына чыгарылган. Бүгүнкү күнгө карата социология илимдеринин 6 доктору, 25тен ашык кандидаттары даярдалып, илим жана билим берүү тармактарында эмгектенишүүдө. Демек, бул багытта суверендүү Кыргызстандын көрөӊгөсү бош эмес, тиешелүү илимий потенциал жыл санап калыптанууда.

Дүйнөлүк тажрыйба тастыктагандай, илим башка чөйрөлөрдөн бөтөнчөлөнүп тикелей мамлекеттик колдоого жана инвестицияларга муктаж. Антпесе анын өнүгүшү көйгөйлүү. Тилекке каршы, улуттук социологиялык илимдин мамлекеттеги статусу,  ага карата мамлекеттик мамиле, ошондой эле анын дүйнөлүк турмуш далилдеген мүмкүнчүлүктөрүн тажрыйбада колдонуу маселеси кейиштүү абалда калууда. Алсак, эркин мамлекеттүүлүктү куруунун жолуна түшкөн 25 жылдык тарыхыбыздын ичинде өкмөт тарабынан илимдин бул тармагына жетишерлик көӊүл бурулбай келет. Ал эми социологиялык маалыматка болгон муктаждыкты, биринчи кезекте, өкмөттүк түзүмдөр жаратышы керек эле. Социологиялык изилдөөлөрдүн жыйынтыктары өкмөттүк программалардын, тармактык саясаттардын, улуттук стратегиялардын өзөгүнөн орун алышы зарыл эле. Эмне деген гана мамлекеттик стратегиялар, концепциялар, программалар жана пландар бекитилген жок чейрек кылымдын ичинде? Булар кантип ишке ашты (же аштыбы деги?), өз максатына жеттиби, карапайым калктын жашоосу үчүн кандай натыйжа берди, дегеле коомубуздун алга карай илгерилешине, бакубаттуулугуна эмне салым кошту? Социологиялык изилдөөлөрдүн ар кандай түрлөрү мына бүгүнкү күнгө чейин бейөкмөт уюмдар, жалпы эле жарандык сектор тарабынан, тышкы донорлордун эсебинен жүргүзүлүп келе жатканы сыр эмес. Стратегиялык мүнөзгө ээ, айрым учурда мамлекеттин коопсуздугун аныктаган тармактар жөнүндөгү маалыматтар эч кандай тоскоолсуз батыш талдоочуларынын үстөлүнө түшүп жатканы да сыр эмес. Алар эми биздин уруу-уруу, сай-сай, кокту-колотко бөлүнгөн ички түзүлүшүбүзгө чейин изилдеп, аныктап алышкан.

Эмне үчүн мамлекет социологиялык изилдөөлөргө жана социолог-талдоочуларга, изилдөөчүлөргө кызыкдар эмес? Качан коомубузду, турмушубузду илимий башкарууга, рационалдуу пландаштырууга, жөнгө салууга, анын туруктуулугунун алдын алууга, конфликттерди болтурбоого өтөбүз?

Жогоруда айтылган маселелердин кеӊири чөйрөсү социологдор коомчулугунда буга чейин да талкууланып келген. Мына ушул нуктагы илимий дискуссия 2015-жылдын 13-ноябрында (14-ноябрь – Дүйнөлүк социология күнүнө карата) Кыргызстан социологиялык ассоциациясы тарабынан БГУнун базасында өткөрүлгөн “Социологиянын коомду илимий башкаруудагы орду жана келечеги” аттуу Кыргызстандын социологдорунун VII Республикалык конгрессинде да улантылды. Өлкөнүн бардык аймактарынан, борбор калаадан келген илимпоз-социологдор, эксперттик коомчулук, изилдөөчүлөр чогулган бул конгрессте олуттуу маселелердин түрмөгү илимий талкууга алынды: 1) “Глобалдашуу учурундагы улуттук социологиянын калыптанышы, өнүгүшү”;  2) “Өлкөнүн социалдык-экономикалык жана мамлекеттүүлүктү бекемдөө маселелерин чечүүдөгү социологиянын мааниси”; 3) “Ислам социологиясы: Кыргызстандагы диний саясатты иштеп чыгуудагы изилдөөлөр”; 4) “Бийлик жана социология: диалог жаратуу маселелери”; 5) “Үй-бүлө социологиясы жана заманбап үй-бүлөнүн көйгөйлөрү”; 6) “Мектептерде “Адам жана коом” сабагын окутуу маселелери”; 7) “Куралдуу күчтөрдүн көйгөлөрү жана Кыргызстанда аскер социологиясын калыптандыруу маселелери”; 8) “Жаштар социологиясы жана мамлекеттик жаштар саясатын ишке ашыруудагы социологиялык изилдөөлөрдүн мааниси” 9) “Социалдык иденттүүлүк, иденттешүү, иденттештирүү – кыргыз мамлекетин  бекемдөөнүн булагы” ж.б.

Бул орчундуу маселелер боюнча тиешелүү секциялардын алкагында илимпоздордун, адис-эксперттердин баяндамалары, изилдөөлөрүнүн жыйынтыктары кызуу талкууланды. Глобалдык дүйнөдө мааниси улам жогорулап бараткан социология илимин Кыргызстанда өнүктүрүү, анын теориялык-методикалык жетишкендиктерин кыргыз коомунун социалдык-экономикалык бакубатчылыгын камсыздоого бет алдыруу максатында, Кыргызстандын социологдорунун VII Республикалык конгресси төмөнкүдөй резолюция (жана сунуштарды) кабыл алды жана аларды тиешелүү мамлекеттик түзүмдөргө жана тармактарга багыштайт (министрликтерге, агенттиктерге, кызматтыктарга):

1. Жалпы коом тутумун натыйжалуу башкарууда эмпирикалык илим катары социологиянын тажрыйбалык мүмкүнчүлүктөрүн мамлекет (өкмөт, тиешелүү органдар, тармактар) кеӊири колдонушу абзел. Бул максатта, биринчи кезекте, мамлекеттик стратегиялык документтердин, концепциялардын, программалардын ж.б. ишке ашышына мониторинг кылуу системасын социологдор менен бирге иштеп чыгышы жана ишке киргизиши зарыл. Ошондой эле  узак мөөнөттүү мамлекеттик стратегиялардын ишке ашуу процессине илимий колдоо көрсөтүү, натыйжаларын баалоо, идеологиялык негиздөө сыяктуу маанилүү иштерге социологдор түздөн-түз тартылышы керек.

2. Кызматтардын мамлекеттик реестрине “социолог” кесибин киргизүү маселеси бышып жетилди. Бул маселенин чечилиши менен социологдордун ролун жогорулатып, социологиялык кызматтарга муктаж болгон социалдык-экономикалык тармактарды тиешелүү адистер менен камсыз кылуу мүмкүнчүлүгү түзүлмөк.

3. Учурда социологиялык изилдөө-лөрдүн дээрлик бардыгы бейөкмөт уюмдар, жеке консалтинг агенттиктери тарабынан тапшырык аркылуу ишке ашырылат. Булар эл аралык донордук каражаттардын эсебинен иштегендиктен, изилдөө саясатында көз каранды экендиги анык. Ошондуктан, дүйнөлүк тажрыйбаны эске алып, өкмөт улуттук кызыкчылыктарды сактоо, маалыматтык коопсуздукту камсыздоо жана эӊ негизгиси  кыргыз коомунун күрөө тамырын тартып, анын пикирин, “ахыбалын” такай изилдеп, көйгөйлөрдүн, социалдык чыӊалуунун алдын алып туруучу мамлекеттик мекеме ачышы зарыл. Мунун бир жолу катары учурда иштеп жаткан УСИИ (НИСИ) мекемесин тереӊ реформалап, анын базасында Коомдук пикирди изилдөө институтун түзүүнү сунуштайбыз. Ошондой эле, Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер академиясында социология бөлүмүн (түзүмүн, институтун) ачуу жана социология боюнча корреспондент-мүчө ордун бөлүү маселесин чечүү сунушталат;

4. Азыркы тапта эӊ эле орчундуу маселеге айланган диний экстремизм, терроризм, ошондой эле бул процесске калктын айрым бөлүгүнүн, өзгөчө жаштардын жигердүү тартылышы, жалпы эле республикадагы диний абал тереӊ талдоону талап кылат. Бул маселелерди чечүүгөөзүнүн конструктивдүү, илимий негиздүү сунуштары менен социология жардамга келмек. Демек, социологиялык изилдөөлөрдүн жана социолог-эксперттердин бул жагдайдагы үлүшүн кеӊейтүү зарыл;

5. Орто мектептерде “Адам жана коом” сабагын окутуу системасын (окуу программасын, окуу куралдарын, педагогдордун компетенциясын) кайра карап чыгуу абзел. Биринчиден, азыр окутулуп жаткан программа заманбап талаптарга жооп бербейт, окуу куралынын көпчүлүк компоненттери эскирип, актуалдуулугун жоготкон. Андыктан бул программа жана жаӊы окуу куралы кайрадан, замандын суроо-талабын, социологиянын жетишкендиктерин эске алуу менен иштелип чыгышы керек. Ал эми аталган сабакты социологдор окутушу максатка ылайыктуу. Бул багытта, тиешелүү жогорку окуу жайларында социолог-педагогдорду даярдоого гранттык орундарды берүү зарыл. Маселен, учурда илимсиз эле кары-картаӊдарга жардамдашуу, тейлөө жумуштарын аткаруучулар болгон социалдык кызматкерлерди даярдоого өтө көп гранттык орун берилет, бул турмуштун талаптарына жооп бербейт. Социологдорду окутуу болсо 7 жылдан бери контракттык гана негизде жүргүзүлүп келет.

6. Дүйнөлүк жемиштүү практикага ылайык, Бишкек шаарындагы, ошондой эле республиканын аймактарындагы бардык профилдеги ЖОЖдордо, кесиптик-техникалык окуу жайларында “социология” дисциплинасын милдеттүү сабак катары киргизүү абзел. Бул болочоктогу кесип ээлеринин коом тууралуу билимин, дүйнөтаанымын, ой-жүгүртүүсүн, соиалдык-саясий маданиятын өстүрүүгө, активдүү жарандык позициядагы инсанды калыптандырууга шарттарды түзөт (учурда техникалык эмес, гуманитардык билим берген көпчүлүк университеттерде да, тилекке каршы, “социология” сабагы окутулбайт);

7. Учурда куралдуу күчтөр түзүмдөрүндө орчундуу социалдык көйгөйлөр бар. Ал эми аларды талдоого, чечүүгө багытталган социологиялык изилдөөлөр чейрек кылымдын ичинде дээрлик жүргүзүлгөн эмес. Натыйжада аскерий коомчулук көмүскөдө, белгисиз калууда. Мындан сырткары, бул тапта аскердик түзүмдөрдө социологиялык изилдөөлөрдү жүргүзүп, тиешелүү сунуштарды иштеп чыга турган адистер да жок. Бул жагдайды кескин өзгөртүү мезгили бышып жетилди. Ошондуктан, дүйнөлүк прогрессивдүү тажрыйбаны эске алып, өлкөдө аскердик социологияны калыптандыруу зарыл. Бул максатта, баштапкы кадамдар иретинде, мамлекеттин куралдуу күчтөрүндө тиешелүү адистерди окутуп даярдоо керек. Ошондой эле аскерий чөйрөдө мындан ары адис-социологдордун кызматын кеӊири пайдалануу маселесин көтөрүү, ойлонуштуруу максатка ылайыктуу. Кыргызстан социологиялык ассоциациясы, КР Куралдуу күчтөрүнүн Генералдык штабы, КР Билим берүү жана илим министрлиги менен кызматташтыкта аскердик адистердин квалификациясын жогорулатуу (аскердик социологиянын теориялык-методикалык негиздери, тармактык изилдөөлөрдү уюштуруу жана жүргүзүү) боюнча атайын окууларды уюштурууну сунуштайт.

Ошентип, биз көкүрөгүбүздү көптөн бери өйүп келе жаткан көйгөйлөрдүн орчундууларын түрмөктөп, жетиге топтоп, кыргыз мамлекетинин, өкмөттүн, тиешелүү мекемелердин жана жалпы коомдун назарына алып чыгууну туура деп таптык. Албетте, социология компетенттүү болгон маселелер чөйрөсүн мындан да кеӊейтсек болот. Жогоруда аталган көйгөйлөрдү чечүүгө тикелей катышууга, б.а. жумушчу тартипте тиешелүү жактар менен жолугушууга, сүйлөшүүгө, талкууга жана реалдуу кадамдарга Кыргызстан Социологиялык ассоциациясы даяр экендигин билдиребиз.

Урматтоо менен,

Кыргызстан социологиялык ассоциациясынын президенти,

философия илимдеринин доктору, социология профессору,

Кыргыз эл мугалими

КУСЕИН ИСАЕВ;

Кыргызстан социологиялык ассоциациясынын вице-президенти,

социология илимдеринин кандидаты, доценттин м.а., К.Карасаев атындагы Бишкек гуманитардык университетинин социология бөлүмүнүн башчысы

БАКЫТБЕК МАЛТАБАРОВ;

Кыргызстан социологиялык ассоциациясынын окумуштуу катчысы, социология илимдеринин кандидаты, доценттин м.а., К.Карасаев атындагы Бишкек гуманитардык университетинин социологиялык жана маркетингдик изилдөөлөр бөлүмүнүн башчысы

САМАР СЫРГАБАЕВ

Жакында Бишкектеги №70 гимназияда 1-8-класстар үчүн кыргыз тилин үйрөнүү боюнча мультимедиалык кошумча окуу куралынын бетачары болду. Шаар мектептеринен чогулган мугалимдерге  сонун жаӊылыкты «Таалимфорум» коомдук фондунун деректири Алмагүл Осмонова, координатору Гүлмира Зарылбекова, мультимедиалык окуу куралын түзгөн И.Арабаев ат. КМУ доценти Айнура Акунова, Ж.Баласагын ат. КУУ кыргыз филологиясы факультетинин кыргыз тилин жана адабиятын окутуу методикасы кафедрасынын профессору Зууракан Сарылбекова тааныштырды. Иш-чараны КУУнун кыргыз филология факультетинин методика кафедрасынын окутуучусу Чолпон Түмөнбаева алып барды.

Доцент Айнура Акунова:

 «Балдарды өз алдынча изденип иштегенге дилгирлентет»

 - Биз улук окутуучу Назгүл Сегизбаева экөөбүз башталгыч класстар куррикулумунда белгиленген «Кыргыз тили» (мамлекеттик тил катары) сабагынын окуу материалын өздөштүрүүүчүн окуучуларга көмөкчү каражат катары «Кызыктуу кыргыз тили» мультимедиалык кошумча окуу куралын түздүк. Бул окуу каражаты кыргыз тилин үйрөнүү аркылуу Кыргызстандын экологиялык тутумун, этномаданиятын таануу мүмкүнчүлүгүн кеӊейтет. Балдарды өз алдынча изденип иштегенге көнүктүрүп, мамлекеттик тилди өздөрүнүн жаш курагына шайкеш деӊгээлде өздөштүрүшүнө жол ачат.

10 тема («Мекеним – Кыргызстан», «Үй-бүлө», «Турмуш-тиричилик», «Тамак-аш», «Майрамдар», «Кесиптер», «Жаратылыш», «Ден соолук», «Ажайып жерлер», «Маданият») 1-класстан 4-класска чейин, андан ары 8-класска чейин тереӊдетилип, кеӊейтилип окутулат. Мисалы, «Мекеним Кыргызстан» темасы боюнча 1-класста «Менин үйүм», 2-класста «Менин мектебим», 3-класста «Менин айылым», 4-класста «Менин шаарым (районум)» ж.б.у.с. темачалар алынган. Булардын ар бири өз кезегинде 10 бөлүмдөн турат.

Мугалим тийиштүү сабакка даярданганда балдарга кызыктуу ушул кошумча каражаттарды пайдалана алат. Көрүп түшүнүүүчүн сүрөттөр, көрүп, угуп түшүнүүүчүн видеоматериалдар, текст, сөздүк (лексикалык минимум), куррикулумдун негизинде тандалган грамматикалык материалдар, кырдаал боюнча диалог, жыйынтыктоочу тест, ошондой эле бышыктоо үчүн темага ылайык келген ырлар, оюн аркылуу тил үйрөтүүүчүн окуучулардын жаш курагына жараша тандалган оюндар, «Кызыктуу кыргыз тили» бөлүмү: балдарды тарбиялоо максатында дидактикалык материалдар (табышмактар, макал-лакаптар, жаӊылмачтар, уламыштар, жомоктор) сайтка коюлду.

Мындан тышкары «Таалимфорум» коомдук фондунун долбоорунун алкагында иштеп жаткандыктан, биз алардын буга чейин иштеп чыккан материалдарын да колдондук. Мисалы, «Балдар үчүн кинозал» рубрикасында интернетке коюлган кыргызча 25 мультфильм топтоштурулду. «Электрондук китепканада» балдар үчүн «Билгим келет» түрмөгүндө иштелип чыккан боёмо, ырлар, Кыргызстандын жаратылышын үйрөнүүүчүн тексттери сүрөттөр менен коштолгон ж.б. 17 китеп бар: «Бөбөктай», «Жан баштык», «Кызгалдак», «Оюмдар», «Кулпунай», «Калпагым», «Ак өргөө», «Ак илбирс», «Ат жабдыктар», «Кубулуу», «Мен көргөн кызыктар», «Табият менен таттуу мамиле», «Боорукер жаан», «Чөндөлөй», «Жашынмак», «Түйдөк жип», «Ташбака».

Алсак, 1-класста «Ажайып жерлер» деген темада Кыргызстандагы тоолор, чокулар, таанымал жерлер (мисалы, Таш-Рабат, Бурана, Сулайман-Тоо, Арсланбап), көлдөр, дарыялар ж.б. тааныштырылат.  Тил боюнча көнүгүүлөр ушул темадагы жөнөкөй сөз айкаштары, сүйлөмдөр менен аткарылат. Мисалы: «Сулайман-Тоо … шаарынын так ортосунда жайгашкан» деген сүйлөмдү толукташ үчүн балдар жооп варианттарын тандашат. Жооптун туура же ката экендиги үн жана түс белги менен көрсөтүлүп турат. Дагы бир мисал: «Сөздөргө мүчөлөрдү туура танда» деген тапшырмада балдар жөндөмө мүчөлөрүнүн варианттарынан (тоо- + -нын, -нин, -нун ж.б.) тандайт.

Маалымат таасирдүү болуп, балдардын эсинде бек сакталышы үчүн белгилүү жерлер жөнүндөгү обондуу ырларды, күүлөрдү, видеоматериалдарды да коймокчубуз.

Грамматикалык материалдарды да программисттердин жардамы менен компьютерге салып жатабыз. Азырынча таблица түрүндө даярдаганбыз, эми мунун баары өз алдынча окуп-үйрөнүүгө ыӊгайлуу программага киргизилиши керек.

Профессор   Зууракан Сарылбекова:

 «Мугалимдердин оорун колдон алган жумуш болду»

 - Ар бир тема тил үйрөтүүнүн сүйлөшүү, угуу (кепти түшүнүү), окуу жана жазуу сыяктуу негизги ыкмалары аркылуу өздөштүрүлөт. ар бир сабакта турмушка байланыштуу тексттер берилип, аларга ылайыктуу лексика-семантикалык жана лексика-грамматикалык материалдар камтылган.

Оозеки кепти өстүрүүүчүн бардык сабактарга оюндар, макал-лакаптар, кроссворд, чайнворд, сүйлөшүүлөр берилет. Окуу процессин кызыктуу, натыйжалуу жана ыкчам жүргүзүүүчүн интерактивдүү усулга таяндык. Бул каражатты мугалимдер усулдук колдонмо катары, кыргыз тилин өз алдынча үйрөнүүчүлөр окуу куралы катары пайдаланса болот.

Жолдош Турдубаев, «Кутбилим»

 (“Тарых жана маданият жылына” карата ой-толгоо)

“Жарандарыбыз бири-бирине дем-шык берсин”

Эгемендүүлүбүздүн алгачкы жылдары материалдык жетишпестиктер адамдарды бир топ түйшүккө салып, көйгөй жаратканы менен мамлекетибиз бара-бара бутуна туруп, телчигип, кубаттанып баратат. Мына азыр өнүгүүнүн жолуна түшүп, жашообуздун оӊолуусу байкалууда. Муну ар бир жаран өзүнүн күнүмдүк жашоосунан сезип жатат. Өткөн жылы бир топ саясий окуялардын коштолгонуна карабастан өлкөбүздө туруктуулук, ынтымак, биримдик өкүм сүрдү. Мунун өзүн элибиздин жашоо маданиятынын өскөндүгү, ой-жүгүртүүсүндө, аӊ-сезиминде өзгөрүү болгондугунан деп айтууга болот. Бүгүн биз өнүгүүнүн кайсы деӊгээлине келип турабыз дегенде, биринчи кезекте өнүгүүнүн руханий деӊгээлинин зарылдыгына муктаж болуп турабыз деп айтууга болот. Адамдардын аӊ-сезимин өзгөртүүгө, эгемендүү мамлекетибизди дүйнө жүзүнө бакубат өнүккөн өлкө катары көрсөтүүгө ар бир жарандын руханий иммунитетин көтөрүү маселеси келип чыгууда. Себеби, СССР кулагандан кийин биз эгемендүүлүктүн эйфориясында жүрдүк. Ага чейин 70-80 жыл ата-бабабыздан келаткан руханий мурастардан алыстап кеттик, бирок биз 25 жыл ичинде ошол руханий мурастарды кайтарып алуу процессин башыбыздан өткөрдүк. Бүгүн биз адамдар ортосундагы жылуу мамилени өрчүтүп, оӊ энергияны күчөтүп, жарандарыбыз бири-бирине шык бере турган, бири-бирин колдоого ала турган этапка өтүшүбүз керек. Эми алдыбызда ошол бай мурастарыбызды ар тараптуу  (тереӊдетип) изилдеп кийинки муундарга жеткирүү милдети турат.

Дилгир, сергек, мекенчил жаштар келечегибиз”

Бүгүн биз коомдогу терс көрүнүштөрдү айтууга ооп кеттик, аларды саймедиреп жүрүп, алардан чыгуунун жолдорун көрсөтө албай жатабыз. Биз ар кандай көрүнүштөн позитивди, жакшылыкты издешибиз керек. Бүгүнкү коомубузда көпчүлүк жаштарды билимсиз, маданиятсыз деген түшүнүк басымдуулук кылат. Бирок ар күнүн жаштар менен өткөргөн, алар менен жакындан мамиле кылган адам катары айтар элем, бүгүнкү жаштар андай эмес, өзгөчө ыйманга ооп, адамдык мамиле, улутту сүйүү, улуттук маданиятка астейдил мамиле кылган, улуттун көрөӊгөсүн көтөрө турган, сергек жана дилгир жаштар өсүп келатат. Балким, советтер союзунда тарбияланган бизден айырмаланып, бир топ эл аралык тилдерде сүйлөгөн, бири-бири менен мамиледе улуттук нарк-насилди алып жүргөн, улуттук маданиятты сүйгөн жаштардын тобу бар экенин мен көрүп турам. Ушул көрүнүш мамлекетибиздин өнүгүүсүнө чоӊөбөлгө түзө турган жаӊы муун келатканынан кабар берет.

Тарыхый эс-тутумубузду, руханий көрөӊгөбүздү арттыралы”

“Тарых жана маданият жылы” Кыргызстандагы бардык окуу жайлар, жарандар үчүн кубанычтуу таберик деп айтат элем. Себеби, тарых – бул биздин элибиздин басып өткөн жолу, өрнөгү, өткөндөн сабак алуу жана бай тарыхты кийинкилерге татыктуу жеткирүү. Тарыхтан үйрөнүп, келечекке көз жүгүртүү. Ал эми маданият болсо, адамдардын дүйнө таанымынын жеткен чеги, жүрүм-туруму, улутубуздун жан дүйнөсү дегенди түшүндүрөт. Ошон үчүн биз эртен кыргыз элине, кыргыз жаштарына кандай маданиятты бере алабыз деген маселе ЖОЖдо иштеген ар бир окутуучунун, илимпоздун, педагогдун негизги вазипасы болуп эсептелет. Бул “Тарых жана маданият жылы” чыгармачыл жана илимий интеллигенцияга чоӊ мүмкүнчүлүктөрдү түзүүдө.

Маданият боюнча биздин улуттун маданий көрөӊгөсүн алып жүрүүгө аракет кылган жаштарды колдоо, таланттарды колдоо маселелери да алдыбызда турат. Биз бул багытта азыр комплекстүү пландарды түздүк жана элге керектүү эмгектерди берели деп турабыз.

“2016-жыл руханий кайра жаралуу жылы болот деп турабыз”

Келе жаткан жыл мамлекетибиз үчүн дагы маанилүү жылдардан болот деп ойлойм. Анткени, 1916-жылдагы Улуттук боштондук кыймылынын 100 жылдыгы белгиленет. Муну улутубуз өзүнүн эркиндиги үчүн, боштондугу үчүн кылымдардан бери күрөшүп келаткан болсо, ошонун апогейине жеткен чектеринин бири катары карасак болот. Улут өзүнүн эркин, мүнөзүн, келечекке болгон ишенимин көрсөткөн мезгил. Ош мамлекеттик университети ушуга байланыштуу иш-чараларды, илимий экспедицияларды, конференция, семинарларды, изилдөөлөрдү уюштурабыз деп турабыз. Биз 1916-жылдагы окуяны элдин эркиндикке болгон умтулуусу катары баалап, анын баа баркын билишибиз керек. Кыргыз АССРнин, Кыргыз ССРнин түзүлүшүндөгү улутубуздун уӊгусун түзгөн аталарыбыздын эрдиктери менен акылмандуулугун, кыргыз элинин аймагын өз алдынча башкаруусун түзгөн улуттук лидерлерибиздин эмгектерин, трагедиялуу тагдырларын жаштарга жеткиришибиз керек.

Мына эгемендүү Кыргызстаныбызга 25 жыл толду. Бул деген чейрек кылым. Эркиндикке жеткен суверендүү эл катары, дүйнө жүзүнө Кыргызстан деген ажайып мамлекет бар экендигин билдирип, өзүбүзчө түндүгүбүздү көтөрүп, туубузду желбиретип жүрүп, ушул жылдарда алдыга кеткен, артка кеткен учурларыбыз болду. Канткен менен 25 жыл ичинде чыйралдык, эми өнүгүүнүн туруктуу жолуна түштүк десек болот. Эгемендүүлүктүн 25 жылы бизге эмне берди? Кандай сабактарды алдык? Кандай кемчиликтер, кандай алгылыктуу иштер жасалды? Эми мындан ары кантип өнүгүүгө жол алабыз? Элди, мамлекетти шыктандыра турган иш-чараларды иштеп чыгып, тарыхый баам салып, электен өткөрүү мезгили келди.

Мындан тышкары, Кыргыз АССРнин түзүлгөндүгүнө 90 жыл, Кыргыз ССРнин түзүлгөндүгүнө 80 жыл болду. Кыргыз мамлекетин түптөөчүлөр, алгачкы кыргыз элинин каймактары кимдер болгон? Улуттун жүзү кандай репрессияларга учурады? Мамлекетибиздин чек аралары такталып, атрибуттары иштелип чыкты, канча өмүрлөр кетти? Мына ушундай тарыхый бурулуштарда эл өзүнүн акыл-эсин, эс-тутумун сактап, анан өнүгүүгө жол алды. Ушул тарыхый окуяларды кайрадан аӊтарып, бүгүнкү сергек көз караш менен карап, талдап, жыйынтык чыгара турган мезгилде турабыз.

Маданият жылында болсо биздин социалисттик турмушка чейинки фольклордук чыгармаларды, эл ырчыларынын, залкар акындардын чыгармачылыгын системага салып, болгонун болгондой кылып, табийгый түрүндө, ар кандай идеологиялык корректировкаларды жасабай туруп элибизге кайра кайтарып беришибиз керек. Эмне үчүн улуттук мүнөздү, ой жүгүртүүнү, кыргыз жаранынын жаӊы образын түзүүнү актуалдуу маселелердин бири катарында Президентибиз көтөрүп жатат. Анткени, бул тарыхый бай мурастарыбыздан 70-80 жыл аралыгында алыстап калгандыгыбыз бүгүн өзүнүн терс жыйынтыктарын берип жатат. Ошол бөксөлүктү, жан дүйнөдөгү боштукту, улуттук руханий мурастарыбыз менен толтурушубуз керек.

Мисалы, Жусуп Баласагындын 1000 жылдыгын белгилөөнүн алдында турабыз. “Куттуу билим” дастаны — адамзат тарыхындагы эӊ улуу мурастардын бири. Кантип мамлекетти сактап калыш керек, кантип өнүктүрүү керек? Канткенде адилеттүүлүк менен акыйкат өкүм сүрөт? Канткенде идеалдуу мамлекет башчысы болот? Чындык менен жалгандын ортосундагы күрөш, бийлик менен байлыктын күрөшү, мына ушундай түгөнбөгөн философияны берген Жусуп Баласагын атабыздын 1000 жылдык мааракесин белгилешибиз керек. Буларды жаштарга кантип, кандай формада жеткиребиз? Ушулардын айланасында ой жүгүртүп, изденишибиз керек. Ошондуктан бул жыл кайра жаралууга жол ача турган жыл деп айтсак болот.

“Биздин өлкөбүздүн тарыхы жана биздин улуттук маданиятыбыз”

Биз жылдын башында ураанды катуу дүӊгүрөтүп алабыз да, жылдын аягында аксап калуудабыз. Бул деген калыӊ элге жетпей жатат дегендик. Быйылкы жылы Президенттин жарлыгынын башкача болгондугун айтар элем. Бул жерде негизги багыттары, механизмдери конкреттүү көрсөтүлгөн жана чечмеленген. Жергиликтүү бийликтер үчүн да аткара турган иштер арбын көрсөтүлгөн, балдарды өз жеринин географиясын, тарыхын, маданиятын жана атактуу инсандарын үйрөтүүчү да иштер бар. Айыл, район, облустарда анан республикада боло турган иш-чаралар конкретүү айтылган. Атайын ушул жылды өткөрүү боюнча дирекция түзүлдү. Ар бир кыргыз жараны адамгерчиликке негизделген, дүйнө таануусу өтө кеӊири, маданияттуу жана ыймандуу инсан болушу үчүн бай тарыхыбызды, маданиятыбызды жаштардын жүрөгүнө жеткирүүнүн жолдорун издешибиз зарыл. Бул жылы ар бир жаран менин өлкөмдүн тарыхы жана менин улуттук маданиятым деп ушул асыл ишке өз салымын кошушу керек.

“Беш манжа башка билек бир, баарыбыз башка, тилек бир”

Кандай иш-чара болбосун жаштарды тарбиялоодо бул окуу жайлардын иши, ал музейдин иши, бул театрдын иши, бул китепкананын иши, бул академиянын иши дебестен, биз бир системанын бөлүгү катары органикалык биримдикте агартуучулук милдетин аткарышыбыз керек, ошондо жыйынтык жакшы болот.

“Руханий иммунитетибизди көтөрүү – улутубузду чыйралтуу”

“Тарых жана маданият жылына” карата түзүлгөн  иш-чаралар мамлекеттик стратегиялык багыт катарында демилгеленип жатат. Анан албетте, алардын ишке ашуусуна карапайым элдин салымы чоӊ. Көчмөндөр оюнуна Оштон барып, биз дагы колубуздан келген жардамды бердик. Биз буга чейин жогорудагылар чечет, алар биз үчүн ойлонот деген түшүнүктө жашап келгенбиз. Биздин жарандык коом саясатта, саясий өнөктүктөрдө активдүү болуп кетет да, ал эми түбөлүктүү маселелерде ак ниет коомду курууда, улуттук адеп аклахты көтөрүүдө активдүүлүгү азыраак болуп жаткандай.

Бирок ошол эле мезгилде элдин арасында адамдык нарк-насилди, адамдык ар намысты сактап жүргөн адамдарыбыз да көп. Кептин баары биз аларды жакшы угалбай жатканыбыздабы деп ойлойм. Алардын үнү коомго таасирдүү болбой жатат. Бүгүн биз утурумдук нерселер менен алектенип жүрүп калдык, коомубуз салабаттуу, омоктуу ойлорго өтө муктаж болуп турат. Кыргызда сөз бар: “Пенде пейилинен табат” деген, бул бөксөлүк биздин саясатташып кеткенибизден болсо керек. Бүгүн элдин руханий иммунитетин көтөрүшүбүз керек. Республикабызда азыр эӊ көйгөйлүү маселелердин бири диний башаламандык, диндеги, саясаттагы иштер коопсуздугубузга шек келтирип жаткандай. Сырттан келген агымдарга биздин ылгабай туруп аралашып кеткенибизден болууда, эгер аларды анализдеп мамиле кылганыбызда мындай терс көрүнүштөр болбойт эле. Коомдогу болуп жаткан терс көрүнүштөргө руханий иммунитетибизди көтөрүү аркылуу жооп беришибиз керек. Өзүбүздүн инсандык бекем ишенимибиз менен ата-бабаларыбыздан калган руханий мурасты жан дүйнөбүзгө сиӊирип, жалпы адамзаттык маданияттын жакшысын ажыратып алып пайдалансак анда биз ак ниеттүүөлкөнү курабыз.

“Биз улуу тарыхы менен мактанган, бакубат өлкөнү курууга бараткан элбиз”

Улутчулдук деген өтө ар тараптуу түшүнүк. Улутчулдук кээде националист катарында каралат, эгер андай болсо мен колдобойм. Себеби, Кыргызстаныбыз көп улуттуу өлкө. Байдылдачасынан айтканда, “Улутчул дешет билбеген, улутун кимдер сүйбөгөн. Кыргыз деп келгем дүйнөгө, Кыргыз деп өтөм дүйнөдөн”. Бул жерде улутун сүйүп, аны көкөлөтүп, анын руханий байлыгын бүт жан дүйнөсүнө сиӊирүү, бул кайсы бир улуттун укугуна шек келтирүү эмес. Кайсы бир улуттун эсебинен өз улутуӊду көтөрүүгө далалат болсо, кайсы бир улуттун укугун чектеп, аны түшүрүп, өзүӊдүкүн көтөрүүгө аракет болсо андайды мен мүмкүн эмес деп айтар элем. Бирок эч бир улуттун кадырына, аброюна шек келтирбей туруп эле өз улутуӊдун өзгөчөлүгүн, асыл-нарктуулугун, улуулугун даӊктай турган позицияны мен колдоймун. Дүйнөдө ушундай элдер бар, өзүнүн улуу тарыхы менен мактанган. Биз ошол улуу тарыхы менен мактанган элдердин катарына киребиз. Ошол эле мезгилде улуу тарыхты азыр жасап аткан улуттар да жок эмес. Өзүнүн мамлекетин бакубат жана дөөлөттүү кылып көрсөтүп, дүйнөгө чоӊ таасир жасап аткан мамлекеттер ондоп саналат. Дагы бир элдер бар, алар улуу тарыхты жасоого даярданып жаткан, ошол процесстин алдында турган мамлекеттер.

Биз улуу тарыхы менен мактанган элбиз. Бирок мактанып эле жүрө бербей, ар бирибиз бүгүнкү ааламдашуу доорунда, бүгүнкүдөй замандын учкул кырдаалында ошол даӊктуу тарыхты кантип кайталайбыз деп ойлонуп, түйшөлүп, кыйналып, чыйралып, изденип ошол улуу тарыхты кайрадан жаратып, бакубат мамлекетти куруга даярданып  жаткан элбиз деп айтар элем. Бул мезгилде жашап жаткан замандаштарыбыздын баары бактылуу болушу керек. Улуу тарыхты жасап жаткандарга караганда, улуу тарыхты жасоого даярданып жаткан процессте сен өзүӊдүн салымыӊды кошуп, элдин аӊ-сезимин, жалпы массаны ошол жакка багыттай алууга аракет жасап, ошол боюнча өзүндүн азганактай болсо да эмгектериӊди жазып, туура кеп-кеӊешиӊди айтып, башкалар ойлоно элек ойлорду коомчулукка бере алсаӊ, анда өз мамлекетиӊдин жараны катары өзүӊдү бактылуумун деп айтсаӊ болот. Мен ар бир окуядан позитивди издеп жүргөн адаммын. Себеби, ар бир Кыргызстандык ойлонот, кейийт, кыжаалат болот, үмүт кылат, ишеним артат, бара-бара жан дүйнөсүндө бекем ишенимдер пайда болот. Анан чечкиндүү кадамдарды таштайт. Ошентип биз тереӊ жана бийик маданиятыбыз бизге чоӊ дем, түрткү бере турган мезгилге келдик.

Тарых үчүн 25 жыл өтө эле чоӊ убакыт эмес. Ушул мезгилде улут кантсе да чыйралды, башынан жакшы жаманды өткөрдү. Кемчилик менен алгылыктуу иштерди да, бактылуу күндөрдү да көрдү. Эгемендүүлүк оӊой оокат эмес. Биздин улуу тарыхтан алган сабак бүгүн бизди ушул эгемендүүлүккө алып келди. 2000-3000 жылдык тарыхы бар элдер жок болуп кетсе да, биз жок болбой, чачылып кайра жыйналып, үзүлүп кайра уланып, кайгырып кайра кубанып жашап келатканыбыздын феномени мына ушунда турат. Элибиз “Манас” сыяктуу эпикалык ой жүгүртүүнү пайда кылып алып, ошого ишенип, анан ал ишеними эгемендүүлүкө түрткү болду, дем күч берди. Алгач сөз жана ой жаралды, анан азаттыкка болгон умтулуу жана аракет пайда болду. Ошон үчүн артыбызда улуу тарыхыбыз, алдыбызда кеӊ келечегибиз бар деп айтууга болот.

“Улутубузда өзүн-өзү сактоо инстинкти өнүккөн”

Шанхайда Пудун деген академия бар, ал жерде мамлекеттик чиновниктер даярдалат. Жакында Пудун академиясынын ректору менен аӊгемелешип калдык. Ал Орто Азияга, анын ичинде бизге аябай кызыкты. — Силерде эки жолу революция болду, бирок элиӊер чыйралып өзүн тапты, башка мамлекеттердей болуп ара жолдо арсар болуп калган жок, себеби эмнеде -  дейт. — Биздин ар бир жарандын генетикалык кодунда, жандүйнөсүндө жашаган касиет бар. Бул улуттук акыл-эси (разум), керек мезгилде ар бир кыргыз жеке өзүнүн амбициясын ооздуктап туруп, жалпы улуттун кызыкчылыгын башкы орунга кое алат. Анан акыйкаттык, адилеттүүлүк, калыстык, тазалык үчүн күрөшкөөмүрүн арнап койгон, муктаждык болсо өлүмдөн да коркпогон калкпыз. Улутубузда зарыл учурда өзүн-өзү сактоо инстинкти ойгонуп, элибизди сактап турат  — деп айттым.

Эгемендүүлүктүн 25 жылдыгында кыргыздын улан-кыздары дүйнөнүн биздин ата-бабаларыбыз буту басып барбаган жерлерде жакшы оокат кылып, кадыресе бутуна туруп, жашап жатышат. Башка бир дагы улуттун өкүлдөрүнөн интеллектуалдык жактан, профессионалдык жактан кем эмес экендигин, керек болсо адамгерчилик жактан бийик экендигин көрсөтүп иштеп жаткандыгын кантип танабыз. Кыргыз жаштарынын жан дүйнөсүндө бир феномен бар. Баса белгилеп кетейин, дүйнөнү кармап турган эӊ алдыӊкы өлкөлөрдүн өкүлдөрүнөн кем эмес экендигин далилдеп, керек болсо адамгерчилик жактан бийик деӊгээлде туруп аракеттенип жатканы, бизди келечектен үмүт кылдырат. Бүгүн дүйнөнүн кайсы бурчунда болсо да, бутуна туруп, айылдагы ата-энесине акча жөнөтүп жатышкан балдарды көрүп жатабыз. Бул биздин элдин ар кандай кырдаалда жашап кетүүгө ыӊгайлашкан ийкемдүү касиет анын жан дүйнөсүндө жашап жаткандыгын көрсөтөт. Мисалы, чет өлкөдөгү кыргыз жаштары кара жумуштан интеллектуалдык жумушка өтө баштады. Керек болсо ошол жерде жетекчилик кызматтарга келишти, адамдарды жумуш менен камсыз кылган бизнестерди жасап, интеллектуалдык деӊгээли менен жашай баштады.

“Жамандыкты эмес, коомубуздан жакшылыкты көбүрөөк издесек”

(Жакшы ниетти жолдош кылалы)

Бардык жерлерде парасаттуу инсандарыбыз бар, айылда, шаарда, эл арасында жүрүп, өзүнүн бийиктигинен түшпөгөн ой жүгүртүүсү, көз карашы бар, принципиалдуу инсандардын ойлорун көбүрөөк элге берсек. Көбүнчө биз кайсы бир адамдарга таянып алып, элди тажатып койгон учурларыбыз болот. Өзүнүн нарк-насили менен, салабаттуулугу менен, токтоолугу менен жашаган адамдар бар үчүн ошол айыл кармалып турган, шаар же облус кармалып турган учурлар көп. Мына ошондой инсандар болбосо коом аӊтар-теӊтер болуп кетмек, баары эле жамандыктын артынан кууп кетмек, жакшылыкка жашоодо орун калмак эмес. Ошон үчүн ушундай нерселерди көп берсек деген ой. Жакында Туркиянын дин иштери боюнча башкармалыктын башчысы Мехмед Гөрмес экөөбүз сүйлөшүп отурганда ал айтты: “Урматтуу ректор, бүгүн бир адам кыйналып жатса, ага бирөө келип жардам берсе, ага жүрөгүн, колун сунса, бул телевидение, гезит-журналдар үчүн окуя болбой калды. Тескерисинче бирөөгө бирөө жамандык кылса, кыянаттык жасаса, бул нерсени маалыматтын биринчи бетине шашылып сүйүнчүлөгөнүбүз эмне, биз каякка баратабыз” — деди. Мен да ушуну айтар элем, бүгүн биздин элдин маанайын, коомдук ой жүгүртүүсүн позитивге бурушубуз керек.

Биздин университетте 80 жашка чыккан профессор агайыбыз бар. Ал жылына беш студентке 100 доллардан 1200 доллар, жылына 6000 доллар стипендия берет. Ошондо ар бир студентке жылына 90 000 сомдон стипендия берет. Бул беш жылдан бери туруктуу улантылып келатат. Ал бүт өмүрүндө жыйнаган, терген дүйнөсүн банкка салып, студенттерге стипендия берүүүчүн университет менен келишим түздү. Бул акчаны алган ар бир стипендиат өзүн-өзүөнүктүрүүгө жумшап жатат. Профессордун депутат болсом, же кайсы бир кызматка барсам, атым чыкса, ушул иштен пайда көрсөм экен деген оюнда жок. Ал бул ишинен ырахаттануу алат, канааттануу алат, өзүнүн жашоосунун мазмуну катары көрөт. Эмне үчүн биз андай жакшы саамалыктарды айтпашыбыз керек? Жөнөкөй адамдардын ортосундагы бири-бирине кылган жакшылыгын, бири-бирине адамдык кол сунуусун элге беришибиз зарыл деп ойлойм. Биздин студенттер өздөрүнүн демилгелери менен бир жаш радио журналист досунун өмүрүн сактап калуу үчүн боорун алмаштырууга 65 000 долларлык каражат жыйнады. Буга эч бир кызматтагы адамдар кийлигишкен жок. Жаштар базарларда, көчөлөрдө, театрда акцияларды өткөрүштү. Жардам көрсөтүүнүн түрдүү заманбап жолдорун табышты. Ушундай аруу ишке, кайрымдуу иштерге демилгечи болуп жаткан жаштарыбыз да бар. Улуулардан башталган жакшылыктар жаштарыбызда уланып келе жатат. Ал эми мындайларды окуя катары көрсөтпөй жатпайбызбы. Коомдон жамандык эмес, жакшылык издесек деп толгономун. Ата бабаларыбыз сапарга чыгаарда, “жакшы ниетти жолдош кыл” деп айткан.

Конкурс, посвящен 25-летию Независимости Кыргызской Республики и 30-летию республиканского учебно-методического центра эстетического воспитания «Балажан»

Оргкомитет по проведению Международного конкурса детского творчества «Иссык-Куль собирает друзей»,посвященого25-летию независимости Кыргызской Рреспублики, имеет честь пригласить для участия в конкурсе юных певцов, музыкантов, танцоров. Конкурс будет проводиться в рамках Международного фестиваля «Иссык-Куль собирает друзей-2016» с 13 по 23 июля 2016г.

 Организаторы  конкурса:

• Министерство образования и науки Кыргызской Республики
• Республиканский Учебно-Методический Центр Эстетического Воспитания «Балажан»
• Детский Оздоровительный Комплекс «Барчын».

Цели и задачи конкурса:

• Укрепление, развитие и продвижение высокого хореографического искусства и культуры между представителями молодого поколения стран СНГ
• Представление более широких возможностей детям и юношеству стран СНГ для ознакомления с культурой, искусством и показа образцов художественных традиций

своих стран

• Поддержка талантливых детей и молодежи в реализации их творческого потенциала
• Содействие развитию многообразия детского и юношеского художественного творчества
• Создание условий для организации обмена опытом художественных руководителей детских и юношеских коллективов и их организаторов
• Открытие новых имен и талантов 

Программные требования конкурса:

Репетиционное время участникам Конкурса гарантируется.

Очередность выступлений определяется жеребьевкой.

Все произведения исполняются наизусть.

Конкурсы по всем номинациям проводятся публично.

Программа может быть исполнена полностью или частично по решению жюри.

Выступления, не соответствующие требованиям Положения, жюри не оценивает.

Организаторы оставляют за собой право внесения изменений в требования Положения конкурсной программы Международного конкурса детского творчества «Иссык-Куль собирает друзей-2016».

Заявка на участие в Международном конкурсе детского творчества

в целях продвижения высокого хореографического искусства и культуры «Иссык-Куль собирает друзей-2016»,посвященого 25-летию независимости Кыргызской Республики и 30-летию республиканского учебно-методического центра эстетического воспитания «Балажан»

 Заполните эту форму и вышлите нам не позднее 20 МАЯ 2016 года.

По всем дополнительным вопросам обращаться в Оргкомитет по адресу:

Кыргызская Республика, г.Бишкек, ул.Московская 53. (+996 312 383260, + 996 312 486475, факс: +996 312 486319;  e-mail: balajan@mail.ru; сайт: www.balajan.kg)

Обращаться: Дунганова Жаркын Ураковна, тел. +996 550994088

Акбаралиева Адиля Ильдаровна, тел. +996 772662897.

Цель проведения фестиваля: В рамках мероприятий, посвященных Году истории и культуры в Кыргызской Республике в  целях развития кыргызского танца и фольклора, формирования у подрастающего поколения патриотических качеств и сохранения памяти об истории искусства танца и народного музыкального творчества, воспитания у подрастающего поколения высокой гражданской активности,  толерантности, уважения духовных и культурных ценностей, традиций народов, укрепления и развития межкультурного диалога между детьми и молодежью разных стран, развитияхудожественных  способностей детей, расширение представления  участников  о танце,  совершенствования музыкальных, вокальных способностей детей, обмена опытом и поиска новых форм работы,повышения профессионального мастерства педагогов

Организаторы конкурса-фестиваля:

• Министерство образования и науки Кыргызской Республики
• Республиканский учебно-методический центр эстетического воспитания «Балажан», Кыргызстан
• Детский оздоровительный комплекс  «Барчын»

Партнеры проведения конкурса-фестиваля:

• Министерство культуры, информации и туризма Кыргызской Республики
• Общественно-педагогическая и научно-популярное издание “Кутбилим”
• Кыргызская Государственная филармония имени Т.Сатылганова
• Национальный музей изобразительных искусств имени Г.Айтиева.

Общее положение:

Международный конкурс-фестиваль «Иссык-Куль собирает друзей-2016» проводится с 13 по 23 июля 2016 г. в Кыргызской Республике на берегу озера Иссык-Куль  в  Детском оздоровительном комплексе  «Барчын». В фестивале могут принять участие учащиеся художественных школ, хореографических, вокальных, фольклорных  и  ИЗО студий, кружков  английского языка, туризма, экологии  и краеведения  внешкольных учреждений Кыргызской Республики и стран СНГ.

Возраст участников фестиваля:  от 9 до 15 лет.

Программа фестиваля:

Участников  фестиваля ждут 10 насыщенных творческих дней:

мастер-классы по изобразительному искусству, прикладному творчеству, хореографии, вокалу, игре на национальных инструментах, пленэр на свежем воздухе, концерты, выставки, занятия в кружках по различным направлениям,  увлекательные  тематические дни, спортивные, туристические  соревнования, зрелищный Гала-концерт по окончанию фестиваля.

Яркое солнце, горный воздух, теплое голубое озеро сделают летний отдых детей незабываемым и содержательным.

В рамках  фестиваля для руководителей делегаций пройдет научно-практическая конференция по проблемам дополнительного  образования, а так же пройдет  Третий конкурс детского творчества  «Иссык-Куль собирает друзей-2016»  по номинациям: эстрадное пение, народные инструменты, народные и современные танцы.

Педагогическое обеспечение программы: Мастер-классы и кружки будут проводить профессионалы — хореографы, художники, мастера-прикладники, тренеры из Кыргызстана, Беларуси,  Таджикистана, Казахстана,  России.

Условия пребывания: Проживание: 2-3, 4-5 местные номера, полу-люкс. Питание: 5- разовое.

Участникам иметь при себе: художникам – планшет или папки-склейки, и все необходимые материалы для пленэра; танцорам – тренировочные костюмы, чешки, фонограммы на СД  или мини дисках, USB, флеш-накопителях, вокалистам – фонограммы (плюс, минус), костюмы для концертных выступлений; инструменталистам — народные инструменты, группам английского языка – общую тетрадь, ручку.

Также делегация должна иметь 2 флага страны стандартных размеров (один для поднятия на флагшток и 1 для участия делегаций в параде), маленькие флажки по количеству участников делегации, национальные костюмы (не менее 3-х костюмов), материал, рассказывающий о своей стране – буклеты, листовки, книги, брошюры, значки и т.д., сувениры для  обмена между детьми-участниками фестиваля, фонограмму гимна страны на CD, флеш-накопителях и на мини-диске.

Проезд:  При проезде в ДОК «Барчын» из г.Бишкек и обратно в общей колонне участников фестиваля заявки на места в автобусе предоставить до 1 июня 2016 г.

Выезд от  РУМЦЭВ «Балажан», расположенного по адресу г. Бишкек, ул.Московская 53 (пересекает ул.Шопокова) 13 июля  в  9:00 часов. Приезд в РУМЦЭВ «Балажан» 23 июля 15:00 часов.

Тел для справок: +996(312)383260, +996(312)881211, + 996(312)486475.

При необходимости РУМЦЭВ «Балажан» высылает официальное приглашения по эл. почте (для получения приглашения необходимо выслать запрос на эл. почту: balajan@mail.ru) или по  факсу: + 996(312)486319 . Материалы по  Международному фестивалю размещены на сайте РУМЦЭВ «Балажан»www.balajan.kg

Добро пожаловать в мир солнца, отдыха  и творчества!

Форма заявки

на участие в Международном конкурсе-фестивале «Иссык-Куль собирает друзей-2016»,

Кыргызстан,  13 -23 июля, 2016 г.

Наши контакты: Кыргызская Республика, г.Бишкек, ул. Московская 53. (+996 312 383260, +996 312 881211, + 996 312 486475, факс: +996 312 486319;  e-mail: balajan@mail.ru; сайт: www.balajan.kg)

Обращаться: Мусина Дария Сапарбековна — директор РУМЦЭВ «Балажан».

Дунганова Ольга Евгеньевна — зав. методотделом РУМЦЭВ «Балажан»

Гезитибиздин өткөн санында жарыяланган мугалимдер үчүн берилчү мамлекеттик насыя тууралуу макала (“Ипотека: Мугалимдерге арзан турак-жай алуу үчүн мамлекеттик насыя берилет” (Г.Алыбаева) «Кутбилим», 29-январь, 2016-жыл, №4) окурмандар арасында кызуу талкуу жаратууда. Көпчүлүктү ал насыя канчалык ачык-айкын берилээри жана ырасында эле мамлекеттик кызматта иштегендер үчүн жеткиликтүү болобу деген суроо кызыктырып жатат.

Көкөйгө көк таштай тийген квартира көйгөйү

 Бишкек шаарындагы №51 бала бакчада эки жылдан бери тарбиячы болуп иштеген Гүлжекан Соорбекованын үч баласы бар. Жолдошу экөө убактылуу батирде жашашат. Арзан турак-жай алууга мамлекет насыя берээрине кубанганы менен, ал тизмеге өзү сыяктуу карапайым адамдар илинээрине көзү жетпей тураарын айтат.

- Үй-бүлөбүз менен 13 жылдан бери көчүп-конуп тирлик кылып келебиз. Андыктан турак-жай көйгөйү көкөйүбүзгө көк таштай эле тийди десем болот. Өкмөт мамлекеттик кызматта иштегендерге арзан үй алууга мүмкүнчүлүк берет экен деп угуп сүйүнүп жатканбыз. Бирок анын шарттарын биздин үй-бүлөлүк бюджет көтөрө алабы же жокпу деп кайра сар-санаа болуп жатабыз. Бул боюнча райондук билим берүү бөлүмүнө профсоюздук комитеттин өкүлдөрүн чакырышып жыйналыш өтүшкөн. Алар бизге МИКке документ тапшырыш үчүн жалпы эмгек стажы 15 жыл, ал эми бир жерде иштеген эмгек стажысы үч жылдан кем эмес болуш керек деген маалымат беришкен эле. Өткөн жумада “Кутбилимден” окуп, толук маалымат алдык. Бирок ошол шарттар бизге окшогон катардагы кызматкерлерге ылайык келеби-келбейби деп башыбыз катып жатат. Анткени менин тарбиячы катары алган маянамдын өлчөмү айтпасам да түшүнүктүү. Жолдошум куруучу болуп иштейт, анын жумушу утурумдук, кышында жокко эсе. Демек, канчалык арзан болсо да, биздин үй алаарыбыз арсар. Менин угушума караганда, мамлекеттик ипотеканы биздей жаш аялмет үй-бүлөлөр эмес, уул-кыздары чет жактарда иштеп акча тапкан жана бизнеси барлар алышат көрүнөт. Анын үстүнө ипотекалык насыя боюнча кепилдик өтүүчүнү табуу да оӊой эмес, — деп биз менен оюн бөлүштү.

Гүлжекан сыяктуу утурумдук батирлерде жашаган үй-бүлөлөр борбор калаабызда жүздөп-миӊдеп саналат. Аларда туруктуу каттоо да жок. Өздөрү мамлекеттик жумушта иштеп жатабыз деп кубанганы менен тапканы чеке деле жылытпайт. Гүлжекандын пикиринче, өкмөт мамлекеттик кызматта иштеп жаткандарды жеткиликтүү турак жай менен камсыздоого чындап киришип жаткандан кийин шарттарын да тегиз жеткидей ийкемдүү кылса жакшы болмок.

- Өзүбүздүн үйүбүз болбогон соӊ бизди ким туруктуу каттоого тургузмак эле? Андыктан биздин иштеп жаткан жерибизден, утурумдук жашап жаткан үй башчыларынан алган справка деле жетиштүү болмок деп ойлойм. Бул бир жагы. Экинчиден, биз кепилдик өтүүчүнү кантип табабыз? Үй-жайы бар тууганыӊа мени каттоого тургуз же мага кепил болуп бер деп батынып бара албайсыӊ да. Анткени алар деле өз күнүн эптеп көрүп жатышат. Ошондуктан, акыры банкка алчу үйүбүздү күрөөгө коюп жаткан соӊ, кепилдик өтүүчүнүн кандай кажети бар? Үйүбүздү алдырбас үчүн жан далбастап иштеп, ошол акчаны тапмакпыз да. Бирөөнүн короосун шыпырсаӊ да кошумча жумуш таап, аманчылык болсо, ошол акчадан кутулмакпыз. Ансыз деле айына 10-12 миӊ сом төлөп жашап жатпайбызбы.- дейт Гүлжекан.

Үй маселесин көп жылдан бери чече албай келаткан Бишкектеги И.Арабаев атындагы кыргыз мамлекеттик университетинин ага окутуучусу Гүлзина айымдын пикиринче, ипотека аркылуу турак-жай алуунун шарттарынын дагы да түшүнүксүз жагдайы арбын.

- Макул, мен МИК аркылуу банктын жардамы менен үй алдым дейли. Банк өзүнүн көрсөткөн кызматы үчүн акчаны мага берилчү суммадан кармайбы? Бул бир жагы. Экинчиден, эгерде мен көрсөтүлгөн мөөнөттө ал акчаны төлөй албай калсам, мага кандай чаралар көрүлөт? Турмушта ар кандай кырдаалдар кездешет эмеспи, 15 жылда эмес, 15 күндө кандай окуялар болуп кетээрин эч ким билбейт. Мисалы, 10 жыл төлөп келип, кийин төлөй албай калсам, банк ал үйүмдү алып коебу? Мага ушул жагдайлар түшүнүксүз болуп жатат, — деген оюн билдирди.

Шылуундардан сак бололу

 Борбор калаада көп жылдан бери иштеп, кантип үйлүү болуунун айла-амалын таппай минтип баштары маӊ болуп жаткан замандаштарыбызды мындай кой, алыскы айылдарда жашагандарга тез арада Бишкектен үйлүү болуу мүмкүнчүлүгүн сунуштаган шылуундар да чыгып жатканын белгилеп кеткенибиз оӊ. Аты-жөнүн атагысы келбеген бир окурманыбыз айылда жашаган бир тууганына  бирөөлөр ушул мамлекеттик ипотека аркылуу Бишкек шаарынан үй алып берүүнү убада кылып жатканын билдирди. Ал үчүн анча-мынча үстөк акчасын берсе эле, документ топтоп убара болбой туруп, борбор калаадан үйлүү болуп калаарын айткан.

Мындай көрүнүштөр таӊ калыштуу деле эмес. Кайсы маселе актуалдуу болсо, сөзсүз анын тегерегинде ушундай оӊ да, тетири да кырдаалдар дайыма коштолуп келген. Мисалга жер тилкелерин алалы. 1990-жылдын башталышында үйгө муктаж жарандарга бөлүнүп бериле баштаган жер тилкелеринин чуусу ушул кезге чейин уланып келет. Анын азабынан далай адамдар жандарын кыйып, далайы темир тор артында отурат. Эгемендикке ээ болгонубузга чейрек кылым толсо да, токсонунчу жылдагы баш аламан түшүнүктөн арыла албай келатканыбыз, албетте кейиштүү көрүнүш. Ким билет, балким кимдир бирөө документтерин жасалма жол менен жөндөп алып, чындап эле мыйзамдардан буйтап өтүп оӊой үйлүү болуп алышы да мүмкүн. Бирок андайлардын жолу кууш экенин да эстен чыгарбайлы. Андан көрө алданып калгандан сак бололу.

Үйлүү кылган үлүштүк курулуш

 Жарандарды жеткиликтүү турак-жай менен камсыздоо максатын аркалаган Мамлекеттик ипотекалык компания Кыргызстанда бул багытта иш жүргүзгөн алгачкысы эмес. Бишкек шаарында батирлерди үлүштүк куруу программасынын алкагында көп кабаттуу үйлөр курулуп, анын жардамы менен үйлүү болгондор бар. Бишкек шаардык мэриясынын Капиталдык-курулуш башкармалыгынын Үлүштүк курулуш бөлүмүнүн башчысынын милдетин аткаруучу Марат Жумабековдон алган маалыматтарга ылайык, 2008-жылы киргизилген үлүштүк курулуш программасы боюнча 10 көп кабаттуу үй курулган.

- Бишкек шаарында көп кабаттуу квартираларды үлүштүк куруу тартиби жана шарттары жөнүндөгү жобого ылайык, бул иш-чара үч баскычта жүргүзүлөт: биринчисинде атайын комиссиянын чечими менен үлүштүк курулушка киргизилген жарандар 30% алгачкы төлөмүн келишим түзгөн мезгилде төлөшөт. Андан кийинки 30 пайызын курулуш аяктаганга чейин төлөөгө тийиш. Курулуш иштери болжол менен бир жарым-эки жыл аралыгында аяктайт. Ал эми калган сумманы беш жылдын аралыгында пайызсыз шартта төлөөгө мүмкүнчүлүк берилет. Төлөө улуттук валютада жүргүзүлөт, — дейт Марат Жумабеков.

Марат мырзанын айтымында, жогоруда белгиленген 10 көп кабаттуу үйдөн 707 кыргызстандык жаран турак-жайлуу болгон. Учурда кезектеги курулуучу үйгөүлүшкө кирүүүчүн 2489 адам документ тапшырган. Алардын арасында Бишкек шаарында жашап жана иштеп жатышкан мугалимдер, врачтар жана башка мамлекеттик жана менчик мекемелердин кызматкерлери бар. Атайын түзүлгөн комиссия 135 квартиранын ээсин аныктамакчы. Ал квартиралардын бактылуу ээси ким болоору азырынча белгисиз, бирок комиссиянын чечими жакынкы арада чыгып калат деп күтүп жатышканын билдирген Марат Жумабеков, үлүштүк курулушка илинбей калгандар өз эрки менен ал жерден документтерин алып, Мамлекеттик ипотекалык компанияга өткөрсө да болоорун айтты.

Айнагүл Кашыбаева,

“Кутбилим”

 Руководством республики с первых дней независимости перед системой образования была поставлена задача проведения реформ способствующих внедрению новых образовательных, научных и управленческих технологий в ВУЗах Кыргызстана с целью интеграции системы высшего образования республики в глобальное образовательное пространство для обеспечения конкурентоспособности на мировом образовательном рынке.

С 1989 по 1992 годы работая в качестве директора Института биологических проблем Севера Дальневосточного отделения АН СССР, совместно с экспертами из Университета Аляска (США) и Университета Хокайдо (Япония) я принимал участие в реорганизации Магаданского педагогического института в Магаданский университет. Были подготовлены необходимые документы регламентирующие деятельность университета (Устав, положения о структурных подразделениях, должностные инструкции, инструкция о переходе на систему кредит часов и т.д.).

В 1993 году мною было предложено создать в республике Международный университет Кыргызской Республики, который в 2003 году был преобразован в Учебно-научно-производственный комплекс «Международный университет Кыргызстана».

В 1997 году в качестве участника программы Фонда «Фулбрайт» я прошел 6 месячную стажировку в Государственном университете Сан-Франциско (США) по специальности «Управление университетом», в дальнейшем по этому же направлению прошел стажировку в Кембриджском университете (Англия) в 2000 г. и Университете Малага, (Испания) в 2015 г.

Учитывая изученный опыт реорганизации педагогического института в университет, управления зарубежными университетами, а также накопленный собственный опыт использования новых принципов управлении ВУЗом, новых образовательных технологий внедренных на основе партнерства с университетами США и Европы, а также опыт организации Учебно-научно-производственного комплекса «Международный университет Кыргызстана» хотел бы высказать соображения по реформе высшего образования нашей страны.

С самого начала своей деятельности в УНПК МУК в пилотном режиме внедрялись новые подходы управления и технологии обучения. Зачастую это подвергалось критике, встречало непонимание, и сопротивление консервативной части образовательного сообщества. Но дальнейшая работа УНПК МУК показала, что все делалось правильно.

К примеру, несмотря на противодействие и критику УНПК МУК первым в республике начал вхождение в Болонский процесс, внедрил бакалавриат, магистратуру, американскую систему кредит/часов, перейдя в дальнейшем на европейскую систему трансформации кредитов. В настоящее время в университете ведется также подготовка докторов философии (Ph. D). Первым в республике в 2002 году УНПК МУК подписал в городе Болонья Всемирную университетскую хартию. Через 8 лет, по этому пути пошел ряд ВУЗов Кыргызстана. Необходимым вхождение в Болонский процесс признали на государственном уровне Кыргызская Республика, Российская Федерация, Казахстан и ряд других стран СНГ.

Первым в Центрально-Азиатском регионе в 2003 году УНПК МУК оптимизировал программу подготовки медицинских кадров. И только спустя 7 лет по этому пути пошли Казахстан и Таджикистан.

Также УНПК МУК первым в республике внедрил механизмы государственно-частного партнерства (ГЧП) и перешел на западную модель управления ВУЗом, осуществив децентрализацию управления и обеспечив автономность подразделений УНПК, что значительно повысило эффективность их работы.

Кроме вышеуказанного, был внедрен ряд других подходов в управлении университетом с целью развития системы высшего образования республики.

Учитывая наш опыт создания университета работающего по западным стандартам, считаем необходимым отметить следующие приоритетные направления, по которым с нашей точки зрения должна продвигаться реформа высшего образования республики.

Количественная оптимизация ВУЗов

 Высшее образование является движущей силой общества, тенденция к увеличению студентов университетов наблюдается во всем мире. В Кыргызстане прочно укрепилось мнение о том, что в республике слишком много высших учебных заведений. Рассмотрим этот вопрос, сопоставив количество ВУЗов в двух государствах.

В частности, в США лидере в области образования никогда не ставился вопрос о ликвидации университетов, напротив, с каждым годом количество университетов растет. В качестве примера могу привести штат Индиана, с населением 5 млн. человек, в котором успешно функционируют около 100 государственных и частных ВУЗов.

Высказывание о том, что в республике слишком много университетов – 52, не совсем правильно. В высших учебных заведениях республики в настоящее время обучаются 223,2 тыс. студентов, 60 000 из них числятся в двух университетах – Кыргызском национальном университете и Ошском Государственном университете, в остальных университетах числятся 163 тыс. человек, то есть в среднем около 2,8 тыс. студентов на ВУЗ.

В количественном плане 223,2 тыс. студентов обучающихся в республике — это студенты 7-8 европейских или американских ВУЗов. С этой точки зрения прав Президент Кыргызской Республики А.Ш. Атамбаев, который считает, что 8-10 ВУЗов в республике было бы вполне достаточно, что, в первую очередь, касается государственных ВУЗов.

На наш взгляд имеются два пути, по которым может идти процесс количественной оптимизации ВУЗов республики:

Первый – ликвидация ряда                    ВУЗов — болезненный процесс, который увеличит безработицу профессорско-преподавательского состава, увеличит число незанятых молодых людей, что может привести их к присоединению к преступным группировкам и различным течениям религиозного направления.

Второй – интеграция, которую можно провести путем создания учебно-научно-производственных комплексов. Следует отметить, что в последние годы в Российской Федерации пошли по пути создания Федеральных и интегрированных университетских комплексов. Так, в период моей работы на Дальнем Востоке, в г.Владивосток функционировало 5 высших учебных заведений – Дальневосточный университет, Технический университет, Медицинский институт, Педагогический институт и Институт рыбного хозяйства. В настоящее время, во Владивостоке создан один Дальневосточный Федеральный Университет в состав которого вошли все вышеперечисленные высшие учебные заведения. Аналогичным путем пошли и ряд других регионов Российской Федерации, создав Федеральные Университеты

Основная цель учебно-научно-производственных комплексов — объединение нескольких университетов, исследовательских институтов и производственных предприятий в единое целое.

Объединение может идти по пути централизации, однако, концентрация власти и средств в рамках крупного ВУЗа не самый эффективный способ управления, который лишает подразделения УНПК мобильности и мотивации.

Большинство УНПК создаются по принципу холдинга, объединяя ряд юридических лиц, которые делегируют отдельные полномочия руководству УНПК (правлению, президиуму, ректорату). Опыт различных стран мира показывает, что структура университета включает в себя ряд университетских школ (School of Law, Business School, School of Medicine, School of Engineering и т.п.), каждая из которых имеет необходимый уровень самостоятельности, предполагающий наличие собственного бюджета, определение планов развития, реализацию образовательных продуктов, проведение научной работы.

Важно отметить то, что децентрализация и сохраняющаяся самостоятельность структурных подразделений мотивирует их к постоянному поиску новых проектов и подходов, совершенствованию образовательных технологий, эффективному управлению.

Совместная деятельность профильных структур УНПК усиливает качественный потенциал каждого из подразделений, устраняет дублирование направлений их работы.

Центробежные тенденции преодолеваются путем заключения соответствующих договоров, либо наделением головного подразделения УНПК функциями учредителя. Существующая законодательная база республики позволяет использовать для этого целый ряд различных подходов.

Опыт создания УНПК МУК, в состав которого вошел ряд высших учебных заведений, НИИ, колледжей, профессионально-технических лицеев, показал перспективность объединения таких организаций и учреждений.

Интеграция входящих в УНПК структур дала возможность отбора лучших студентов для обучения в ВУЗе. Лучшие учащиеся ПТУ переходят в колледж, лучшие студенты колледжа в университеты. Возможен и обратный процесс, когда неуспевающие студенты переводятся в колледжи. Ряд структурных подразделений университетов располагаются на базе НИИ, сотрудники НИИ совмещают свою работу на кафедрах университета.

С этой точки зрения рациональным подходом было бы создание в республике ряда УНПК по направлениям подготовки, в частности «Культура», «Педагогика», «Экономика и управление», «Техника и технология», и. т. д.  Другим вариантом может быть объединение ряда образовательных учреждений расположенных в регионах в региональные Учебно-научно-производственные комплексы, включив в их состав профильные университеты, академии, колледжи, институты и ПТУ, что позволит сократить количество государственных университетов в республике до 8-10. В случае создания УНПК из нескольких организаций провести процесс внутренней оптимизации и устранения дублирования будет намного проще.

Необходимо также провести градацию университетов. По существу в республике только четыре ВУЗа соответствуют параметрам многопрофильного университета, имея в своем составе ряд подразделений, включая медицинские факультеты, это УНПК МУК, КРСУ, Ошский и Джалал-Абадский университеты. Именно наличие медицинского факультета является главным требованием существования университета в полном смысле этого слова.

В республике имеются семь ВУЗов, которые внедрили полный цикл подготовки специалистов: бакалавр, магистр, доктор философии (Ph. D). При проведении градации ВУЗов необходимо учесть этот факт. Что касается подготовки докторов философии (Ph. D), то необходимо в ближайшее время законодательно закрепить подготовку данного направления наравне с учеными степенями кандидата и доктора наук.

Рационализация ресурсов и повышение эффективности ВУЗов

 Крайне важно провести оптимизацию работы ВУЗов республики и улучшить законодательство в этой области. К примеру, необходимо пересмотреть стандарты, разработанные для высших учебных заведений еще в советское время. В западных ВУЗах на одного преподавателя приходится 15-20 студентов. В нашей республике данное соотношение составляет 1 к 8 и при увеличении соотношения преподаватель — студент до 1 к 14 можно повысить преподавателям заработную плату на 50%.

Внедрение адаптированной модели образования, при которой количество аудиторных занятий занимает от 20 до 28 часов в неделю, может дать возможность двухсменного использования аудиторий, и это необходимо внедрять в университетах республики, что позволит сэкономить значительные средства.

В ряде университетов западных стран набор студентов проводится два — три раза в год, внедрено обучение в 3 семестра (триместр) и это может быть внедрено в некоторых университетах нашей республики осуществляющих экспорт образовательных услуг, что позволило бы ВУЗам республики быть более мобильными на зарубежных образовательных рынках.

У нас же ВУЗы «зажаты» административными рамками, что сводит к минимуму их конкурентоспособность по отношению к ВУЗам других стран.

Имеется еще ряд других предложений по рационализации использования ресурсов университетов и оптимизации их работы, однако изложить их в рамках одной статьи не представляется возможным.

Роль образования в устойчивом развитии

 По оценкам экспертов, в наиболее экономически развитых странах в среднем 60% прироста национального дохода определяется приростом знаний и образованности общества.

Проведенные А.Мэддисоном исследования показали прямую зависимость между темпами экономического роста и уровнем образованности населения. Показано, что производительность труда работников с высшим образованием примерно в 7,8 раза превосходит этот показатель для работников без высшего образования.

Изучение влияния образования на экономический рост было проведено также в странах ЕЭС. В результате получены убедительные доказательства того, что увеличение уровня образования повышает макроэкономическую производительность.

Исследования ВЦИОМ (Россия) показали, что у лиц с высшим образованием значительно меньше проблем с трудоустройством. Так, если в городах – «миллионниках» примерно одинаковая занятость людей с высшим и без высшего образования (с высшим все-таки больше), то для малых поселений и городов занятость людей с высшим образованием существенно возрастает (в 1,6 раза).

Развитие экспорта образовательных услуг

 Учитывая дефицит ресурсов для бюджетного финансирования университетов необходимо активизировать экспорт образовательных услуг.

Образование – пятая по значимости статья экспорта экономики США. Лидерами мирового образовательного рынка, который по оценкам ВТО составляет 50-60 млрд. долларов США являются США, Англия, Франция, Германия, Австралия, Япония. Доля Кыргызстана, в настоящий момент, на международном образовательном рынке по самым приблизительным подсчетам составляет 0,003%.

Кыргызстан, в силу географических, климатических, политических, психологических факторов, а также приемлемого уровня цен является весьма привлекательным для иностранных студентов. При этом, республика может однозначно занять выигрышную позицию на образовательных рынках азиатского региона и стать международным образовательным центром Евразии.

Таким образом, образование во всем мире является одним из ведущих факторов экономического роста и повышения конкурентоспособности страны на международной арене. В наиболее экономически развитых странах в среднем 60% прироста национального дохода определяется приростом знаний и образованности общества. Граждане США с высшим образованием составляющие примерно 30% экономически активного населения, производят более половины ВВП.

К сожалению, сложившаяся в настоящее время ситуация с экспортом образования Кыргызстана привела к тому, что количество иностранных студентов в республике в последние годы уменьшилось более чем в два раза.

При этом следует учитывать, что в настоящее время трудно привлечь студентов из США и Европы, но вполне можно обучать студентов из Юго-Восточной Азии. Очевидно, что для привлечения студентов из этих стран, необходимо использование новых подходов. Например, внедрение трех летнего бакалавриата, в котором, будут обучаться студенты из стран с 12 и 13 летним сроком школьного обучения.

В течение ряда лет Министерство образования и науки КР, Государственный комитет национальной безопасности КР, Министерство иностранных дел КР, Государственная регистрационная служба КР не могут прийти к единому мнению для снятия барьеров препятствующих экспорту образовательных услуг.

Данный процесс максимально бюрократизирован и самым негативным образом влияет на привлечение иностранных абитуриентов на обучение в Кыргызстан. Не исключено, что основным препятствием является коррупционная составляющая и, по-видимому, решить данный вопрос может только Совет обороны республики.

Сложившаяся в республике практика выдачи и продления виз, оформления дополнительных документов, приводит к тому, что многие студенты предпочитают обучаться в других государствах, где визовый режим и государственная система работают на привлечение студентов.

Ряд функций, которыми занимается Министерство образования и науки Кыргызской Республики необходимо передать ВУЗам (направление приглашений для продления визы, подтверждение подлинности аттестата о среднем образовании и др.).

Министерство образования и науки Кыргызской Республики разработало Концепцию экспорта образовательных услуг Кыргызской Республики на период 2016-2020 годы, а также План мероприятий по реализации указанной Концепции. Данный План будет способствовать демонтажу препятствий существующих при реализации экспорта образовательных услуг. Однако реальные проблемы, с которыми сталкиваются ВУЗы в Плане мероприятий не учтены. Наши предложения ранее направленные в министерство никого не заинтересовали. Нами вновь направлены замечания к Плану мероприятий и мы надеемся, что они будут учтены.

Интернационализация

 Необходимо активизировать в ВУЗах республики международное сотрудничество по широкому ряду направлений. К примеру, по внедрению программ получения двойных дипломов, что позволит выпускникам быть конкурентоспособными при трудоустройстве за рубежом. В частности УНПК МУК подписал с университетами Италии, Индии, Латвии, Польши, Словакии, Швейцарии договора о внедрении программ двойных дипломов и внедрении сэндвич — программ.

Проект ЕС «TUCAHEA» объединивший 47 Центрально-Азиатских и 8 Европейских университетов показал возможность налаживания мобильности студентов в регионе. Данная программа стала возможной благодаря высокому уровню сотрудничества и доверия установленного в предыдущие годы между Центрально-Азиатскими партнерами и Европейской интернациональной командой. В рамках проекта Джалал-Абадский, Нарынский университеты и УНПК «МУК», начали программу мобильности с рядом Центрально-Азиатских и Европейских ВУЗов.

Учитывая накопленный опыт, можно разработать и внедрить республиканскую и региональную программу студенческой мобильности.

Успешное окончание проекта по Тюнингу и мобильности студентов в Центрально-Азиатском регионе завершилось проведением 17-18 января 2016 года в Риме (Италия) заседания, посвященного итогам данного проекта, на котором представителями министерств образования Центрально-Азиатских республик было подписано Коммюнике о поиске наиболее оптимальных путей сотрудничества в области высшего образования в Центрально-азиатском регионе. В рамках продолжения проекта достигнута договоренность об участии УНПК МУК в выпуске специального журнала «Академия Тюнинга», в котором будут обобщены результаты тюнинга образовательных программ, мобильности студентов университетов Центральной Азии. При участии УНПК МУК подготовлен проект проведения на Иссык-Куле в 2017 году школы-семинара по Тюнингу образовательных программ. В работе которой примут участие представители 8 Европейских и 47 Центрально-Азиатских университетов. Планируется активное участие представителей ВУЗов нашей республики.

В 2012-2015 годы в УНПК МУК успешно реализован проект Европейского Союза по программе ТЕМПУС – CANERIEH (530634-TEMPUS-1-2012-1-KG-JPHES) – «Центрально-Азиатская сеть по инновациям в образовании и науке в области гигиены окружающей среды» направленный на внедрение Ph.D/ программ в Кыргызской Республике.

В настоящее время УНПК МУК совместно с университетами Европы выполняет 8 проектов финансируемых Европейским Союзом.

Многие ВУЗы нашей республики активно сотрудничают с университетами Европы по Европейским образовательным программам. Опубликованные в 2015 году результаты конкурса на получение грантов Европейского Союза в рамках международной кредитной мобильности в странах Центральной Азии показали, что Кыргызстан занял третье место (91 человек стажировались в Европе, 21 приехали из Европы в кыргызские университеты). По сравнению с Таджикистаном (36 и 8) и Туркменистаном (16 и 2) Кыргызстан показал неплохие результаты.

В этих же результатах опубликован список ВУЗов с наибольшим количеством партнерских соглашений с Европейскими университетами. Первое место заняли 2 казахстанских университета – Евразийский Национальный университет им. Л.Н Гумелева и Южно-Казахстанский госуниверситет им. А.Ауэзова. Третье место занял Международный университет Кыргызстана и четвертое место Нарынский государственный университет.

 К сожалению, разработанные инновации остаются недоступными для большинства университетов республики. Было бы целесообразно организовать специальные семинары, на которых можно выделить лучшие практики ВУЗов для внедрения в образовательную и научную деятельность университетов.

Привлечение инвестиций и развитие государственно-частного партнерства

 Созданный в 2003 году УНПК МУК включил в себя как государственные, так и негосударственные образовательные учреждения, то есть изначально были заложены основы государственно-частного партнерства (ГЧП) в системе образования. Внедрение государственно-частного партнерства позволило привлечь зарубежные инвестиции, создало мотивацию иностранным партнерам для дальнейшего сотрудничества.

Это дало возможность УНПК МУК за последние годы выйти в абсолютные лидеры по экспорту образовательных услуг среди ВУЗов республики (общее количество обучающихся иностранных студентов в УНПК МУК достигает 3000 человек или около 40 % от общего количества студентов УНПК). Это позволило дополнительно ввести в эксплуатацию 5 зданий общей площадью 18,500 квадратных метров, в которых расположились подразделения УНПК МУК. Общая сумма ежегодно привлекаемых УНПК МУК в республику валютных средств (обучение, проживание, питание, авиабилеты, досуг и пр.) составляет 8-10 млн. долларов США в год.

Опыт работы в глобальном образовательном пространстве привел нас к идее разделить университет на два составляющие:

1. Учебно-научно-производственный комплекс МУК, где сконцентрированы программы обучения для студентов Кыргызстана и стран СНГ.
2. Международный университет Кыргызской Республики, где сконцентрированы программы обучения для студентов из Европы и стран Юго-Восточной Азии с преподаванием предметов на английском языке.

Опыт совместного обучения, когда в группах обучаются местные студенты плохо владеющие английским языком и иностранные студенты плохо владеющие русским языком показал, что в процессе обучения возникают большие трудности при изучении предмета.

Введение в рамках университета отдельных групп студентов-иностранцев вызывает негативную реакцию многих студентов, с предъявлением обвинений в дискриминации, созданию особых «тепличных» условий обучения иностранным студентам. При этом не принимается во внимание тот факт, что иностранный студент оплачивает за учебу в 4-5 раз больше, чем местный студент и он вправе требовать иных условий обучения.

Опыт функционирования Международной высшей школы медицины показал перспективность создания отдельной структуры для обучения иностранных студентов.

Более значительное финансирование такой структуры дает возможность значительно улучшить материально-техническую базу, включая организацию научных лабораторий. Именно поэтому нами взят курс на организацию экспортоориентированного исследовательского Международного университета Кыргызской Республики.

Формирование рынка образовательных услуг

 Необходимым является формирование в республике полноценного конкурентного рынка образовательных услуг, что должно стать главным движущим механизмом повышения качества высшего образования.

Примером внедрения новых подходов в систему образования является Словакия, население которой составляет около 5 000 000 человек. После получения независимости в республике оставили только четыре государственных университета, где было сконцентрировано государственное финансирование и государственный заказ, остальные (более сорока) были преобразованы в государственно-частные и частные ВУЗы.

Ранее поэтому же пути пошел Казахстан, где многие государственные ВУЗы были преобразованы в негосударственные высшие учебные заведения, отдельные государственные ВУЗы были переданы в доверительное управление крупным международным корпорациям.

Создание конкурентной среды среди ВУЗов республики, концентрация и оптимизация государственных ресурсов в нескольких государственных университетах и создание условий для работы негосударственных ВУЗов даст мощный стимул для дальнейшего развития высшего образования Кыргызстана.

Работая в этом направлении, в рамках пилотного проекта УНПК МУК по собственной инициативе отказался от бюджетного финансирования, перейдя полностью на самофинансирование, «разгрузив» государственный бюджет.

Академическая интеграция и развитие науки

 Актуальным и обсуждаемым в настоящее время вопросом является рационализация использования ресурсов направляемых государством на развитие науки. Спорными остаются предлагаемые механизмы объединения подразделений Национальной академии наук КР и ВУЗов республики.

Несколько лет назад Постановлением Президиума НАН КР на базе УНПК МУК создан академический научный комплекс «Горная ассоциация» в состав, которой вошел Институт горной физиологии (ИГФ) Национальной Академии Наук КР. На базе этого института развернут ряд кафедр теоретического направления Международной высшей школы медицины УНПК МУК, сотрудники ИГФ работают на соответствующих кафедрах. В состав ассоциации также вошли научные подразделения УНПК МУК — Международный институт гор, Национальный центр развития горных районов Кыргызстана.

Создание совместной структуры с НАН КР, сотрудничество с рядом институтов НАН КР позволило значительно улучшить научный потенциал УНПК МУК. В 2014 году был успешно завершен крупный региональный проект «Устойчивое землепользование в горах Тянь-Шаня и Памира-Алая. Глобальный экологический фонд, Программа ООН по охране окружающей среды выделили более 2 000 000 долларов, привлекли ученых из университетов Германии, Швейцарии, Японии. В рамках проекта реализована программа малых грантов направленная на развитие доходоприносящих в условиях высокогорья проектов. В общей сумме программа малых грантов составила 400 000 долларов, которые были распределены в равной пропорции в горных селах Кыргызстана и Таджикистана.

В 2015 году Международный Институт Гор (МИГ) УНПК МУК совместно с Институтом горной физиологии НАН КР получили грант Национального аэрокосмического Агентства США направленный на устойчивое развитие горных регионов Кыргызстана и Узбекистана.

В настоящий момент подготовлен региональный проект «Региональная кооперация в целях устойчивого горного развития в условиях изменения климата». Данный проект подготовлен совместно с Университетом ООН, Программой «Международное горное партнерство». Участником проекта являются научные подразделения Казахстана, Кыргызстана, Синь-Цзянь — Уйгурского автономного округа Китая, Таджикистана, Туркменистана, Узбекистана. Данный проект является продолжением выполненного ранее Международным Институтом Гор УНПК МУК проекта по подготовке «Национальной Стратегии и Плана действий по устойчивому развитию горных регионов Кыргызской Республики».

В настоящее время некоммерческое образовательное учреждение «Международный университет Кыргызской Республики», как одно из подразделений УНПК МУК, преобразуется в исследовательский университет, где сконцентрирован высший уровень подготовки кадров – магистратура, докторантура, налаживается тесное взаимодействие с научными учреждениями Кыргызской Республики и зарубежных стран.

Компьютеризация и внедрение новых информационных технологий

 Важным представляется создание базы электронных учебников, что также даст возможность оптимизации расходов ВУЗов. Многие университеты разработали и используют такого рода учебники, однако было бы гораздо полезнее на взаимовыгодных условиях создать общую базу данных.

Опыт Международной Высшей Школы Медицины УНПК МУК внедрившей в образовательный процесс электронные учебники и программы показал перспективность внедрения в процесс обучения электронных учебных пособий. С помощью иностранных партнеров в УНПК МУК в настоящее время осуществляется закупка современных обучающих программ на электронных носителях, которые позволят визуализировать процесс обучения и сделают его еще более эффективным.

Автономия и самоуправление ВУЗов

 Вхождение в глобальное образовательное пространство должно сопровождаться предоставлением университетам автономии и самоуправления, как это принято во многих странах.

Несмотря на то, что в Кыргызстане законодательно установлено функционирование в университетах Попечительских Советов, реально они существуют только в трех университетах: УНПК МУК, КРСУ и Кыргызско-Турецком университете «Манас». К сожалению, Попечительские Советы не имеют реальной власти и полномочий, поэтому у ВУЗов нет заинтересованности в их создании.

Как это принято в развитых странах, Попечительские советы должны назначать ректоров из выбранных коллективом претендентов, содействовать разработке стратегии развития ВУЗа, осуществлять контроль и оказывать поддержку деятельности ВУЗа.

В настоящее время УНПК МУК совместно с Университетом Лас – Пальмас Гран Канария (Испания) и Миланским Университетом (Италия) начал подготовку проекта «Управление университетом». Планируется изучить и дать практические рекомендации по взаимоотношениям руководства университета и структурных подразделений, а также вопросам финансирования ВУЗа. Важным аспектом проекта является рассмотрение роли Попечительских советов университета, взаимоотношения с Правительством, вышестоящими органами управления и т. д. Считаем важным, включение в данный проект сотрудников Министерства образования и науки республики, заинтересованные ВУЗы.

Интеллектуальный потенциал страны и социальная ответственность

 В республике сложилась парадоксальная ситуация, когда внедряя принципы Болонского процесса, вступая в процесс глобализации образования не уделяется должного внимания подготовке кадров высшей квалификации, при этом основное внимание уделено подготовке бакалавров.

В США и странах ЕС 20% окончивших бакалавриат, поступают в магистратуру, 10-15% в магистратуре защищают диссертации на соискание степени доктора философии. В Кыргызстане в магистратуре обучаются 3-4% выпускников балавриата. Министерством образования и науки КР лимитировано количество мест в магистратуре, что вызывает недоумение, почему в условиях дефицита квалифицированных кадров ограничивается подготовка магистров. Что касается подготовки докторов философии (Ph.D) то их количество достигает 1-2% от количества подготовки магистров.

Осуществляя реформирование системы высшего образования Кыргызской Республики необходимо осознавать, что одной из важных миссий университета, наряду с образовательной и научной деятельностью, является сохранение интеллектуального, духовного и нравственного потенциала общества.

В условиях растущей маргинализации университеты, даже находящиеся в отдаленных регионах республики, остаются последними бастионами, где сохраняется интеллектуальный ресурс государства, ведется нравственное воспитание молодежи.

В связи с этим необходимо очень аккуратно подходить к процессу количественной оптимизации ВУЗов, так как государство, выиграв в качестве образования, может потерять гораздо больше, сузив возможности культурного и интеллектуального развития страны. Необходимо изучить возможность снижения проходного бала ОРТ для ряда региональных ВУЗов и      ВУЗов работающих на регионы, чтобы не потерять их.

Безусловно, проблемой остается низкий интеллектуальный потенциал отдельных ВУЗов и имеющие место коррупционные проявления, но решение лежит в планомерной грамотной реформе высшего образования по всем направлениям, которые обсуждались выше.

Не следует также забывать и еще один косвенный, но крайне важный социально-экономический эффект – социализирующую роль высшего образования, развитие в процессе высшего образования духовных качеств человека. Прямым следствие этого, например, является зависимость преступности от уровня образования. Как отмечают криминологи «… на поведение личности, сферу ее интересов, круг общения, выбор способов реализации жизненных целей влияет образование. Имеющиеся данные свидетельствуют о том, что уровень образования лиц, совершающих преступления, ниже, чем у других граждан, причем особенно низка доля лиц, имеющих высшее и среднее специальное образование. Самый низкий уровень образования у лиц, виновных в совершении насильственных, насильственно-корыстных преступлений, хулиганства». При этом, каждый дополнительный год образования взрослого населения ведет к падению уровня насильственных и имущественных преступлений примерно на     10 %.

В данной статье кратко обобщен опыт работы Учебно-научно-производственного комплекса «Международный университет Кыргызстана» по развитию образования и науки. Проводимые в пилотном режиме в УНПК МУК инновации и наработанные материалы могут быть использованы в ходе продолжающейся реформы высшего образования республики. Для ВУЗов республики важно вхождение в глобальную образовательную систему. В противном случае высшее образование республики потеряет способность к совершенствованию и повышению качества образования и локализуется.

Полагаю, что высказанные предложения могут быть полезны для вхождения университетов республики в глобальную образовательную систему.

 Ысык-Көл областындагы Ысык-Көл районунда диний көз караштагы себептерге байланыштуу балдарын мектепке жибербей жаткан ата-энелер болууда. Бул жөнүндө 29-январда областтын коллегиясында аталган райондун акими айтып чыкты.

Ысык-Көл районунда бир үй-бүлөнүн балдары мамлекеттик мектепке барбай жатканы жөнүндө фактыны Би-Би-Сиге аталган райондун билим берүү бөлүмүнүн башчысы Дамира Абирова ырастады.

Анын айтымында, бир үй-бүлөнүн улуу кызы мектепке барбай жүрүп турмушка чыгып кетти. Андан кийинки он беш жаштагы жана он жаштагы кыздары мектепке барбай калганына беш жыл болду.

«Прокуратура, УКМКнын кызматкерлери, көп адам барып, үйүнө кире албай, айлабыз алты кетип, эки эле аял киресиӊер деп, биз болбой төрт аял кирдик. Апасы: «Силер эмне кылсаӊар да биз балдарыбызды бербейбиз»,- деп, кара жоолуктарды кенедей кыздарынын беттерине жаап, колдоруна бир китептерди карматып коюптур. Анан кыздарынан сурадык эмне учун окугуӊар келбей жатат, жүргүлө окуталы, канча класс өтүп кетсеӊер да ошо класска алып барып отургузабыз десек, «жок, биз окубайбыз» деп, сүйлөшүүгө келген жок балдары», — дейт Дамира Абирова.

Ата-энелеринин диний көз карашынан улам балдар мектепке барбай, алардын билим алууга укугу бузулуп жатканы жөнүндө 29-январда областтык коллегияда да сөз болду. Областтын жетекчилери ата-энелердин диний көз карашы кандай болгонуна карабай, балдар милдеттүү түрдө мамлекеттик мектептен билим алышы керектигин айтышты. Кыргызстандын “Билим берүү жөнүндө” мыйзамынын талабы боюнча өлкөдө жалпы орто билим берүү милдеттүү болуп саналат.

Бул окуяга акыйкатчынын облустагы өкүлдөрү да кийлигишип, балдарын мектепке жибербей жаткан ата-энелерге балдардын укуктары жөнүндө түшүндүрүү иштерин жүргүзүшкөн. Бирок андан эч кандай натыйжа чыккан эмес. Алардын айтымында, балдарын мамлекеттик мектепке жибербей жаткан бул бир эле мисал эмес.

«Ананьеводо, Григорьевкада, Темир айылында балдарын окутпай, үйүнө камап жаткан ата-энелер бар. Кызыгы, мектепке жибербегени менен Темир айылындагы үй-бүлө баласын Бангладешке жиберип, окутуп келиптир. Түшүнбөй ошол кээ бирөө керек десе балдарын Сирияга жибергенге камынып жаткандай сезилет. Балдарыбыз мусулман болот, мамлекеттик мектептен ар кандай туура эмес сөздөр болот экен деп терс түшүнүктөр менен жибербей, балдардын укуктары тебеленип жатат. Булар билим алып, билимдүү болуш керек. Көзөмөлгө алып, бул ишке көӊүл бурбаса, мындайлар четинен дагы көбөйүүдө», — деди Акыйткатчынын областтагы өкүлүӨмүрбек Тамаев.

Бул окуяны уккан коомчулук өкүлдөрү балдардын укугун бузган ата-энелерге мыйзамдык чара көрүп, керек болсо сотко берүү зарыл деп жатышат. Мурдакы билим берүү министри Ишенгүл Болжурова муну коркунучтуу тенденция деп атады:

«Мен өзүм катышып, юристтер менен 2003-жылы “Үй-бүлө Кодексин”, ал эми 2006-жылы “Балдар жөнүндө” кодексти кабыл алганбыз. Ошолордо балдардын укугу эӊ эле даана, аябай жакшы жазылган. Бул балдарды окууга жибербегени мыйзамды одоно бузгандык деп түшүнөм. Жаш кыз болсо аны окууга жибербей, күйөөгө берүү — бул нааданчылык, ошол эле кыздын укугун бузуу, сот гана чечиши керек буларды».

Ата-энелеринин диний көз караштарынан улам диний гана тарбия-таалим алып, мамлекеттик мектепке барбай жаткан балдардын маселеси ушул жумада Жогорку Кеӊештин коопсуздук комитетинин жыйынында каралды. Аталган комитеттин төрагасынын орун басары Абдувахаб Нурбаев Би-Би-Сиге бир жагынан медреселерде окуп жаткан балдардын санын алып, аларды мамлекеттик мектепке окууга тартуу менен катар мамлекеттик мектептерде дагы дин таануу сабактарынын зарылдыгы болуп жатканын айтты.

«Сунуштарды бердик, эгер уруксааты бар медресе болсо, аларда дагы сөзсүз мектепте окулган сабактар берилсин деген. Билим берүү министрлигине айттык. «Дин таануу» деген сабак кирүүдө, ошону күчтөндүрүп жатабыз, ошол жерде биз кеӊири маалымат берели дешти. Көбүрөөк талаптарды койдук, коопсуздук маселелери каралганда эӊ биринчи кезекте ушу маселе чыгып жатат да, бул менен дагы биринчи отурумду өткөнбүз, дагы отуруп дагы иштейбиз», — деди А. Нурбаев.

Балдарын диний мектепке гана окутуп, мамлекеттик мектепке жибербей жаткан ата-энелер башка райондордо да бар экени айтылууда. Бирок алардын так эсебин мамлекеттик органдар билбейт.

Айтмакчы, мамлекет мектептерде дин таануу сабактарын киргизүүнү пландап жатканына көп болду. Бирок казынада каражат каат учурда дин таануу сабактарын окута турган мугалимдер да, тийиштүү окуу китептер да даяр боло элек.

Абдыбек Казиев,

Би-Би-Си Кыргыз кызматынын Бишкектеги кабарчысы

Алмуздактан динге, ишенимге акарат келтирген болбойт. Дин өзү турган турпатында, маани- маӊызында улуу нерсе деп билебиз. Адамзаттын ушу күнгө дейре адам болуп сакталып келе жатканына да нагыз диндердин ролу өтө зор болгон. Бирок азыркы шартта пендезаты аны ар кандай кызыкчылыктарга колдонуп, чалмакейди чалып, чоӊ согуштардын отун тутантып, дүйнөнү алааматка салганга даяр топтордун күндөн күнгө көбөйүп, жайылып баратышы коркунучтуу көрүнүш бойдон калууда. Аны болтурбоонун бирден-бир шарты диний сабаттуулук, таанып-билүүчүлүктө экендигин аалымдар кан-какшап айтып да, жазып да жүрүшөт. Бул калетсиз сөз. Диний караӊгылыктын кесепетин тарткан муун өсүп келе жатат. Аны тана албайбыз. Ага өзүбүз да күнөөлүбүз.

Постсоветтик өлкөлөрдө мурдагыдай коммунисттик идеология жок болгондуктан, ар кимдин таасиринде, ар кандай агымда калып, келечегине балта чабылган учурлар  көбөйгөндөн көбөйүп келе жатат. Мунусу аз келгенсип, бешиктен бели чыга элек баланы мектепке жибербей, башын чүмкөп, үйдөн диний билим беребиз деген шылтоосу бар ата-энелердин пайда болуп жатканын кандай түшүнүүгө болот? Бул төбө чачты тик тургузган окуялар бүгүн эле чыга калбаптыр. Ал кайран советтик коом кулап, дин эркиндиги элдин колуна тийген учурдан баштап тамыр жайып келе жатканын биз анча таназар албаптырбыз. Мына эми кеч да болсо коӊгуроо кагылды. Бул туӊгуюктан канткенде чыгып кете алабыз? Кептин баары ушунда эмеспи. Адистердин айтымында,  диндик жана светтик окууну бирге айкалыштыра алганда гана бул туӊгуюктан чыгып кете алат экенбиз. Бара-бара мындай багытта айрым окуу жайлар өз иш-аракетин баштап жатканы да сүйүнтпөй койбойт.

Мисалы, И.Арабаев атындагы КМУда атайын теологдорду даярдай турган факультет бар. Мында ага ылайык адистер даярдалып чыгарылууда. Окуу жайдын ректору, белгилүү окумуштуу Т.Абдырахманов диний адистерди даярдоону андан ары кеӊейтүүүчүн теология колледжин ачуу багытында иштер жүргүзүлүп жатканын айтты. Окуу жайда теология адистигинен бакалаврды бүткөндөр андан ары ушул эле окуу жайдан магистр курсун да окуй алышат. Теология колледжи алгач пилоттук багытта ачылып, кийин медреселерге күчтүү альтернатива болмокчу. Менин оюмча, муну балким башка окуу жайлары да колго алса, республикабызда диний адистер менен жетиштүү камсыз болмокпуз.

- Элде диний билим алуу муктаждыгы бар экенин тана албайбыз. Ошондуктан аларга туура, тереӊдетилген билим ала турган шарттарды түзүп берүү парзын унутпаганыбыз жөн. Ошондо гана баласын мектепке бербей үйүндө кармаган фактылар жок болмок. Ал эми ата-эненин баласын мектепте окутуу укугунан ажыратканы үчүн мыйзам алдында жооп берүүсү парз. Дагы бир эске алуучу жагдай, ММКлар тарабынан диний сабаттуулукту жоюу боюнча жетиштүү саясат жүрбөй жатат деп ойлойм. Биз өзүбүздүн окуу жайда диний билимдин үч баскычын: колледж, жогорку билим жана муфтияттарда иштегендердин квалификациясын жогорулатуу институтун ачалы деп жатабыз. Мында светтик жана диндик окуулар бийик деӊгээлде окутулмакчы, — дейт Т.Абдырахманов.

Кыргыз билим берүү академиясынын адиси, Билим берүү жана илим министрлигинин алдындагы Диний билим берүү боюнча жумушчу топтун мүчөсү Мурат Иманкулов айрым ата-энелердин балдарын мамлекеттик мектепке жибербей үйүндө кармаган  түркөй жоруктарын  экстремизмдин башаты, башталышы деп айтты.

- Азыркы иштеп жаткан медреселердин 90 пайызы бүгүнкү күндүн талабына жооп бербейт. Анда окугандардын алган билимдери чектелүү. Айрым медреселерде информатика, кыргыз тили бар болгону менен химия, биология, математика сабактары такыр окутулбайт. Медреселердин документин коомчулук тургай муфтият өзү да тааныбайт. Ошондой дин окуусун бүткөн бала кайда барып жумуш таба алат деген ой туулат. Исламга байланышкан жогорку окуу жайлары деле ушундай ахыбалда. Бир медреседе 9-классты бүткөн соӊ 20 кыз окуган экен. Бир жылдан кийин 10 кыз калыптыр. Калгандары каякта десек күйөөгө тийип кетишти дейт. Медресе эмне күйөөгө тие тургандарды даярдай турган мекемеби деп күлдүк. Бул жакшы көрүнүш эмес. Медресени бүткөндөрдүн көпчүлүгү коомдон сыртта калып жатпайбы. Бул өтө коркунучтуу маселе. Мектеп окуучусунун милдеттүү 9 класстык билимди ала элек жатып, медреседе жүргөн фактыларын тийиштүү мекемелер териштирүүгө тийиш. Бул жактын окуу программасын тез арада карап чыгуу керек. Ал эми дин тууралуу концепция кабыл алынганы менен стандарттары, окуу китептери, программасы түзүлө элек. Мектептерде диний билим берүүнү 5-класстан башташ керек десек аны КРнын дин боюнча комиссиясы туура көрбөй, 10-11-класстардан гана окутуш керек деген позицияда болууда. Коргоо кеӊеши тарабынан 2014-жылы иштелген «Дин багытындагы мамлекеттик саясат тууралуу» документте ата-энелердин да жоопкерчилиги каралган. Ага карабай жогорудагыдай фактылардын сакталып келиши жергиликтүү бийлик тараптардан  өз учурунда чара колдонулбагандыгынын кесепети дээр элем. Бизде алар менен катуу күрөшүүүчүн мыйзамдык база түзүп беришибиз абзел. Болбосо, мисалы, жалгыз билим берүү жана илим министрлиги эчтеке кылалбайт. Бул акимдердин, айыл өкмөттөрүнүн, ички иштер кызматынын түздөн-түз иши, милдети,-дейт М.Иманкулов.

Билим берүү жана илим министрлигинин адиси Гүлшан              Абдылдаева өткөн жылы Ички иштер министрлиги менен билим берүү жана илим министрлиги 1386 диний билим берүү мекемелерин, анын ичинен 136 медреселерди текшерүүдөн өткөргөндүктөрүн маалымдады. Текшерүүдө медреселерде башталгыч жана андан жогорураак 9-класска чейинки 82 баланын аталган жайда окуп жаткандыгы аныкталып, анын 29су кечки мектептерге тартылган.

- КРнын Өкмөтүнүн №667 токтомунун негизинде окууга тартылбаган балдарды областтык, райондук акимдердин социалдык маселелер боюнча орун басарлары, айыл өкмөттөрү, ички иштер кызматтары менен бирдикте иш алып баруулары тийиш. Албетте, иш жүрбөй жатат дегенден алысмын. Мисалы, 2012-жылы мындай диний ишенимден улам мектепке тартылбай калган балдардын саны 2845ге жеткен болчу. Азыр көрүнүп тургандай бул кыйла азайды. Бирок кубана турган көрүнүш эмес. Биз балдарын окууга жибербей, үйдө кармаган ата-энелер менен иштөө же жалпы эле терс көрүнүштөрдү болтурбоо багытында 1750 мектептерде профилактикалык кабинеттерди ачканбыз. Ошол жерде да чоӊ көзөмөл иштери жүргүзүлүүдө. Мында жалаӊ гана диндик көз караштардан эмес, баласын милдеттүү окуудан айыл-чарбачылык, малчылык жумушка тартып, жибербей койгон учурлар да кездешүүдө, — дейт Г.Абдылдаева.

Биз сөз кылган жагдайлар «Кыргыз Республикасында балдардын ден соолугуна, дене бой, интеллектуалдык, психикалык, руханий жана адептик өнүгүүсүнө зыян келтирүүнүн алдын алуу боюнча чаралары» жөнүндө 2015-жылдын 21-июлунда кабыл алынган КРнын мыйзамындагы балдардын ар кандай иш-чараларда болуусун чектеген жагдайларын карап чыктык. Бирок бул мыйзамда балдарды мектепке жибербей үйдө кармагандар, өзүнүн жаш өзгөчөлүгүнө карата диний мекемелерде болбоосу каралбаптыр. баланы мектепке жибербөөнүн өзү бала үчүн эӊ чоӊ моралдык, психологиялык чоӊ зыян алып келери турулуу иш эмеспи.  Бул мыйзамды айтпаганда  деле ар бир ата-эне баласынын окууга, билим алууга  болгон конституциялык укугун тебелегенге акысы жок. Ага КРнын башка мыйзамдары да жол бербейт. Ал эми балдарын мектепке жибербей үйүндө кармаган ата-энелердин «Үй–бүлө» кодексиндеги жоопкерчилигин  талапка ылайык мындан да күчөтпөсө көйгөй катуулай бериши мүмкүн экендиги айдан ачык. Экинчиден, буга көпчүлүк ата-энелердин диний сабатсыздыгы да жол берип жатканын  баса белгилеп кеткибиз келет. Ал эми диний сабатсыздыкты биринчи кезекте мектептен жоюшубуз парз. Ошондуктан мектептерде киргизиле турган дин тарыхы, маданиятына байланышкан сабактын кечиктирилбей киргизилиши мезгил талабы экендиги туурасында жакында болуп өткөн Билим берүү жана илим министрлигинин коллегиясында да чоӊ сөз болду. Дин иштери боюнча Президенттин алдындагы «Ыйман» фондусунун жетекчиси Нуржигит Кадырбеков аалымдар, окуучулар менен жүргүзүлө турган иш-чараларда ата-энелердин мыйзамсыз иштери каралаарын айтты. Жалпы коомчулук да мындай түркөйлүккө каршы чоӊ акцияларды баштаса жакшы болмок. Бирок алар азырынча үн ката элек, тилекке каршы.

Майрамбек Токторов,

«Кутбилим»

(Экинчи макала)

Ой жүгүртүү – өнүгүүнү камсыздайт

 Биринчиден, табият таануу предметтери илимий теориялардын, закондордун, принциптердин философиясын (маӊызын) түшүндүрүү аркылуу окуучулардын логикалык ой жүгүртүүсүнөн интуициялык ой жүгүртүүгөөтүп, көрө билүү (көсөмдүк) деӊгээлде ой жүгүртүү менен аналитикалык сапатка ээ кылаарын билебиз. Биз билгендей ой жүгүртүүнүн башталышы болуп логикалык ой жүгүртүү эсептелет. Ой-жүгүртүүлөр ылдамдыктары боюнча айырмаланышат. Логикалык ой жүгүртүү ылдамдыгы боюнча, интуициялык ой-жүгүртүүдөн төмөн, ал эми интуициялык ой жүгүртүүнүн ылдамдыгы көрө билүү ой жүгүртүүсүнөн төмөн турат. Ылдамдыгы боюнча көрө билүү (озарение) бардык ой жүгүртүүлөрдөн чоӊ. Мектепте ой жүгүртүүнүөнүктүрө албасак, сапаттуу билим берүүгө мүмкүн эмес. Өз алдынча ой жүгүртө албаган адам “кетмени жок дыйкандай” эмеспи. Ой жүгүртүү – өнүгүүнү камсыздайт. Ошондуктан биз окуучуга билим берүүүчүн алгач ой жүгүртүү көндүмүнө ээ кылуубуз баарынан маанилүү экени белгилүү болуп калды. Андыктан ой жүгүртүүгө ээ болгон адам мезгилдин акыбалын көрө билип, коомдун экономикалык-социалдык жактан өзгөрүү, өнүктүрүү багытын талдай алат.  Ал көрөрман (көсөм) адам жалаӊ эле табият, коом эмес, чоочун адамды деле жүрүм-турумунан, пикиринен ал адамдын ким экенин бат эле байкап коёру бышык.  Ошол эле учурда алар коомдун экономикалык–социалдык абалына, өнүгүүдөгү багытына талдоо жүргүзүү менен өнүгүүнүн конкреттүү механизмдерин сунуштай алышы да чындык. Ошондуктан билим берүү тармагынын кызматкерлери  жана мугалимдер табият предметтерин жана математиканы окутууда окуучулардын логикалык ой жүгүртүүсүнөн, көрөрмандык деӊгээлдеги ой жүгүртүү бийиктигине жеткирүү зарылдыгын турмуш тастыктады. Азыр таалим-тарбиялоо процессинде биздин бирден–бир милдетибиз ушу болуп калды.

Көрө билүү — ой  жүгүртүүнүн эӊ жогорку тепкичи

 Бул тепкичке ээ болгон инсан эӊ жогорку ылдамдыкта (оперативдүү) ойлонуп, негиздүү бүтүм-тыянак чыгара алат. Бул ой  жүгүртүүнү табият предметтери жана математика гана камсыздайт. Анткени ой жүгүртүүгө түртчү суроолор, схема, график, диаграмма, таблицалар, конкреттүү кубулуштарды, процесстердин өнүгүүсүн практикум, эксперименталдык изилдөө менен илимий чындыкка жетүү, жыйынтык чыгаруу, туӊгуюктуу кубулуштарга байкоо жүргүзүү, анализдөө, өз алдынча жекече илимий–теориялык, практикалык изилдөө иштерин жүргүзүү, бул предметтердин табиятына шайкеш келет. Эӊ негизгиси аларды салыштырып, турмуш менен айкалыштыра билүүгөүйрөнүшөт. Азыр биз, мугалимдер, ушул процессти сабакта турмушка кандай деӊгээлде ишке ашырып жатабыз, кеп ушул жерде жатат.

Ал ой жүгүртүүдө көрө билүү деӊгээлине чыккан адамдар чөйрөдөгү окуя, фактыларды, кризистерди, коомдун өнүгүшүндөгүөзгөрүүлөрдү рыноктун абалын аргументтер менен далилдейт, ал эле эмес аба-ырайынын өзгөрүшүн, Жер планетасындагы глобалдык жылуулануу процессинин башталышын, ж.б. прогноздоп бере алышат. Анткени, аларда табият кубулуштарындагы, коомдогу, турмуштагы окшоштуктарды, айырмачылыктарды, мыйзам ченемдерди ар түрдүү эксперименттер менен реалдуу талдап салыштырууга, жалпылоого фундаменталдык билимдери, далилдей алчу каражаттары бар, кесиптик жөндөмдөрү да жетиштүү. Мисалы, табият илимдеринин бири болгон физика предметинин окуучулардын ой жүгүртүүсүнө тийгизген таасирин карап көрсөк. Жөнөкөй эле бөлүкчөлөрдүн башаламан кыймылын карайлы: физикада молекулалардын башаламан кыймылынын (хаотикалык же Броун кыймылы) мыйзам ченемдүү себептерин, закондорун окутабыз. Ал кубулушту көзгө көрүнүктүү, окуучу ишенимге ээ болуу үчүн тажрыйбалардын негизинде (сууда эрүүчү ар кандай түстүү порошокторду пайдаланып) майда бөлүкчөлөрдүн (молекулаларга салыштырып) кыймылынын ылдамдыгы жылуулуктан көз каранды экенин демонстрациялап көрсөтүү, салыштыруулар менен окуучуларды ынандырууга болот. Ушул эле кубулуштун “Кыргыз революциялары” менен болгон окшоштуктарын, айырмачылыктарын салыштырып, жалпы мыйзам ченемдүүлүктөрдү төмөндөгүдөй суроо-жооптор аркылуу аныктоо үчүн окуучуларга сунуштоого да мүмкүн. Албетте, физика илиминин коом, турмуш менен байланыштырган класстан сырткы иштерде (кечедеби, дискуссиялык клубдабы) ж.б. хаотикалык кыймыл менен коомдогу тарыхый окуяларды салыштырып көрсөк: окшоштуктары бар, албетте, айырмачылыктары да жок эмес, бирок жалпы жонунан өзгөрүүдөгү кыймылынын мыйзам ченемдери жакын эмеспи.

1. Коомдогу жана Броун кыймылындагы башаламандыктын белгилери кайсылар?

2. Экөөндө теӊ башаламандыктын келип чыгуу себептерин айтыӊызчы.

3. Экөөндө теӊ башаламандыкты уюштуруучулар кимдер, эмнелер?

4. Бөлүкчөлөр менен коомдогу башаламан кыймылдардын айырмасы барбы?

5. Коомдогу башаламан кыймыл  менен бөлүкчөлөрдүн башаламан кыймылынын өзгөчөлүктөрү барбы?

6. Бөлүкчөлөрдүн башаламан кыймылы менен коомдо болгон башаламандыктын оӊ жана терс жактарын тапкыла.

7. Экөөндө теӊ башаламандыктын аягы эмнелерге алып барат, эмне үчүн?

Мындай салыштырып ой жүгүртүү аркылуу окутуу окуучунун биринчи кезекте өз алдынча ойлонууга, көрө билүүчүлүк сапатка ээ кылат. Ойчул – аналитик сапаттарды калыптандырат, көкүрөгүн ойготот, көзүн ачат, чыгармачыл, чечкиндүү-реформатордук сапаттарды  жаратып, илимий көз караштарын өнүктүрөт. Ал эми табият илимдери математиканын тили менен өлчөөлөрдү, изилдөөлөрдү жүргүзүп, далилдерди, анализдерди тактап, сандык жана сапаттык жыйынтыктарды чыгарат. Албетте ал изилдөөлөр, математикалык анализдер, эксперименталдык жыйынтыктар омоктуу ой-жүгүртүүгө, илимий көз караштарды өнүктүрүүгө объективдүү бүтүм-тыянактарды чыгарууга шарт түзөт. Табигый илимдер жана математика деп бөлүп айтылганы менен илимде, практикада, турмушта алар бир бүтүндүктү түзүп турушат. Табият илимдериндеги ачылыштарды математикалык методдор менен изилдөөдө, эксперименттердин жыйынтыктарын далилдөөдө, жалпылоодо өзгөчө каражат катары кызмат кылат. Ошондуктан табигый предметтер жана математика жаштардын ой жүгүртүүсүн, аналитикалык мүмкүнчүлүгүн кеӊейтип, коомдун өнүгүү процесси боюнча илимий түшүнүктөрүн, көсөмдүк менен адамдарды жаӊы багытты карай жол көрсөтөт, жетелейт, ага жогоркудай фундаменталдык негиздер бар.

Илимий көз карашты өнүктүрөлү

 Табият таануу предметтеринин негизги максаттарынын бири адамдардын илимий көз караштарын өнүктүрүү болуп саналат. Билим берүүдөгү илимий көз караш табият илимдеринин бир өзөктүү бөлүгүн түзөт. Биз окуучуларды илим аркылуу табият кубулуштарынын, процесстердин пайда болуу, өзгөрүү, айлануудагы тереӊ сырларын жан дүйнөсүнө ынанымдуу толук жеткире албай жаткандыктан, жаштар диний даваатчыларды ээрчип кетип жатышпайбы. Жөнөкөй эле мисал, кандайча жамгырдын жаарын тажрыйбада таӊ калтырып окуучуларга көрсөтө албасак, кургак оозеки түшүндүрөм деп аракет кылымыш этсек, окуучу кайдан бизди ээрчийт. Албетте, приборлор, каражаттар жок дешибиз мүмкүн, бирок ошол эле химия кабинетинен, жакын мектептерден пробка, колба, спиртовка штативдерди сураштырып табуу кыйынчылыкты жаратпайт го.

Ооба, диндин ыйман саясатын ким колдобойт, а бирок баардыгы Кудайдын колунда деген догматикалык көз караштан элементардык эле далилдөөлөр менен чыксак болбойбу. Маселен, техника, технологиянын өнүгүшү адамдын илимий билиминин колунда болуп жатпайбы. Ал эми адамды ким жараткан деген түшүнүккө, биологиялык микроорганизмдердин пайда болуп өнүгүшүн ультра кызгылт көк нур менен топуракты нурдантканда пайда болоорун америкалык окумуштуулар Юр-Миллерлер далилдешпеди беле. Микроорганизмдердин калган өнүгүү процесси эволюциялык жол менен  ишке аша берери баарыбызга белгилүү да.

Албетте, тереӊдей берсек илим менен диндин ички көп карама-каршылыктары бар. Ал антогонисттик карама-каршылык эмес, позитивдүү, илимдин өнүгүүсүнө жол аччу, түзүүчүлүк мүнөзгө ээ. А карама-каршылыктар илимдин алдына жаратмандыкты, жаӊы милдеттерди жүктөйт. Тескерисинче илимге жаӊы максаттарды белгилеп берет. Бирок ал карама-каршылыктарды чекесинен илим далилдеп келе жатканын ким тана алат. Ал эми адамдын рух дүйнөсү менен байланышкан проблемаларды, догмаларды электромагниттик толкундардын, кванттык теориянын  касиеттери чечмелей баштабадыбы. Ошондуктан окуучуларды ар кандай иллюзия, мистикалык көз караштардан илимий көз карашка, далилденген илимий чындыкты пир тутууга, ага багыт алууга маани берүүбүз керек. Андыктан, биз өзүбүздүн үстүбүздө да иштешибизди турмуш эскертип жатат. Турмуштагы экстремисттер, террористтердин пайда болуп жатышы, жалпы билим берүүдөгү мүчүлүштүктөр жана өзгөчө табият илимдер менен байланышканы жалган эмес. Ошондуктан мектепте окуучулардын ой жүгүртүүсүн өнүктүрүүүчүн өзгөчө табигый предметтерди жана математиканы окутууга приоритет берилиши керек деп ойлойм… Мезгил чындыгы ушундай!

Дүйшөн Султанкулов,

КББАнын ага окутуучусу

 (“Тарых жана маданият жылына” карата ой-толгоо)

Жарандарыбыз бири-бирине дем-шык берсин

 Эгемендүүлүгүбүздүн алгачкы жылдары материалдык жетишпестиктер адамдарды бир топ түйшүккө салып, көйгөй жаратканы менен мамлекетибиз бара-бара бутуна туруп, телчигип, кубаттанып баратат. Мына азыр өнүгүүнүн жолуна түшүп, жашообуздун оӊолуусу байкалууда. Муну ар бир жаран өзүнүн күнүмдүк жашоосунан сезип жатат. Өткөн жылы бир топ саясий окуялардын коштолгонуна карабастан өлкөбүздө туруктуулук, ынтымак, биримдик өкүм сүрдү. Мунун өзүн элибиздин жашоо маданиятынын өскөндүгү, ой-жүгүртүүсүндө, аӊ-сезиминде өзгөрүү болгондугунан деп айтууга болот. Бүгүн биз өнүгүүнүн кайсы деӊгээлине келип турабыз дегенде, биринчи кезекте өнүгүүнүн руханий деӊгээлинин зарылдыгына муктаж болуп турабыз деп айтууга болот. Адамдардын аӊ-сезимин өзгөртүүгө, эгемендүү мамлекетибизди дүйнө жүзүнө бакубат өнүккөн өлкө катары көрсөтүүгө ар бир жарандын руханий иммунитетин көтөрүү маселеси келип чыгууда. Себеби, СССР кулагандан кийин биз эгемендүүлүктүн эйфориясында жүрдүк. Ага чейин 70-80 жыл ата-бабабыздан келаткан руханий мурастардан алыстап кеттик, бирок биз 25 жыл ичинде ошол руханий мурастарды кайтарып алуу процессин башыбыздан өткөрдүк. Бүгүн биз адамдар ортосундагы жылуу мамилени өрчүтүп, оӊ энергияны күчөтүп, жарандарыбыз бири-бирине шык бере турган, бири-бирин колдоого ала турган этапка өтүшүбүз керек. Эми алдыбызда ошол бай мурастарыбызды ар тараптуу  (тереӊдетип) изилдеп кийинки муундарга жеткирүү милдети турат.

Дилгир, сергек, мекенчил жаштар келечегибиз

 Бүгүн биз коомдогу терс көрүнүштөрдү айтууга ооп кеттик, аларды саймедиреп жүрүп, алардан чыгуунун жолдорун көрсөтө албай жатабыз. Биз ар кандай көрүнүштөн позитивди, жакшылыкты издешибиз керек. Бүгүнкү коомубузда көпчүлүк жаштарды билимсиз, маданиятсыз деген түшүнүк басымдуулук кылат. Бирок ар күнүн жаштар менен өткөргөн, алар менен жакындан мамиле кылган адам катары айтар элем, бүгүнкү жаштар андай эмес, өзгөчө ыйманга ооп, адамдык мамиле, улутту сүйүү, улуттук маданиятка астейдил мамиле кылган, улуттун көрөӊгөсүн көтөрө турган, сергек жана дилгир жаштар өсүп келатат. Балким, советтер союзунда тарбияланган бизден айырмаланып, бир топ эл аралык тилдерде сүйлөгөн, бири-бири менен мамиледе улуттук нарк-насилди алып жүргөн, улуттук маданиятты сүйгөн жаштардын тобу бар экенин мен көрүп турам. Ушул көрүнүш мамлекетибиздин өнүгүүсүнө чоӊөбөлгө түзө турган жаӊы муун келатканынан кабар берет.

Тарыхый эс-тутумубузду, руханий көрөӊгөбүздү арттыралы

 “Тарых жана маданият жылы” Кыргызстандагы бардык окуу жайлар, жарандар үчүн кубанычтуу таберик деп айтат элем. Себеби, тарых – бул биздин элибиздин басып өткөн жолу, өрнөгү, өткөндөн сабак алуу жана бай тарыхты кийинкилерге татыктуу жеткирүү. Тарыхтан үйрөнүп, келечекке көз жүгүртүү. Ал эми маданият болсо, адамдардын дүйнө таанымынын жеткен чеги, жүрүм-туруму, улутубуздун жан дүйнөсү дегенди түшүндүрөт. Ошон үчүн биз эртеӊ кыргыз элине, кыргыз жаштарына кандай маданиятты бере алабыз деген маселе ЖОЖдо иштеген ар бир окутуучунун, илимпоздун, педагогдун негизги вазийпасы болуп эсептелет. Бул “Тарых жана маданият жылы” чыгармачыл жана илимий интеллигенцияга чоӊ мүмкүнчүлүктөрдү түзүүдө.

Маданият боюнча биздин улуттун маданий көрөӊгөсүн алып жүрүүгө аракет кылган жаштарды колдоо, таланттарды колдоо маселелери да алдыбызда турат. Биз бул багытта азыр комплекстүү пландарды түздүк жана элге керектүү эмгектерди берели деп турабыз.

2016-жыл руханий кайра жаралуу жылы болот деп турабыз

 Келе жаткан жыл мамлекетибиз үчүн дагы маанилүү жылдардан болот деп ойлойм. Анткени 1916-жылдагы Улуттук боштондук кыймылынын 100 жылдыгы белгиленет. Муну улутубуз өзүнүн эркиндиги үчүн, боштондугу үчүн кылымдардан бери күрөшүп келаткан болсо, ошонун апогейине жеткен чектеринин бири катары карасак болот. Улут өзүнүн эркин, мүнөзүн, келечекке болгон ишенимин көрсөткөн мезгил. Ош мамлекеттик университети ушуга байланыштуу иш-чараларды, илимий экспедицияларды, конференция, семинарларды, изилдөөлөрдү уюштурабыз деп турабыз. Биз 1916-жылдагы окуяны элдин эркиндикке болгон умтулуусу катары баалап, анын  баркын билишибиз керек. Кыргыз АССРнин, Кыргыз ССРнин түзүлүшүндөгү улутубуздун уӊгусун түзгөн аталарыбыздын эрдиктери менен акылмандуулугун, кыргыз элинин аймагын өз алдынча башкаруусун түзгөн улуттук лидерлерибиздин эмгектерин, трагедиялуу тагдырларын жаштарга жеткиришибиз керек.

Мына эгемендүү Кыргызстаныбызга 25 жыл толду. Бул деген чейрек кылым. Эркиндикке жеткен суверендүү эл катары, дүйнө жүзүнө Кыргызстан деген ажайып мамлекет бар экендигин билдирип, өзүбүзчө түндүгүбүздү көтөрүп, туубузду желбиретип жүрүп, ушул жылдарда алдыга кеткен, артка кеткен учурларыбыз болду. Канткен менен 25 жыл ичинде чыйралдык, эми өнүгүүнүн туруктуу жолуна түштүк десек болот. Эгемендүүлүктүн 25 жылы бизге эмне берди? Кандай сабактарды алдык? Кандай кемчиликтер, кандай алгылыктуу иштер жасалды? Эми мындан ары кантип өнүгүүгө жол алабыз? Элди, мамлекетти шыктандыра турган иш-чараларды иштеп чыгып, тарыхый баам салып, электен өткөрүү мезгили келди.

Мындан тышкары, Кыргыз АССРнин түзүлгөндүгүнө 90 жыл, Кыргыз ССРнин түзүлгөндүгүнө 80 жыл болду. Кыргыз мамлекетин түптөөчүлөр, алгачкы кыргыз элинин каймактары кимдер болгон? Улуттун жүзү кандай репрессияларга учурады? Мамлекетибиздин чек аралары такталып, атрибуттары иштелип чыкты, канча өмүрлөр кетти? Мына ушундай тарыхый бурулуштарда эл өзүнүн акыл-эсин, эс-тутумун сактап, анан өнүгүүгө жол алды. Ушул тарыхый окуяларды кайрадан аӊтарып, бүгүнкү сергек көз караш менен карап, талдап, жыйынтык чыгара турган мезгилде турабыз.

Маданият жылында болсо биздин социалисттик турмушка чейинки фольклордук чыгармаларды, эл ырчыларынын, залкар акындардын чыгармачылыгын системага салып, болгонун болгондой кылып, табигый түрүндө, ар кандай идеологиялык корректировкаларды жасабай туруп элибизге кайра кайтарып беришибиз керек. Эмне үчүн улуттук мүнөздү, ой жүгүртүүнү, кыргыз жаранынын жаӊы образын түзүүнү актуалдуу маселелердин бири катарында Президентибиз көтөрүп жатат. Анткени бул тарыхый бай мурастарыбыздан 70-80 жыл аралыгында алыстап калгандыгыбыз бүгүн өзүнүн терс жыйынтыктарын берип жатат. Ошол бөксөлүктү, жан дүйнөдөгү боштукту, улуттук руханий мурастарыбыз менен толтурушубуз керек.

Мисалы, Жусуп Баласагындын 1000 жылдыгын белгилөөнүн алдында турабыз. “Куттуу билим” дастаны — адамзат тарыхындагы эӊ улуу мурастардын бири. Кантип мамлекетти сактап калыш керек, кантип өнүктүрүү керек? Канткенде адилеттүүлүк менен акыйкат өкүм сүрөт? Канткенде идеалдуу мамлекет башчысы болот? Чындык менен жалгандын ортосундагы күрөш, бийлик менен байлыктын күрөшү, мына ушундай түгөнбөгөн философияны берген Жусуп Баласагын атабыздын 1000 жылдык мааракесин белгилешибиз керек. Буларды жаштарга кантип, кандай формада жеткиребиз? Ушулардын айланасында ой жүгүртүп, изденишибиз керек. Ошондуктан бул жыл кайра жаралууга жол ача турган жыл деп айтсак болот.

Биздин өлкөбүздүн тарыхы жана биздин улуттук маданиятыбыз

 Биз жылдын башында ураанды катуу дүӊгүрөтүп алабыз да, жылдын аягында аксап калуудабыз. Бул деген калыӊ элге жетпей жатат дегендик. Быйылкы жылы Президенттин жарлыгынын башкача болгондугун айтар элем. Бул жерде негизги багыттары, механизмдери конкреттүү көрсөтүлгөн жана чечмеленген. Жергиликтүү бийликтер үчүн да аткара турган иштер арбын көрсөтүлгөн, балдарды өз жеринин географиясын, тарыхын, маданиятын жана атактуу инсандарын үйрөтүүчү да иштер бар. Айыл, район, облустарда, анан республикада боло турган иш-чаралар конкреттүү айтылган. Атайын ушул жылды өткөрүү боюнча дирекция түзүлдү. Ар бир кыргыз жараны адамгерчиликке негизделген, дүйнө таануусу өтө кеӊири, маданияттуу жана ыймандуу инсан болушу үчүн бай тарыхыбызды, маданиятыбызды жаштардын жүрөгүнө жеткирүүнүн жолдорун издешибиз зарыл. Бул жылы ар бир жаран менин өлкөмдүн тарыхы жана менин улуттук маданиятым деп ушул асыл ишке өз салымын кошушу керек.

Беш манжа башка, билек бир, баарыбыз башка, тилек бир

 Кандай иш-чара болбосун жаштарды тарбиялоодо бул окуу жайлардын иши, ал музейдин иши, бул театрдын иши, бул китепкананын иши, бул академиянын иши дебестен, биз бир системанын бөлүгү катары органикалык биримдикте агартуучулук милдетин аткарышыбыз керек, ошондо жыйынтык жакшы болот.

Руханий иммунитетибизди көтөрүү – улутубузду чыйралтуу

 “Тарых жана маданият жылына” карата түзүлгөн  иш-чаралар мамлекеттик стратегиялык багыт катарында демилгеленип жатат. Анан албетте, алардын ишке ашуусуна карапайым элдин салымы чоӊ. Көчмөндөр оюнуна Оштон барып, биз дагы колубуздан келген жардамды бердик. Биз буга чейин жогорудагылар чечет, алар биз үчүн ойлонот деген түшүнүктө жашап келгенбиз. Биздин жарандык коом саясатта, саясий өнөктүктөрдө активдүү болуп кетет да, ал эми түбөлүктүү маселелерде, ак ниет коомду курууда, улуттук адеп ахлакты көтөрүүдө активдүүлүгү азыраак болуп жаткандай.

Бирок ошол эле мезгилде элдин арасында адамдык нарк-насилди, адамдык ар намысты сактап жүргөн адамдарыбыз да көп. Кептин баары биз аларды жакшы угалбай жатканыбыздабы деп ойлойм. Алардын үнү коомго таасирдүү болбой жатат. Бүгүн биз утурумдук нерселер менен алектенип жүрүп калдык, коомубуз салабаттуу, омоктуу ойлорго өтө муктаж болуп турат. Кыргызда сөз бар: “Пенде пейилинен табат” деген, бул бөксөлүк биздин саясатташып кеткенибизден болсо керек. Бүгүн элдин руханий иммунитетин көтөрүшүбүз керек. Республикабызда азыр эӊ көйгөйлүү маселелердин бири диний башаламандык, диндеги, саясаттагы иштер коопсуздугубузга шек келтирип жаткандай. Сырттан келген агымдарга биздин ылгабай туруп аралашып кеткенибизден болууда, эгер аларды анализдеп мамиле кылганыбызда мындай терс көрүнүштөр болбойт эле. Коомдогу болуп жаткан терс көрүнүштөргө руханий иммунитетибизди көтөрүү аркылуу жооп беришибиз керек. Өзүбүздүн инсандык бекем ишенимибиз менен ата-бабаларыбыздан калган руханий мурасты жан дүйнөбүзгө сиӊирип, жалпы адамзаттык маданияттын жакшысын ажыратып алып пайдалансак анда биз ак ниеттүүөлкөнү курабыз.

Биз улуу тарыхы менен мактанган, бакубат өлкөнү курууга бараткан элбиз

 Улутчулдук деген өтө ар тараптуу түшүнүк. Улутчулдук кээде националист катарында каралат, эгер андай болсо мен колдобойм. Себеби, Кыргызстаныбыз көп улуттуу өлкө. Байдылдачасынан айтканда, “Улутчул дешет билбеген, улутун кимдер сүйбөгөн. Кыргыз деп келгем дүйнөгө, Кыргыз деп өтөм дүйнөдөн”. Бул жерде улутун сүйүп, аны көкөлөтүп, анын руханий байлыгын бүт жан дүйнөсүнө сиӊирүү, бул кайсы бир улуттун укугуна шек келтирүү эмес. Кайсы бир улуттун эсебинен өз улутуӊду көтөрүүгө далалат болсо, кайсы бир улуттун укугун чектеп, аны түшүрүп, өзүӊдүкүн көтөрүүгө аракет болсо андайды мен мүмкүн эмес деп айтар элем. Бирок эч бир улуттун кадырына, аброюна шек келтирбей туруп эле өз улутуӊдун өзгөчөлүгүн, асыл-нарктуулугун, улуулугун даӊктай турган позицияны мен колдоймун. Дүйнөдө ушундай элдер бар, өзүнүн улуу тарыхы менен мактанган. Биз ошол улуу тарыхы менен мактанган элдердин катарына киребиз. Ошол эле мезгилде улуу тарыхты азыр жасап аткан улуттар да жок эмес. Өзүнүн мамлекетин бакубат жана дөөлөттүү кылып көрсөтүп, дүйнөгө чоӊ таасир жасап аткан мамлекеттер ондоп саналат. Дагы бир элдер бар, алар улуу тарыхты жасоого даярданып жаткан, ошол процесстин алдында турган мамлекеттер.

Биз улуу тарыхы менен мактанган элбиз. Бирок мактанып эле жүрө бербей, ар бирибиз бүгүнкү ааламдашуу доорунда, бүгүнкүдөй замандын учкул кырдаалында ошол даӊктуу тарыхты кантип кайталайбыз деп ойлонуп, түйшөлүп, кыйналып, чыйралып, изденип ошол улуу тарыхты кайрадан жаратып, бакубат мамлекетти курууга даярданып  жаткан элбиз деп айтар элем. Бул мезгилде жашап жаткан замандаштарыбыздын баары бактылуу болушу керек. Улуу тарыхты жасап жаткандарга караганда, улуу тарыхты жасоого даярданып жаткан процессте сен өзүӊдүн салымыӊды кошуп, элдин аӊ-сезимин, жалпы массаны ошол жакка багыттай алууга аракет жасап, ошол боюнча өзүӊдүн азганактай болсо да эмгектериӊди жазып, туура кеп-кеӊешиӊди айтып, башкалар ойлоно элек ойлорду коомчулукка бере алсаӊ, анда өз мамлекетиӊдин жараны катары өзүӊдү бактылуумун деп айтсаӊ болот. Мен ар бир окуядан позитивди издеп жүргөн адаммын. Себеби, ар бир кыргызстандык ойлонот, кейийт, кыжаалат болот, үмүт кылат, ишеним артат, бара-бара жан дүйнөсүндө бекем ишенимдер пайда болот. Анан чечкиндүү кадамдарды таштайт. Ошентип биз тереӊ жана бийик маданиятыбыз бизге чоӊ дем, түрткү бере турган мезгилге келдик.

Тарых үчүн 25 жыл өтө эле чоӊ убакыт эмес. Ушул мезгилде улут кантсе да чыйралды, башынан жакшы-жаманды өткөрдү. Кемчилик менен алгылыктуу иштерди да, бактылуу күндөрдү да көрдү. Эгемендүүлүк оӊой оокат эмес. Биздин улуу тарыхтан алган сабак бүгүн бизди ушул эгемендүүлүккө алып келди. 2000-3000 жылдык тарыхы бар элдер жок болуп кетсе да, биз жок болбой, чачылып кайра жыйналып, үзүлүп кайра уланып, кайгырып кайра кубанып жашап келатканыбыздын феномени мына ушунда турат. Элибиз “Манас” сыяктуу эпикалык ой жүгүртүүнү пайда кылып алып, ошого ишенип, анан ал ишеними эгемендүүлүккө түрткү болду, дем-күч берди. Алгач сөз жана ой жаралды, анан азаттыкка болгон умтулуу жана аракет пайда болду. Ошон үчүн артыбызда улуу тарыхыбыз, алдыбызда кеӊ келечегибиз бар деп айтууга болот.

Улутубузда өзүн-өзү сактоо инстинкти өнүккөн

 Шанхайда Пудун деген академия бар, ал жерде мамлекеттик чиновниктер даярдалат. Жакында Пудун академиясынын ректору менен аӊгемелешип калдык. Ал Орто Азияга, анын ичинде бизге аябай кызыкты. — Силерде эки жолу революция болду, бирок элиӊер чыйралып өзүн тапты, башка мамлекеттердей болуп ара жолдо арсар болуп калган жок, себеби эмнеде -  дейт. — Биздин ар бир жарандын генетикалык кодунда, жандүйнөсүндө жашаган касиет бар. Бул улуттук акыл-эси (разум), керек мезгилде ар бир кыргыз жеке өзүнүн амбициясын ооздуктап туруп, жалпы улуттун кызыкчылыгын башкы орунга кое алат. Анан акыйкаттык, адилеттүүлүк, калыстык, тазалык үчүн күрөшкөөмүрүн арнап койгон, муктаждык болсо өлүмдөн да коркпогон калкпыз. Улутубузда зарыл учурда өзүн-өзү сактоо инстинкти ойгонуп, элибизди сактап турат  — деп айттым.

Эгемендүүлүктүн 25 жылдыгында кыргыздын улан-кыздары дүйнөнүн биздин ата-бабаларыбыз буту басып барбаган жерлеринде жакшы оокат кылып, кадыресе бутуна туруп, жашап жатышат. Башка бир дагы улуттун өкүлдөрүнөн интеллектуалдык жактан, профессионалдык жактан кем эмес экендигин, керек болсо адамгерчилик жактан бийик экендигин көрсөтүп иштеп жаткандыгын кантип танабыз. Кыргыз жаштарынын жан дүйнөсүндө бир феномен бар. Баса белгилеп кетейин, дүйнөнү кармап турган эӊ алдыӊкы өлкөлөрдүн өкүлдөрүнөн кем эмес экендигин далилдеп, керек болсо адамгерчилик жактан бийик деӊгээлде туруп аракеттенип жатканы, бизди келечектен үмүт кылдырат. Бүгүн дүйнөнүн кайсы бурчунда болсо да, бутуна туруп, айылдагы ата-энесине акча жөнөтүп жатышкан балдарды көрүп жатабыз. Бул биздин элдин ар кандай кырдаалда жашап кетүүгө ыӊгайлашкан ийкемдүү касиетти анын жан дүйнөсүндө жашап жаткандыгын көрсөтөт. Мисалы, чет өлкөдөгү кыргыз жаштары кара жумуштан интеллектуалдык жумушка өтө баштады. Керек болсо ошол жерде жетекчилик кызматтарга келишти, адамдарды жумуш менен камсыз кылган бизнестерди жасап, интеллектуалдык деӊгээли менен жашай баштады.

Жамандыкты эмес, коомубуздан жакшылыкты көбүрөөк издесек

 (Жакшы ниетти жолдош кылалы)

 Бардык жерлерде парасаттуу инсандарыбыз бар, айылда, шаарда, эл арасында жүрүп, өзүнүн бийиктигинен түшпөгөн ой жүгүртүүсү, көз карашы бар, принципиалдуу инсандардын ойлорун көбүрөөк элге берсек. Көбүнчө биз кайсы бир адамдарга таянып алып, элди тажатып койгон учурларыбыз болот. Өзүнүн нарк-насили менен, салабаттуулугу менен, токтоолугу менен жашаган адамдар бар үчүн ошол айыл кармалып турган, шаар же облус кармалып турган учурлар көп. Мына ошондой инсандар болбосо коом аӊтар-теӊтер болуп кетмек, баары эле жамандыктын артынан кууп кетмек, жакшылыкка жашоодо орун калмак эмес. Ошон үчүн ушундай нерселерди көп берсек деген ой. Жакында Түркиянын дин иштери боюнча башкармалыктын башчысы Мехмед Гөрмес экөөбүз сүйлөшүп отурганда ал айтты: “Урматтуу ректор, бүгүн бир адам кыйналып жатса, ага бирөө келип жардам берсе, ага жүрөгүн, колун сунса, бул телевидение, гезит-журналдар үчүн окуя болбой калды. Тескерисинче, бирөөгө бирөө жамандык кылса, кыянаттык жасаса, бул нерсени маалыматтын биринчи бетине шашылып сүйүнчүлөгөнүбүз эмне, биз каякка баратабыз?” — деди. Мен да ушуну айтар элем, бүгүн биздин элдин маанайын, коомдун ой жүгүртүүсүн позитивге бурушубуз керек.

Биздин университетте 80 жашка чыккан профессор агайыбыз бар. Ал беш студентке 100 доллардан 1200 доллар, жылына 6000 доллар стипендия берет. Ошондо ар бир студентке жылына 90 000 сомдон стипендия берет. Бул беш жылдан бери туруктуу улантылып келатат. Ал бүт өмүрүндө жыйнаган, терген дүйнөсүн банкка салып, студенттерге стипендия берүүүчүн университет менен келишим түздү. Бул акчаны алган ар бир стипендиат өзүн-өзүөнүктүрүүгө жумшап жатат. Профессордун депутат болсом, же кайсы бир кызматка барсам, атым чыкса, ушул иштен пайда көрсөм экен деген оюнда жок. Ал бул ишинен ырахаттануу алат, канааттануу алат, өзүнүн жашоосунун мазмуну катары көрөт. Эмне үчүн биз андай жакшы саамалыктарды айтпашыбыз керек? Жөнөкөй адамдардын ортосундагы бири-бирине кылган жакшылыгын, бири-бирине адамдык кол сунуусун элге беришибиз зарыл деп ойлойм. Биздин студенттер өздөрүнүн демилгелери менен бир жаш радио журналист досунун өмүрүн сактап калуу үчүн боорун алмаштырууга 65 000 долларлык каражат жыйнады. Буга эч бир кызматтагы адамдар кийлигишкен жок. Жаштар базарларда, көчөлөрдө, театрда акцияларды өткөрүштү. Жардам көрсөтүүнүн түрдүү заманбап жолдорун табышты. Ушундай аруу ишке, кайрымдуу иштерге демилгечи болуп жаткан жаштарыбыз да бар. Улуулардан башталган жакшылыктар жаштарыбызда уланып келе жатат. Ал эми мындайларды окуя катары көрсөтпөй жатпайбызбы. Коомдон жамандык эмес, жакшылык издесек деп толгономун. Ата-бабаларыбыз сапарга чыгаарда, “жакшы ниетти жолдош кыл” деп айткан.

Каныбек Исаков,

филология илимдеринин доктору,  профессор

90 жылдык тарыхы бар Бишкектеги А.Токомбаев атындагы №24 гимназияны төрт жылдан бери билим берүүнүн мыктысы Анара Абдраимова жетектеп келатат. Аз убакытта ал бир топ ийгиликтерге жетишти. Мектептин ички, сырткы келбетин оӊдоп, мугалимдердин сапаттуу иштешине ыӊгайлуу шарттарды түзүп берди. Ал эми мектептин мурдагы директорун сотко берген ата-энелер бул жолу Анара Абдраимованын ишмердигин көрүп, анын кесипкөйлүгүнө, менеджерлик шыгына ынанып жакындан жардам бере башташты. Мектеп жетекчиси бир эле ата-энелердин көзүн карап отура бербестен, Кыргызстандагы башка мамлекеттердин элчиликтерине кайрылып, долбоор жазып, инвестиция тартып келгенге жетишти. Өткөн жылы  Түркия элчилиги бир миллион сомго бир классты толугу менен акыркы муундагы компьютер жана эмеректер менен камсыздады. Төрт жылдын ичинде эле мектеп жакшы нукка өзгөрдү. Окуучулардын сапаттуу билим алышына да шарт түзүлдү. Маселен, өткөн жылкы ЖРТнын жыйынтыгы менен №24 мектептин үч бүтүрүүчүсү алтын сертификатка татыса, сегиз окуучу алтын аттестатка ээ болушкан. Мектептин жетишкендиктери, ата-энелердин жакындан берген жардамдары, директордун пландары тууралуу маек курдук.

- «Устатынан шакирти өтөт» дегендей, сиз ыраматылык Эл мугалими Светлана Арыстанованын мектебинен өткөнсүз. №24 гимназияга жетекчи болуп келгенден бери устатыӊыздын тажрыйбаларын пайдаланып жатасызбы?

- Кандай иш жасабайын Светлана Амановнанын айткандары дайыма эсимде турат. Аны Юлий Цезарь дечү элек. Мыкты тарбиячы, мыкты менеджер эле. Аял катары ал баарыбызга үлгү болчу. Мектепти өнүктүрүүнүн жолдорун жакшы билчү. Ал даанышман эле, анткени ар бир иштин көзүн билчү жана жыйынтыгы кандай болоорун айтчу. Ата-энелер менен сүйлөшкөн сөздөрү, аларга жасаган адамгерчиликтүү мамилеси да дайыма эсимде. Мен ал кишинин жанында иштеп жүрүп, дегеле мен өсүшүм керек же директор болом деп ойлобоптурмун. Бирок директор болуп дайындалгандан кийин карасам  мен эбак эле жетекчиликке  даярдалып калыптырмын. Эч бир жаӊы нерсе ойлонуп чыккан жокмун. Баягы эле көнүп калган, жасап жүргөн иштер.

- Заманбап директор кандай болуш керек?

- Мектептин күн тартибиндеги биринчи маселе -  кантип балдарды сапаттуу окутуу, балдарды адамгерчиликке тарбиялоо, өз ордун табууга үйрөтүү. Мектепте директор жөн эле жетекчи эмес, жогорку деӊгээлдеги тарбиячы болушу зарыл. Заманбап жетекчи билим жана тарбия берүү маселесинен сырткары мектептин чарбалык иштерине да чоӊ маани бериши керек. Антпесе болбойт.  Негизинен мектеп директорунун башкы милдети — окуучуларга сапаттуу билим берүүнү жана татыктуу тарбия берүүнү камсыз кылуу. Бирок мезгилдин талабы башкача болуп жатканын коомчулук жакшы билет. Мектепте бир лампочка жарылып калса дагы, жылуулук берчү батарейка жарылып калса дагы ж.б.у.с. майда-чүйдөлөргө чейин мектеп жетекчиси чуркабаса аны эч ким жасабайт.

- Анара Хабибовна, сизге чейин бул мектептин ырынан чыры көп эле. Мурунку мектеп директорунун үстүнөн  акча чогултат деп ата-энелер арызданып, сотко  беришкен эле. Сиз келгенден бери мектептин сырткы жана ички келбети өзгөрдү. Демек, сизди ата-энелер менен тил табышты десек болобу, же мамлекет мектепке каражатты жакшы бөлө баштадыбы?

- Мен №6 гимназияда 15 жыл эмгектендим. №24 гимназияга директор болуп келгенимде мектептин абалын көрүп, аябай таӊ калгам. Спорт залынын терезелери сынык, жылуулук берген батарейкалар муздак, материалдык-техникалык базасы начар, бир дагы техника жок экен, балдардын дааратканасы кабинкаларга бөлүнгөн эмес, кол жуучу раковина жок, жаан жаап жатканда мектептин алдында окуучулар, ата-энелер калкаланчу жай жок экенин көрүп жүрөгүм ооруду. Албетте, №6 менен салыштыруу кыйын эле. Светлана Амановна ата-энелерден түшкөн каражаттын баарын мектептин өнүгүшүнө гана салчу. Шаар боюнча №6  биринчилерден болуп интерактивдүү такталарды алган эле. Карасам №24 гимназияда деле ата-энелер фонду, коммерциялык класстар бар экен, бир сөз менен айтканда мектепти өнүктүргөнгө бардык шарттар болуптур, бирок эмнегедир чогултулган каражаттар кайда жумшалганы белгисиз?.. Мени деле биринчи келгенде ата-энелер  коркутушту «акча чогултпайбыз, керек болсо сени дагы соттотобуз» дешип. Бирок устатымдын ата-энелер менен сүйлөшкөндөрүн эстеп, ошондой ыкма менен тил табышканга аракет кылдым. Акыры балдарынан акча аябаарын айткан ата-энелердин көпчүлүгү мурда берип жүргөн айына 300 сомду фондго, 50 сом балдардын коопсуздугу үчүн алынган күзөтчүлөргө төлөп берүүгө макул болушту. Ошентип, акырындык менен мектептин өнүгүшүнө ата-энелер өздөрү жардам бере башташты.

2011-жылдан тарта мамлекет мектептерге абдан чоӊ маани буруп, каражат бөлүп жатат. Мисалы, биздин мектепке былтыр жарым миллион сом жылуулук системаны оӊдотконго бюджеттен каражат каралды. Кабинеттерге жаӊы линолеум салганга 300 миӊ сом бөлүштүрүлдү. Бирок эскилиги жеткен мектептин жыртык-тешигин оӊдоп-түзөгөнгө  бул каражат, албетте, жетишпейт. Ошондуктан ата-энелерге кайрылууга туура келди. Мектептеги 2400 окуучудан 700 гана окуучу айына төлөнчү каражатты төлөйт. Ал каражат жалаӊ гана мектептин өнүгүшүнө жумшалат. Бизде башка мектептердей мугалимдерге кошумча айлык берилбейт. Майрам сайын ата-энелер фондуна кайрылам, мыкты иштеген мугалимдерди кармап калуу үчүн жок дегенде премия берип тургула деп. Мисалы, №12 гимназия мугалимдерге ата-энелер фондунан алты миӊ сом төлөп беришет экен. Биздин күчтүү мугалимдерди ошондой мектептер алып кетүүгө аракет кылышууда.

Эгерде мектепке бир нерсе керек болсо мен ата-энелер фондуна өтүнмө жазам, аны карап,  кеӊешип туруп керектүү жабдыктарды алып беришет. Биздин мектепте ата-энелер кадимки жумушка келгендей үчүнчү жана төртүнчү күндөрү кечинде келип чын дилинен иштешет. Комиссияда 15 киши бар, атайын аларга бир кабинет бөлүп койгом. Түнкү саат он экиге чейин талаш-тартыш менен маселелерди чечишет. Мисалы, жетим балдарды төлөөдөн бошотуу, социалдык жактан муктаж үй-бүлөнүн жакшы окуган баласына стипендия төлөп берүү же кышкы кийимин алып берүү ж.б.у.с. маселелерди чечишет. Спорт аянтчасын заманбап аянтча кылып жасап беришти.

- Окуучулардын коопсуздугуна кандай кам көрүлгөн?

-  Балдардын коопсуздугу үчүн каражат аябашыбыз керек. Куралчан алты күзөт милициясы эшиктин алдында кайтарып турушат. Чоочун адамдарды киргизишпейт. Ай сайын 100 миӊ сом төлөйбүз.  Атайын кнопка бар, бир нерсе болсо аны бассак бат эле 1-Май райондук күзөттөн үч минутанын ичинде жардамга келишет.  Мындан сырткары 26 видеокөзөмөл коюлду. Мектепте ууру кылуу же бирөөнүн телефонун зордоп алуу, мугалимдердин жайбаракат басуусу жок, анткени баары көзөмөлдө турат.

- Ата-эненин көзүн карап отура берген дагы туура эмес. Сиз өзүӊүздүн демилгеӊиз менен мектепке инвестиция тартып көрдүӊүзбү?

- Бардык нерсени эле ата-энелерге жүктөп коюу болбойт. Мен деле көп инвестиция тартып келдим. Россия, Кытай жана Түркия элчиликтерине акыркы муундагы технологиялар менен камсыз кылууга жардам берүүөтүнүчү менен кайрылган элем. Россия элчилиги китепканага жетишпеген китептерди сатып беришти, ал эми Түркия элчилиги 1 миллион сомго 24 компьютер (600-800 доллар турат), эмеректер менен да камсыз кылды.

- Күчтүү мугалимдерди башка мектептер айлык көп деп чакырып жатышат деп айттыӊыз. Аларды кантип кармап турасыз? Жаш адистер келип жатышабы?

- Мен И.Арабаев атындагы университетке кайрылсам, кызыл диплом менен бүткөн, эки жаш тарыхчы мугалимдерди жиберишти, алар  иштеп жатышат. Акчасы көп мектепке кетем дегендерди патриоттуулукка чакырып, бардык мектептер бирдей экенин айтып, эптеп кармап турам.  Илгертен ушул мектепте иштеп келаткан эӊ күчтүү, энтузиаст мугалимдер бар. Бирок алар саналуу эле. Бир күчтүү мугалимди жеке менчик мектеп чакырганынан үйүнө телевизор, кабинетине интерактивдүү такта алып бергенден кийин сүйүнүп кетпей калды.

Жыл сайын бирден интерактивдүү такта алып келатам, учурда төртөө бар. Биология кабинетине интерактивдүү система койдурттук, тажрыйба өткөргөнгө.

- ОРТнын, олимпиаданын жыйынтыгы менен мектептердин рейтинги аныкталат. Мисалы, сиз жетектеген мектепте 2400 окуучунун ичинен 50 гана окуучуӊуз мыкты дейли, ал эми калган окуучуларга ким, кандай жана кантип көӊүл бурулат?

- Туура, бул маселе ар бир мектепте бар. Чындыгында эле жакшы окугандарга өзгөчө көӊүл бөлүнүп, начар окугандар көмүскөдө калышат. Жакшы окуган бала программаны бат кабыл алат, ал эми начар окуган түшүндүбү же түшүнгөн жокпу мугалим ага көӊүл бурбай эле өзүнүн программасын аткарганга шашылат. Айтсаӊ саат аз деп шылтоолошот. Жакшы окуган балдарга татаалыраак тапшырма берип, начар окугандар менен жекеме жеке олтуруп алып иштөө зарыл. Сабактан кийин ийримдерге чакырып, иштесе деле болот. Гимназияларда атайын ийримдерге саат бөлүнгөн, ошондуктан  мугалимдерди эки топко бөлүп койгом. Маселен, орус тилден эки мугалим, кыргыз тилден эки мугалим, математикадан эки мугалим. Бир мугалим жалаӊ таланттуу балдар менен иштейт, экинчиси программаны түшүнбөй калган балдар менен иштейт. Сабакта ар бир мугалим сөзсүз балдарга дифференциалдуу мамиле кылуусу каралган. Биздин гимназияда мугалимдин жекече иштеген иши каралат. Мисалы, ар бир сабак боюнча 10-11-сентябрда диагностикалык текшерүү иштери алынат. Мисалы, диагностикадан өткөн 7-класста окуган бала  6-класста кандай окуганы көрүнүп турат. Аны биз анализдеп чыгабыз.  Мисалы, он бала төрт алды,  он бала үч алды, алты бала эки алды деп. Эки алган балдарга кайсы мугалим сабак берген, эмне үчүн алар эки алды, эмне үчүн 6-класстагы программаны бала билбейт деп карайбыз. Мугалимге «календардык планды өзгөртүшүӊ керек, балдарды бир-бирден чакырып үйрөтүшүӊ керек» дейбиз. Окуу жылынын ортосунда дагы бир жолу педсовет өткөрүлүп, анализ жасалат. Бул иш бизде бар.

Ырас, математика боюнча биз №61 лицей менен  теӊ тайлашалбайбыз. Бирок Деркембаев Азамат деген балам математика боюнча республикалык сынакта 1-орунга чыгып, эл аралык олимпиадага барып катышып келди. Жыл сайын биздин мектептен жок дегенде 3-4 окуучу ЖРТнын жыйынтыгы менен алтын сертификатка татып келатат. Былтыр үч окуучубуз алтын сертификатка ээ болушту.   Сегиз бала кызыл аттестатка тест берип, мыктылар экенин тастыкташты. Былтыр 126 окуучу аяктаган, баары теӊ жогорку окуу жайларга өтүштү. Анын көбүнчөсү дарыгерлик кесипти тандап алып, ошол багытта билимдерин улантып жатышат. Техникалык кесиптерди тандап алгандар Россиядагы жождорго өтүштү.

- Статустуу мектептерде бардык предметтер тереӊдетилип берилеби?

- Мисалы, окуу план боюнча   15 предмет бар. Ар бир предметке гимназияда кошумча саат берилбейт. Биздин мектептин айырмачылыгы:  5-7-класска чейин математика предметине бир саат кошулат, 7-9-класска чейин геометриядан, математикадан, орус тилинен  1-2 сааттан кошулат. 10-11-класстарга ишемби күндөрү Орус-Славян университетинин окутуучулары келип сабак беришет. Анткени жогорку класстарга март айларында психолог кесипке багыт берүү боюнча тестирлөөөткөрөт. Ата-энелер менен макулдашылгандан кийин 10-11-класстар беш профилдик класска бөлүнөт: юридикалык, эл аралык байланыш, дарыгерлер, архитектуралык-техникалык жана экономикалык класстар деп.

-  Быйылкы жыл Президенттин Жарлыгы менен «Маданият жана тарых жылы» деп жарыяланды. Кандай иш пландар бар?

- Буюрса, февраль айында            география жана биология мугалимдери бирдикте  чоӊ иш-чара өткөрүшөт. Окумуштуулар, тарыхчылар, адабиятчылар чакырылат. Кыргызстандын географиясы тууралуу кеп болот. Кыргыздын тамактары: гүлазык, курут, чалап, максым ж.б.у.с. жасап, көрсөтмө сыяктуу уюштуруу пландалууда. Ар бир класстык сааттарда тарых, маданият тууралуу кептер болуп турат. Мындан сырткары Үркүндүн 100 жылдыгына карата окуучулар сүрөт тартуу, дилбаян жазуу боюнча иштеп жатышат.

- Мугалимдерди моралдык жактан колдоо ирээтинде педагогикалык кесипти тандап алган мыкты бүтүрүүчүлөргө ант бердирүү идеяга кандай карайсыз?

- Бул жакшы идея. Айтмакчы, кээ бир орой сүйлөп койгон мугалимдер деле бар. Жакшы көргөн окуучуларга басым жасап, жаман көргөндөргө көӊүл бөлбөгөндөр жок эмес. Жаш муундардын убалына калбаш керек. Мугалим ар бир балага үлгү, ал аны өзүнүн жүрүм-туруму, сүйлөгөн сөзү, кийинген кийими менен тарбиялайт. Ар бир бала өзүнүн мугалимине окшоп калат. Ошондуктан мугалим болом дегендер ант берип, жүрөгү менен иштеген мугалимдер көбөйсө билим берүү системасында чоӊөзгөрүү болот эле. Мугалим кесибин сүйүү керек, сүйбөсө мектепке иштебей эле койгону туура болот.    Мугалим окуучусу үчүн авторитет.

- Келечектеги планыӊыз?

- Профилдик класстарды мындан дагы жогорку деӊгээлде өнүктүрсөм дейм.  Психолог, аналитик, астрологдорду чакырып, жакшы кесипке багыт берип, даярдасак дейм. Экинчиси — башталгыч класстарга өзгөчө көӊүл бургум келет. Билим башаты — башталгыч класс. Үч жаштан баштап балдарды мектепке даярдоо зарыл. Эксперименталдык аянтча кылсам, өзгөртсөм  деген оюм бар.

Гүлнара Алыбаева,

«Кутбилим»

 Жашоо шарттын айынан көптөгөн мектеп окуучулары бели ката электе эле оор жумушка тартылып, күнүмдүк акча табуу менен алектенип жаткандыгын өткөн жылдын этегинде “Эл пикир” коомдук пикирди иликтөө жана прогноздоо борборунун жүргүзгөн иликтөөсү далилдеген. Ал иликтөөдө Бишкек шаарындагы жаӊы конуштардын мектеп окуучуларынын 4% иштей тургандыгы аныкталган. Алардын көпчүлүгү “Дордой” базарында иштесе, калгандары курулушта, мал чарбачылыгында, тигүүчү цехте, бала багып,  дүкөндө жардамчы, базарларда иштеп, жумасына орточо эсеп менен 350 сомдон 3000 сомго чейин акча табышат. Бул балдардын ата-энелери балдардын эмгеги менен балдарды эмгекке тарбиялоо деген түшүнүктөрдү ажырата албагандыктан ушундай абал келип чыгууда. Андыктан Балдарды коргоо борборунун социалдык кызматкери, психолог Таалайбек Жакыпов балдардын эмгеги деген эмне, бели ката электе иштеп акча тапкан балдардын таалим-тарбиясы, кырдаалдан чыгуунун жолдору тууралуу “Кутбилимге” маек куруп берди.

- Учурда мектеп окуучуларынын иштеп акча тапкан учурлары көбөйүп бара жатат. Бели ката элек балдардын иштеп акча табышынын канчалык зыяны бар жана анын балдарга тийгизген таасири кандай?   Деги эле балдардын эмгеги жана балдарды эмгекке тарбиялоо деген эмне?

- «Эмгектин эл аралык уюмунун» (МОТ) толук эмес маалыматтары боюнча, азыркы күндө дүйнөдө 200 миллиондон ашуун бала өз жанын жана үй-бүлөсүн багуу максатында иштөөгө мажбур. Кабыргасы катып, бели бекий элек балдардын оор жумуштарда иштөөгө аргасыз болушу — эч бир өлкөнү жакшылыкка алып барбай турган терс көрүнүш экендиги айтпасак да баарыбызга белгилүү. Биз көп учурда балдардын эмгеги деген түшүнүк менен балдарды эмгекке тарбиялоо деген түшүнүктү бирдей карап, мунун натыйжасында бул маселеге орчундуу көӊүл бурбай жаткансыйбыз. Эгерде бул эки түшүнүктүн ортосундагы айырмага маани бере турган болсок, балдардын иштөөсүнө карата көз карашыбыз башкача болот эле. Көп учурда оор тачканы бели майышып, кыйралаӊдап араӊ түртүп бара жаткан баланы карап, кадыресе көрүнүш катары кайдигер жанынан өтөбүз. Ал түгүл «Жол, жол» деп артыбыздан шаштырып кыйкырган балага ачуубуз келип, тилдеп, атайылап жол бербей сөгүп да өтөбүз. Жүк салып калсак, акчасын бербей, ыйлатып айласын кетиргенибиз да четтен чыгат.  Мунун баары биздин бул маселеге карата кош көӊүлдүгүбүздү далилдеп турбайбы. Мындай мамилеге ууккан бала, аргасыздан өзүн-өзү коргоо максатында, катыра каяша айтып, өзүн өтө эле  орой алып жүрүүгө аргасыз. Бул акырындап адатка айланып, базардын ызы-чуусунан таалим-тарбия алган бала «заманыӊ түлкү болсо түлкү бол, карышкыр болсо карышкыр бол» деген терс идеяга сугарылып, адамдык кадыр-барк, ар-намыс, уят, сый деген тээ алмустактан келе жаткан  улуу түшүнүктөрдөн алыс болуп, кылмыш жолуна түшүүнүн босогосунда тургансыйт.

Акча үчүн ата-энесинен тартып, жолунда турган ар бир адамды алдап, ал түгүл өмүрүнө зыян   келтирүүдөн  кайра тартпаган балдар, дал ушул биздин көӊүл коштугубуздун натыйжасы экендигин кантип тана алабыз. Жакшы билим, таалим-тарбиядан, жылуу мамиле, мээрим – сүйүүдөн жашынан кур жалак калган бул  балдарыбыздын келечеги кандай болот…  Эми жана башында айтылган «балдардын эмгеги» жана «эмгекке тарбиялоо» деген эки түшүнүктүн ортосундагы айырмачылыкты  биргелешип карап көрөлүкчү. Өзүӊөр эле былтыркы жылы балдардын эмгегине карата берген аныктамаӊарга дагы бир жолу көӊүл бурсак:  Баланын, жалпы эле өлкөбүздүн келечегине орду толтургус зыян келтирип, баланы балалык аруу таза дүйнөсүнөн, адамдык кадыр-баркынан, ар-намысынан, анын жан дүйнөсүн, аӊ-сезимин  байытып, баланын  балалык баёо жан дүйнөсүн, ички күч-кубатын андан ары өнүгүп-өсүү  жөндөмүнөн зордук-зомбулук кылуу менен ажыратып,  анын  дене боюнун  жана аӊ-сезиминин өнүгүүсүнө, жалпы эле ден соолугуна чоӊ  зыян келтирип, толук кандуу, татыктуу билим алууга болгон мүмкүнчүлүгүнөн  кур жалак калтырып, анын келечегине орду толтурулгус зыянын тийгизген жумуш кылуунун өзүн балдардын эмгеги деп айтабыз.  Демек, өзүӊөр баамдагандай, мындай эмгектин баланын келечегине тийгизген терс таасирин бирден санап чыгуунун өзү да бир топ татаал. Көп учурда баланын дене түзүлүшүнө карап, «Сендей эле балдар акча таап жатышпайбы? Бош жүргөнчө иштегениӊ оӊ», — деп да калабыз. Бул жерде биз баланын психологиялык жактан өсүүсүн эч көӊүлгө албайбыз.  Иштөөгө аргасыз болгон бала башка балдардан дайыма өзүн кем сезет. Айтпаса да ал үчүн кам көрүүгө милдеттүү болгон ата-энесине болгон ишеними азайып, аларга болгон таарынычы күч алат. Өзү теӊдүү окуп жаткан балдарды карап, келечекке болгон ишенимин жоготот. Аларга болгон ич күйдүлүгү күчөп, бул ооруга же болбосо кылмышка алып келет. Кийин чоӊойгондо өзүнүн талкаланган тагдыры үчүн ата-энесин, бир туугандарын, коомчулукту күнөөлөп, кара мүртөздүккөөтүп, кемтигин тежиктик адат менен толтурууга аракет кылат. Мындан сырткары ал көтөргөн оор жүк,  иштөө шарты анын ден соолугуна да чоӊ зыян келтирип, кийин оорукчал гана болбостон таптакыр эле майып болуп калышы да мүмкүн. Кыскасын айтканда, балдардын эмгеги дегенибиз, ата-энелик бийликти ашыкча колдонуу менен аны оор жана зыяндуу иште иштөөгө мажбурлоо болуп жатпайбы.

Ал эми эмгекке тарбиялоо деген эмне? Бул жакшы билим, сүйүүгө, мээримге негизделген таалим-тарбия менен айкалышып, баланын келечекке болгон ишенимин калыптандыруучу тажрыйба топтоо, өнөргөүйрөтүү. Мында эч кандай мажбурлоо, күчкө салуу деген жок.  Бала жаш кезинен ата-энесинен, айланасындагы башка адамдардан үлгү алуу менен алар жасаган ишке кызыгып, өз күчүн, жөндөмүн сынап, өзү жасаган ишине өзү сыймыктанып, өнөр үйрөнүп, өзүнө болгон ишеними, жоопкерчилиги акырындык менен артат. Жанындагы улуу адам, устаты болобу же ата-энеси болобу баланын жасаган ишине астейдил баа берип, жакшысын мактап, жаманын оӊдоп-түзөп, көзөмөл кылып, көӊүлүн калтырбай, көпөлөктөй аяр кармап, жетиле элек канатын улам сылап, күүгө келтирип таптайт. Оор жумушка жолотпой, омурткасына карап оокат кылдырат. Ак сүйлөп, акырын айтып, сезимин өстүрүп, аны билим менен айкалыштырат. Мына ушунун өзүн эмгекке тарбиялоо дейбиз. Өнөргөүйрөтүү, таалим-тарбия берүү дейбиз. Мындай мамиледен баланын көӊүлүөсөт, ак менен караны ажырата билээр сезими артат, улуу сөзгө кулагы канып, улууну урматтап, кичүүнү сыйлаганды үйрөнөт.

- «Балам өзү окубайм деп жатат, анда иштесин да», — деген ата-энелер дагы жок эмес.

- Мен бир жолу «Баламдын өзү эле окугусу келбей жатат», — деп сүйлөнүп жаткан ата-энени  угуп жатып  байыркы дүйнөнүн акылманы Сократтын айтканын эстедим. Акылмандан окуучулары: «Сиз эмне үчүн чоӊ адамдарга караганда балдарга көбүрөөк көӊүл буруп, алар менен бирге болуп насаат айтканды  артык көрөсүз?», — деп сурашканда, ал «Чоӊдорго караганда бала колдогу жумшак камыр өӊдүү нерсе, аны кандай ийлеп, кандай формага келтирсеӊ, дал ошондой болот. Мен ошон үчүн жаштар менен көбүрөөк маектешкенди жакшы көрөм», — деп айткан экен.

Чындыгында эле, бала деген жумшак камыр өӊдүү, ага кандай тарбия-таалим берип,  өз жүрүш-турушубуз менен үлгү көргөзүп, туура багыт бере алсак, ал бала биз каалагандай жүрүм-турум, мүнөзгө ээ болуп, биз каалагандай калыпка  түшөт. Бала баарын өз боюна сиӊирип алган губка сымал, айланасындагы болуп жаткан ар бир нерсени, ар бир сөздү, кыймыл аракетти өз боюна тартып алат. Кийин баланын инсан болуп калыптанышында дал ушул төрөлгөндөн тартып жан дүйнөсүнө, өз боюна сиӊирип алган адаттардын баардыгы тиешелүү учурда өз ролун ойноорун эч убакта эстен чыгарбашыбыз керек. Суунун маалымат сактап кала ала турган касиети бар. Биз жансыз деп түшүнгөн сууда мынчалык касиет болгондон кийин акыл-эстүү адам баласы түйүлдүк кезинен тартып эле энесинин ар бир кыймылы түгүл, ичиндеги ар бир сезимин, кайгыруу-сүйүнүүсүн, санаа тартуусун да эч кандай өзгөртүүсүз өзүнө сиӊире баштайт. Мындай болгондон кийин бала төрөлгөн күндөн тартып эле бүткүл денеси, жан дүйнөсү менен тегерегиндеги болгон бардык нерселерди өзүнө кабыл ала баштайт. Акырындык менен анын тажрыйбасы артып, эмне гана кылбасын ата-энесинин көӊүлүн табууга аракет кылгандыгы да байкалат.  Баланын жан дүйнөсү менен сезими ушунчалык таза болгондуктан, ал дайыма  жаӊы нерсеге умтулуп, кандай гана маалымат болбосун  өзүнө алууга  аракет жасайт. Аӊдап билүүгө тажрыйбасы аз болгондуктан ал  «жаман», «жакшы» деп ылгабастан эле өзү көрүп, уккан нерселерин өзүнүн тунук балалык дүйнөсүндө колдоно баштаарын баарыбыз жакшы билебиз.

Ал эми билим алуу тууралуу, ар бир бала өзүүчүн эмес, ата үчүн окуп жатам деп ойлоолорун эч убакта эстен чыгарбай жүрөлүк.  Биз көп учурда  бала капа болгонду, санаа тартканды билбейт, бала баладай эле болушу керек деп ойлойбуз. А чындап келгенде, бала деле чоӊдор сезгенди сезип, акылга  салып айта албаса да жан дүйнөсү менен туюп билип турат. «Мен окугум келбейт», — деп бала жөндөн жөн эле айта бербейт. Эгерде антип айтып жатса сөзсүз түрдө анын бир себеби бар. Ата-эненин милдети баланын окууга болгон талабына тоскоол болуп жаткан нерсени баамдай билип, анын алдын ала билүү.

- Баланын окуудан качышынын кандай себептери болушу мүмкүн?

- Баланын мектептен качышынын бир катар себептери бар. Мисалы, эӊ ириде бала курбуларынан өзүн кем сезиши мүмкүн. Мугалими аны катуу айтып тилдеп, башкалардын көзүнчө кемсинтип же шылдыӊ кылып коюшу, өз курбулары же болбосо жогорку  класстын окуучулары уруп-согуп коркутуп коюшу мүмкүн. Айлана-тегерегиндеги мектепке барбай ойноп жүргөн балдарды көрүп, оюнга кызыккан бала дагы мектепке барбайм дейт. Улуу эжелери же агаларынын жогорудагыдай проблемалары болсо, алардын сөзүн угуп калган бала да мектептен качат, баргысы келбейт. Үйдөн мектептеги окууга байланыштуу бир уруш-талаш болуп калса, аны угуп, көргөн бала мектепке бара элек жатып эле көөнү калышы да мүмкүн. Башка балдардан кабыл алуусу кечирээк болуп, сабактан жетише албай жаткан  бала  башкалардан уялып баргысы келбейт. Ата-эненин билим алуу тууралуу терс пикирлерин уккан бала, ага толук макул болуп, окуудан баш тартат. Башка балдардан  бир-эки жаш айырмасы  болсо да баргысы келбейт. Үй-бүлөдө ата-энеси баланын билим алуусуна кош көӊүл мамиле жасаган учурда да балдардын билим алууга болгон кызыгуусу жоголот. Дал ушул себептер баланын жүрүш-турушунан, сүйлөгөн сөзүнөн дароо эле байкалып тургандыктан аны аныктоо эч кандай аракетти  талап кылбайт жана аны чечүү ата-эне үчүн  кыйынчылыкты деле туудурбайт. Бул себептер биз үчүн анчалык деле проблема катары сезилбеген менен бала үчүн бул эӊ татаал проблемалар. Демек, ата-эне  балдарга жардам берүүнүн жолдорун издеп, ага көмөктөшүүгө дайыма даяр болушу зарыл. Көпчүлүк учурда бул проблемалар өзүнөн-өзү эле чечилет. Болгону баланын бул тууралуу айткандарын  сабырдуулук менен угуунун өзү эле, баланын  өз алдынча чечим кабыл алуусуна түрткү берет. Андыктан ар бир баланы жөн гана угууга үйрөнүү ар бир ата-эненин биринчи милдети.

Маектешкен

Чолпон Кийизбаева, “Кутбилим”

Редакциядан: Ата-энелерден мектепке каржылык жардам алуу кандай жүргүзүлүшү керек? Бул ишке катардагы мугалимдерди тартпай эле койсо болбойбу? 30 жыл мектепте иштеген мугалимдин жумуштан кетирилишинин себеби эмнеде? Ушул жана башка орчундуу суроолордун анык жообу 24-февралда өтө турган сотто белгилүү болот окшойт. Азырынча мектеп турмушуна кайдигер карабаган окурмандардын назарын каршылаш эки тарап келтирген жүйөлөргө бурабыз.

Өз оюн айткандар жумуштан айдала береби?

 Урматтуу редакция!

«Кутбилим» гезитинин 2015-жылы 2-октябрда жарык көргөн М.Сыдыковдун «Деректир коомдук бирикмени өз кызыкчылыгына пайдаланып келген» аттуу макаласына каршы тарап жообун да окуп, «эч убакта болгон эмес», «бардыгы жалган» жана башка актанган сөздөрдү эки деректир биригип сүйлөшүп алышканбы деген ой туулат. Муну айтканым, 2010-жылы Бишкектеги №49 орто мектебинин төрт мугалими жана ата-энелер жазып чыккан элек. Ошондо деректир Молдакунова Р.А. чындыкты бетке айткан биология мугалими Айнагүл эжени эч эскертүүсү жок эле жумуштан бошотуп салган. Деректирдин ошол убактагы жосунсуз жоруктары үчүн ага сөгүш жарыяланып, республикалык, шаардык профсоюздар комитетинин өкүлдөрү келип ынтымакка келтирип кетишкен эле. Бирок 2011-жылдан тарта Молдакунованын баягы адаттары кайра башталды.

Мен башталгыч класстардын мугалими болуп 1985-жылдан бери, ушул №49 мектепте 1997-жылдан бери иштеп келген элем. 2015-жылы февраль айында деректирдин мага жасаган жосунсуз жоруктарынан улам катуу стресс алып, 15 күн эмгекке жараксыз баракчасында жүрүп келдим.

Эмгек өргүүсүнөн келгенде мектептин ремонт иштерине толугу менен катышабыз, кээде кечки саат 5-6ларга чейин иштейбиз. Класстык фондунун эсебинен (ар окуучудан 500 сомдон) кабинеттин жана коридордун терезелерин пластик кылып жаӊыртканбыз.

Мектептин деректири менен көбүнчө “бала окутамбы же акча чогултамбы” деген темада келишпестиктер болуп келген. Мисалы, сентябрь-октябрда сакчылардын бир жылдык эмгек акысын ар бир баладан 400 сомдон чогултуп берүүбүздү талап кылат, ал эми сакчылар болсо бат-баттан алмашып, окуу жылынын аягында көрүнбөй эле калат.

Деректир ай сайын ар бир окуучудан 250 сомдон жыйнагыла деп чогулуштарда талап коёт, жакшы чогулта албаган мугалимдерди окуучуну тургузуп сабак сурагандай сурап чыгат. Акчаны жакшы чогултуп берген мугалим «эӊ жакшы», ал эми акча чогулта албаган же чогулушта өз оюн, сунушун ачык айткан мугалим анын душманы жана коллективди бузган бузуку болуп эсептелет.

Жалпысынан бир жылда ар окуучудан орто эсепте 4000 сомдон ашуун акча чогултабыз.

Ырас, ата-энелердин кыйласын нааразы кылып, өзүбүз да кыйналып чогулткан акчанын бир бөлүгү ремонтко, керектүү буюмдарды сатып алганга ж.б. туура эле сарпталат. Бирок ай сайын мугалимдерди күчкө салып, окуучулардан жыйнаттырган 250 сомго эмнелер жасалып жатканы жөнүндө ата-энелер да, биз, мугалимдер да маалымат ала албайбыз.

Жалпы ата-энелер чогулушун өтөрдө «ызы-чуу салбагандарды» чакыртып,  баарын чечип коет, мунун азабын биз тартабыз, «деги акчага тоёсуӊарбы?!» деген ачуу сөздөрдү угабыз. Мыйзамга туура келбесе да, окуучулардын укугун тебелеп, акча чогултууга мажбур болобуз.

1-класска окуучуларды кабыл алууда сөзсүз түрдө 5000 сом талап кылганын угуп жүрөбүз. Кийинки жылдары «Бай түшүм» банкына төктүрүп калышты.

М.Сыдыков жазган деректирдин коррупциялык схемалары, камкорчулардын акчасын жекече тескегендиги, сүйлөгөн сөздөрү коёндой окшош экендиги мага көп нерседен кабар берди.

«Акты ак деп, караны кара» дегеним үчүн мектептин деректири 2015-жылдын 7-сентябрь күнү эртеӊ менен эрте саат 7.30да жумуш күнү баштала электе эч эскертүү бербестен туруп, 2010-жылы Айнагүл эжени кандай бошотсо, мени да статьяга такап жумуштан бошотуп койду.

Азыркы деректирлердин адатыбы, мага окшогон эки мугалимди 2015-жылы 15-октябрда министрликтин мектептер башкармалыгына кабыл алууга барганда кездештирдим: канчалаган ата-энелер акча төгө албагандыктан балдары мектептен чыгып калганын айтып зар какшап келишиптир.

Мектеп тутумун мындай деректирлерден тазалай турган башчылар бар болду бекен?

Мугалимдерди акча чогултуу ишине аралаштырбаса абдан жакшы болот эле.

Мектеп деректирлери эмне деген шумдуктарды жасап жаткандарын райОНО, горОНО дегендер аябай мыкты билишет. Бирок майлап-сүттөп министрге көрсөтүп жатышат!

Көп балалуу, шарты начар үй-бүлө, жетим балдардын таламын талашып, акчаны аз чогултуп, деректир менен келишпестиктер болуп, оорулуу болуп кала жаздаганым аз келгенсип, 30 жылдык стажымды эске албастан туруп жумуштан бошотуп койгонун кандай түшүнсө болот?

Ата-энелер менен бирдикте, мен стресс алгандан кийин тиешелүү органдарга кайрылуу жазып, чындыкты издегенибиздин жыйынтыгы ушул болду. 2015-жылы 15-сентябрда келген комиссия мүчөлөрү (ОНОлор, акимдин орунбасары, шаардык профсоюз, акыйкатчынын өкүлдөрү) мектептин деректирине сөз берип, мени чакыртпастан туруп, мени болушунча жамандаганга жол беришти.

Жөнөкөй адамдарды, балдарды чын дилинен сүйүп билим-тарбия берген мугалимдердин үнүн уккан башчылар бар чыгар!

Динара Сапарбаева,

18 жылдан бери № 49 мектепте иштеп келген башталгыч класстар мугалими

Субординацияны, мектептин уставдык талаптарын сакташ керек

Кыргыз Республикасынын Эмгек Кодексинин №83 статьясынын 6-пунктунун «а» пунктчасына ылайык жүйөлүү себептерсиз ишке келбегендигине байланыштуу жумуштан бошотулган Д.Сапарбаеванын арызы боюнча төмөндөгүлөрдү билдирем.

Д.Сапарбаева бошотулганга    чейин №49 орто мектебинде 1 «л», 2 «л»-класстарынын мугалими болуп иштеген.

2015-жылдын февраль айында биринчи классынын окуучуларын практикантка таштап, өз иштери менен мектептен чыгып кеткен. Мен мектепте ички көзөмөл учурунда бул иштин үстүнөн чыгып, практикант кыздан сураганда: «Эжей балдарды мага таштап кетти, орус тил мугалими келсе сабак болот, болбосо – тарата бер деп айткан», — деп жооп берди.

Башталгыч класстардын окуу бөлүм башчысы менен бирдикте кызматтык териштирүүдө ал: «Менден деле суранган жок», — деди.

Практикант кыз телефон аркылуу билдирсе керек, териштирүү учурунда Д.Сапарбаева келди, ага милдеттерин эске салып, окуучулардын сак-саламаттыгы, коопсуздугу үчүн класс жетекчи жооптуу экенин кайталап, оозеки эскертүү бердим.

Ушул эле февраль айында өзүм билемдикке салып туугандарынын кызын биринчи класска буйруксуз эле отургузуп койгон, маалымкатты катчынын милдетин аткаруучудан алдоо жолу менен жаздырып алган.

2015-жылы 24-март күнү ишке себепсиз чыкпай койгон, түшүнүк кат жаздырып, бир күнү табелден өткөрүлгөн эмес, акт түзүлүп, буйрук чыгарылган.

25-март күнү III чейректин жыйынтыгы боюнча, педкеӊешмеден «сени менен башка жерде сүйлөшөм» деп классы боюнча отчетту бербестен чыгып кетет. Субординация, этика, мектептин уставдык талаптары кайрадан одоно бузулат.

27-мартта мен, деректир, мектептин этика комиссиясына Д.Сапарбаеванын жүрүм-туруму эмгек тартибин, уставды бузган кадамдарын кароо боюнча кайрылдым. Ал этика комиссиясына да диктофон менен келип орой мамилесин көрсөткөн. Өзүнүн жумуштагы кемчиликтерин башка нукка буруп, эки классынан 20 чакты ата-энени уюштуруп, адвокат жалдап деректирди дискредитациялоо ишин баштайт.

Бул түзүлгөн топ болгон инстанциялардын баарынын окуу-тарбия иштери эмес, ата-энелердин камкорчулар бирикмесинин ишине көӊүлүн бурат, болгондо да деректир акча чогултуп жатат, деректир иштетпей жатат, баарынын укугун бузуп жатат деген мазмундагы каттарды мугалим өзү да жазат, ата-энелерди да өзүнчө жаздырат, пресс-конференцияларга чыгышат, деректир окуучуну сабады деген жалаа менен дагы 8-ГОМго кайрылышкан. Кайрылууларында максаттарын ачык көрсөткөн, күч менен болсо да деректирди кызматтан кетиребиз деп.

2015-жылдын мартынан бүгүнкү күнгө чейин төмөнкү инстанцияларга кайрылышкан: Генпрокуратурага, Ички иштер министрлигинин 5-башкармалыгына, финполицияга, «Азаттык», «Би-би-си», «Марал» радиолоруна, «Кабар», «Акипресс» маалымат агенттиктерине, НБТ, НТС телеканалдарына, Бишкек шаарынын мэрине, КР Акыйкатчысына, Билим берүү жана илим министрине, Өкмөт башчысы Т.А.Сариевге, Президентке.

Фискалдык органдардын баары келип, мыйзам бузуулар жок, көрсөтүлгөн фактылар далилденген жок деген баа беришкен. Алган жоопторуна канааттанбай жаӊы окуу жылынын башында арызчылар кайрылууларын күчөтүшкөн. Мектепке биринен сала экинчи комиссия, кайра-кайра маалымат каражаттарынын өкүлдөрү каттап турган, анткени №49 мектепте мугалимдер, ата-энелер митингге чыкканы жатат деген жалган маалыматтарды радио, теле аркылуу таркатышкан.

Келген текшерүүчүлөр мектеп окуу жылына даяр экендигине, окуу-тарбия процесси талапка ылайык жүргүзүлүп жаткандыгына ынанып кетип жатты.

Д.Сапарбаева 2015-жылдын 25, 26-август күндөрү себепсиз ишке чыкпай койгон, бул тууралуу актылар түзүлүп, өзү түшүнүк кат жазып берген.

Бул факт боюнча кызматтык териштирүү жүргүзүлүп, шаардык профсоюз менен макулдашылып жүйөлүү себептерсиз ишке келбегендигине байланыштуу жумуштан 2015-жылы 7-сентябрь күнү бошотулду, буйрук менен таанышкан, эмгек китепчеси колуна тапшырылган, комиссиянын катышуусунда эмгек акысын толугу менен алган.

2015-жылы 9-сентябрда Д.Сапарбаева Биринчи май райондук сотуна доо арыз менен кайрылган. Бүгүнкү күнгө чейин беш отурум өттү, кийинки отурум 24-февралга белгиленди.

Роза Молдакунова,

№49 орто мектептин деректири

Ата-энелер эмне дейт?

 Бишкек шаарындагы Биринчи май райондук сотуна 149 орто мектептин ата-энелери жазган кайрылуудан:

Сапарбаева Динара Усуповна окуу процесси жүрүп жаткан учурда окуучуларды таштап коюп кетип калган учурлары болбогонун жакшы билебиз.

Сапарбаева Д.У. 149 орто мектепте көп жылдан бери татыктуу билим берип, ата-энелердин урмат-сыйына ээ болгон эжекелерден эле. Анын кайра мектепке келип иштешин окуучулар менен бирдикте күтүүдөбүз.

27 ата-эненин колу коюлган.

Бетти даярдаган Ж.Турдубаев

Ежегодный международный семинар «Инновационные методы преподавания английского языка»

ФАО «НЦПК «Өрлеу»ИПК ПР по г. Алматы совместно с RELOПосольства США в Казахстане 28-29 января 2016 года провели международный семинар«Инновационные методы преподавани английского языка»для учителей английского языка организаций образования г. Алматы.

Целью семинара является повышение педагогического мастерства и развитие профессиональной компетенции учителей английского языка г. Алматы.

На международном семинаре приняли участие представителиRELOПосольства СШАв Казахстане, а также профессиональные преподаватели английского языка из ведущих Университетов США, что свидетельствует о высоком уровне данного мероприятия.

На торжественном открытии директор филиала АО «Национальный центр повышения квалификации «Өрлеу» ИПК ПР по г. Алматы, доктор педагогических наук Садвакасова Раиса Аждаровна отметила: Президент нашей страны обращает пристальное внимание на развитие трех языков.

В целях поддержания политики Президента и Правительства в сфере языкового образования наш институт организовал двухдневный семинар, миссией которого является организация методическое сопровождение развития учителя английского языка. Для осуществления этой цели мы пригласили команду специалистов, которая, в свою очередь, будет развивать вас в этом направлении. Сегодня на учителей возлагается особая ответственность за подготовку учеников, знающих английский язык, т.е. необходимозакладывать хороший фундамент знания английского языка, для того, чтобы они, переходя в старшие классы, смогли понимать и воспринимать содержание курсов естественно-математического цикла на английском языке. Далее в своем выступлении директор ИПК ПР по г. Алматы Р. Садвакасова представила участникам семинара представителей RELOПосольства США в Казахстане и благодарила их за инициативу проведения семинара, пожелала всем участникам творческих успехов и плодотворной работы.

В работе семинаре приняли участие 186 учителей английского языка из школ, гимназий и колледжей г. Алматы.

Семинары и тренинги провели профессиональные преподаватели английского языка из ведущих Университетов США.

Семинар ориентирован на повышение профессионального уровня и наиболее полную реализацию творческого потенциала учителей ангийского языка в частности, на развитие методики преподавания английского языка.

Двухдневный семинар был насыщен самыми разнообразными формами работы: лекции-презентации, выставка новой методической литературы, креативные игры, викторины, консультации по вопросам слушателей, выступления слушателей с печатлениями и пожеланиями. В программе были представлены лекции и тренинги по следующим темам: «Коммуникативные игры», «Технология составления рассказов», «Связь с искусством в классе: Сочинение стихотворений», «Составление рубрик для оценивания достижений учащихся», «Технологии вовлечения учащихся в учебный процесс», «Использование ТВ новостей на уроках английского языка», «Использование живописи: многоуровневое обучение» и т.д.

Участие в семинаре позволяет учителям английского языка получить прекрасную возможность пообщаться и обменяться опытом с коллегами. Слушатели выразили слова огромной благодарности организаторам данного семинара.

Семинар будет способствовать дальнейшему активному взаимодействию образовательных организаций наших стран.

По окончании семинара все слушатели получили сертификаты.

Комашева Кульшат Ибраимовна,

отдел по связям с общественностью и

издательской деятельности

ИПК ПР по г. Алматы