На прошлой неделе курортный город Чолпон-Ата  всколыхнуло несколько необычное событие. Чолпонатинцы и гости этого города были приятно удивлены неожиданным и самым настоящим праздником.  Необыкновенный праздник для них устроил Национальный центр детства и юношества «Сейтек».

Большой резонанс вызвал ХI Международный фестиваль детского творчества “Дружат дети  Востока”.Главным инициатором и организатором фестиваля стал Национальный центр детей и юношества “Сейтек”, при поддержке Министерства образования  и науки  КР  под патронажем  Правительства КР. Фестиваль состоялся с  27 июня по 3 июля, на берегу озера  Иссык-Куль в Доме отдыха  “Ала-Тоо”. Фестиваль прошел  в рамках  Года истории и культуры КР, 25-летия  Независимости Кыргызстана  и в связи с 80-летием  Центра “Сейтек”.

Целями фестиваля было развитие дружеских связей  между детьми и педагогами  разных  стран, воспитание интереса и чувства глубокого уважения к языку, культуре, истории каждого народа, пропаганда фольклорного искусства народов, населяющих страны, воспитание  у подрастающего поколения  чувства патриотизма, уважения и бережного отношения к национальной культуре, традициям и обычаям, содействие  укреплению мира во всем мире, сохранению дружбы между народами и развитию культурного сотрудничества.

Следует отметить, что в фестивале приняли участие более 500  детей из всех областей республики, а также приглашенные  гости из стран ближнего и дальнего зарубежья. Так, в Кыргызстан приехали творческие коллективы из России, Китая, Турции, Индии, Казахстана и др.

В рамках фестиваля состоялись выездные, бесплатные концерты участников фестиваля. В частности, талантливые участники мероприятия  дали концерты “Достукшаны”  в санатории “Голубой Иссык-Куль”, в сквере Чолпон-Аты, в историко-культурном комплексе Рух-Ордо, “ДїйнєэлдерининбийлериКыргызстанда” в кинотеатре “Чолпон” и др.

Кульминацией мероприятия стало  театрализованное  представление “Легенды Иссык-Куля”, которое было показано на пляже санатория “Ала-Тоо”. А закрытие фестиваля состоялось  2 июля в историко-культурном комплексе  “Рух Ордо”.

Сабира ЧЕЛПАКОВА:

«С КАЖДЫМ ГОДОМ РАСТЕТ ВОСТРЕБОВАННОСТЬ НАШИХ КРУЖКОВ И СТУДИЙ»

О том, как шла подготовка к фестивалю, трудностях и его особенностях газете “Кутбилим” рассказала инициатор проведения данного масштабного культурного мероприятия директор НЦДЮ “Сейтек” СабираЧелпакова.

- СабираМуслимовна, это уже 11-й фестиваль  под названием “Дружат дети Востока”. Как зарождался праздник?

- Самый первый фестиваль под таким названием состоялся еще в советское время, когда несколько Центральноазиатских стран провели первый фестиваль в 1991 году. Была идея, что каждая страна Центральной Азии в эстафетном порядке будет принимать у себя участников фестиваля. Я помню, что тогда Таджикистан в 90-е годы – несмотря на военное положение попытался принять у себя гостей — участников фестиваля “Дружат дети Востока”. Наш “Сейтек” тогда не испугался трудностей и мы проехали через все военные, на тот момент, границы, автобусом и вы знаете, мы были рады тому, что мы их поддержали в это тяжелое и непростое для них время. Раньше в этом фестивале помимо Кыргызстана участвовали все страны Центральной Азии: Узбекистан, Туркменистан, Таджикистан, Казахстан и другие. Но после распада Советского союза, возникли понятные разного рода трудности, в том числе конечно, экономические.

- Тем не менее, это ведь уже 11-й фестиваль?

- В 2001 году   мы проводили такой фестиваль в “Барчыне”, затем уже в 2007 году в санатории “Голубой Иссык-Куль”. И, что интересно, с каждым годом растет количество  желающих принять участие в фестивале “Дружат дети Востока”. Например, в этом году мы рассчитывали примерно на 300 участников, но пришлось принять более 500 участников. Предыдущий — десятый фестиваль состоялся в 2010 году.

- Внешкольное воспитание, как показывает время.с каждым годом растет популярность дополнительного образования?

- Вы знаете, дело в том, что наш сегодняшний “Сейтек” является преемником Дворца пионеров, который существовал еще в советские годы. Тогда была своя, правильная идеология для нашей молодежи. Были октябрята, пионеры, комсомольцы. Этого, конечно, давно уже нет. Духовныйваакум, который образовался тогда — мы заполняем сегодня. Что представляет из себя сегодня “Сейтек”? Это воспитание  активности, осознанной гражданской позиции, нравственности, дисциплины, развитие талантов и способностей, присущих ребенку с самого рождения.

Что интересно, в переходный период после распада Советского союза все думали  и сомневались, нужны ли нам детские внешкольные организации? А сегодня мы видим, что те дети, которые посещают внешкольные организации – это огромная армия, которая,  как важно отметить, не пополняет ряды неблагополучных подростков, которые увлекаются наркоманией, алкоголем, и не попадают в плохие компании.

- Дети охотно ходят в ваш “Сейтек”? Насколько востребованы сегодня кружки и студии «Сейтека»?

- Раньше шутили: “Приходи ко мне дружок, хоть в какой-то наш кружок”. Но теперь с каждым годом растет востребованность наших кружков и студий. И, следует отметить, что ребята, которые посещают наш центр становятся более толерантными, раскованными, коммуникабельными и уверенными в себе. И часто бывает так, что “Сейтек” помогает раскрыть ребенку его таланты, способности, и если он ходил в какой-то наш кружок, то это становится его будущей профессией. Возможно, что даже если, он не выбрал профессию, которой он занимался в нашем кружке, то все равно занятия в нашем “Сейтеке” помогают ему в будущем, возможно, с другой профессией. И что интересно, востребованость обучения в “Сейтеке” невероятная, об этом говорит лишь тот факт, что  если раньше мы принимали детей с 7 лет, то сегодня вынуждены, по просьбам родителей принимать их уже с 4 лет.

- Фестиваль проходит на очень высоком организационном уровне. Зрители  в восторге. Как Вам удалось добиться такого уровня проведения фестиваля?

- В первую очередь, при проведении подобных масштабных мероприятий нужна большая поддержка государства и правительства. Поэтому, в этой связи хотелось бы выразить благодарность вице-премьер-министруГульмиреКудайбердиевой, так как, без ее  поддержки и ее указаний соответсвующим организациям, мы бы не смогли провести наш фестиваль на том уровне, который сегодня мы наблюдаем. Огромное спасибо и Министерству образования КР, которое нам всегда оказывает всяческую поддержку.

- Какие были трудности при организации фестиваля?

- Есть проблемы на региональном уровне. Местные власти неохотно идут на сотрудничество с нами. Им важен указ сверху, иначе они не спешат нам  помочь. Вторая проблема – с каждым годом спонсоров, вкладывающих в развитие “Сейтека” все меньше и меньше. Вкладывают средства  без энтузиазма. Думается, что, конечно, наш фестиваль не смог бы состояться на таком высоком уровне без понимания и  поддержки руководства Дома отдыха «Ала-Тоо» в лице ее директора  Нарынбека КЫЗАЙБЕКОВА. К слову, он прекрасно  чувствует, насколько важно проведение фестиваля «Дружат дети Востока» для наших ребятишек  и уже не первый год оказывает нам всяческую поддержку, за что ему – огромное спасибо!

- А в данном случае, кто финансировал фестиваль?

- Дело в том, что финансирование было не очень успешным. Мы запрашивали некоторую сумму. Но получили в несколько раз меньше. Более всего неудобно и непрактично, что наши деньги на фестиваль выделяют поквартально. При этом, говорят: вы пока займите средства, а в следующем квартале мы отдадим. Спрашивается, у кого можно занять 100 или 200 тысяч?

Иногда это делается за счет своих личных контактов. Приходится ходить уговаривать чиновников. Сегодня они менее доступны, чем раньше. Первые лица – довольно бюрократичны.

- Большая опора, вероятно сам коллектив “Сейтека”?

- У нас имеется твердый, уверенный в себе коллектив  фанатов, преданных своему делу. Не одно поколение наших воспитанников уже сами сегодня преподают в нашем центре. Мне кажется, что Министерству образования и науки КР необходим свой лагерь или дом отдыха, куда могли бы приезжать дети из внешкольных организаций.

ПРАЗДНИК ЮНОСТИ, ТВОРЧЕСТВА, ТАЛАНТОВ И ДРУЖБЫ МЕЖДУ РАЗНЫМИ НАЦИОНАЛЬНОСТЯМИ

Открывая фестиваль директор НЦДЮ “Сейтек” Сабира

ЧЕЛПАКОВА отметила:.

- Примите самые теплые поздравления с этим замечательным праздником юности, творчества, талантов и настоящей дружбы не только между отдельными людьми, но и между народами разной национальности! Сегодня это как никогда актуально!

Этот фестиваль начал свое шествие по республикам Средней Азии и Казахстана еще в советский период времени. Он проводился один раз в два года поочередно и прошел в Таджикистане, Кыргызстане, Казахстане, Туркмении и Узбекистане. Эстафета проведения следующего фестиваля передавалась на закрытии очередного фестиваля в одной из союзных республик в торжественной обстановке.

После известных событий 1991 года связи с детскими организациями вышеназванных республик  стали ослабевать из-за множества проблем смены общественно-политической формации. И только Кыргызстан сохранил добрую традицию и регулярно проводит этот фестиваль, свидетелями которого являетесь вы все присутствующие здесь на открытии Международного фестиваля  «Дружат дети Востока».

Этого удалось добиться при поддержке Правительства и Министерства образования и науки Кыргызской Республики, также при активной, напористой деятельности Национального центра детей и юношества «Сейтек» и его Попечительного совета.

На фестивале присутствуют представители детских организаций из всех уголков Кыргызстана и гости из Казахстана, России, Индии, Китая и Турции.

От души желаю Вам, чтобы каждый день фестиваля приносил всем участникам радость общения, дружбы, культурного взаимообагощения и стал центром добра и радости. Самое главное, чтобы он способствовал укреплению дружбы между детьми и взрослыми не только Средней Азии и Казахстана, но и других стран

ДЛЯ СПРАВКИ: “Сейтек” является ЕДИНСТВЕННЫМ в Кыргызстане НАЦИОНАЛЬНЫМ  центром детей и юношества. Данный  статус был присвоен центру за неоценимые заслуги в воспитании детей. 2011 году  центр  был награжден медалью “Данк” за большой вклад в культурно-эстетическое  воспитание и духовно-нравственное воспитание детей и подрастающего поколения. Сегодня «Сейтек»  является флагманом  внешкольного дополнительного образования, в кружках, ансамблях и  студиях,   которого  занимается более 3-х тысяч детей и подростков.  Воспитанники  «Сейтека»  достойно представляют Кыргызстан на международных  фестивалях и конкурсах, становятся дипломантами, лауреатами и обладателями Гран-При этих мероприятий.

Национальный центр «Сейтек» — инициатор проведения многих  международных мероприятий и  одним из самых значимых из них является фестиваль «Дружат дети Востока».

Чолпон САРЫГУЛОВА: “Мы забираем детей у улицы”

В следующем году  исполнится 30 лет одному из ведущих детских образовательных центров республики. Речь идет о Детском образовательном центре  города Талас – это “Баластан”. Данный центр возглавляет замечательный педагог, человек, отдавший все свои силы, энергию и душу своим воспитанникам. ЧолпонИсламовна является директором ДОЦ города Талас и ее воспитанники – команда “Баластан”, в частности, комузисты, танцоры и певцы произвели настоящий фурор на фестивале.

- Наш образовательный центр уже не первый год участвует в фестивалях подобного рода. В прошлом году пять детских образовательных центров вошли в клуб ЮНЕСКО. Помимо Центра «Балажан» туда вошли центры детского творчества  городов Оша, Джалал-Абада, Иссык-Куля, Каракола и наш детский центр «Баластан».

- Каковы Ваши впечатления от фестиваля?

- Много, очень много мероприятий, поездки на теплоходе, экскурсии в Саймалыташ – наши дети в восторге! Этот фестиваль очень важен не только для нас, воспитателей и педагогов, но и  для наших детей, участие в фестивале доставляет им огромную радость, удовольствие, возможность пообщаться с другими детскими коллективами, повышает их мастерство, и самое главное — воодушевляет наших детей на новые  творческие открытия.

- Внешкольный досуг детей… В настоящее время не все родители придают этому большое значение?

- В настоящее время функционирует очень много частных внешкольных организаций. В чем наш долг? Мы загружаем наших ребятишек положительными, добрыми делами,  чтобы  их свободное время не было заполнено негативом. Если говорить, другими словами, то МЫ ЗАБИРАЕМ  ДЕТЕЙ У УЛИЦЫ. Таким образом, мы даем детям дополнительную профессию, это здорово, когда они  начинают примерять на себя ту или иную профессию. Наши девочки шьют, вяжут и  я уверена, что это им поможет в будущем.

И мы рады тому обстоятельству, что наши детки учатся у нас,  а не ходят где-то по подворотням. Внешкольное образование – это очень благое дело, мы работаем на будущее своего народа, своего государства, может быть сегодня это незаметно, но наше внешкольное образование аукнется в будущем для наших детей в самом позитивном смысле. Следует отметить, что наши воспитанники  более толерантны, коммуникабельны, открыты и отзывчивы, отличаются от других детей, которые не посещают детские центры творчества.

И еще, хотелось бы отметить, что у нас в Кыргызстане, во внешкольном образовании, если можно так выразиться,  есть «три кита», три  очень профессиональные организации, которые подтягивают внешкольные учреждения, в том числе, региональные, периферийные до своего уровня. Это три ведущих учреждения, которые делятся своим передовым опытом, обучают инновационной методике, помогают новейшими разработками.

Это, конечно, в первую очередь, «Сейтек», Республиканская детская инженерно-техническая академия «Алтын Туйун» и РУМЦЕВ «Балажан». Эти три знаменитых  учреждения детского творчества подтягивают периферийные центры до своего уровня – за что им огромное спасибо!

Любовь РОЕВА:

«Уровень проведения фестиваля –

очень высокий»

Мы  побеседовали с Любовь Роевой, руководителем  ансамбля  «Ак-Чайак» и этнографического народно-фольклорного ансамбля «Чылтыс» (Горная Шория, Российская Федерация).

- Любовь Яковлевна, каковы впечатления от фестиваля «Дружат дети Востока»?

- Впечатления самые необыкновенные и позитивные. Уже не первый раз «Сейтек» встречает нас очень приветливо, гостеприимно, дружелюбно и доброжелательно.  Что касается организации фестиваля  — то он на самом высоком уровне – сразу понятно, что организацией фестиваля занимался «Сейтек», так как уровень проведения всего  этого праздника — самый продуманный и тщательно отработанный. Хотелось бы выразить огромную благодарность «Сейтеку», который нас пригласил. Мы будем рады, если нас пригласят и в будущем на подобные фестивали.

В Кыргызстане мы уже в третий раз. Ранее я приезжала с другими коллективами. Хотелось бы выразить огромную благодарность «хозяйке» нашего фестиваля Сабире Муслимовне Челпаковой.

Зияш ЖАСЫКБАЕВА: «Фестиваль способствует укреплению мира, добра  и благополучия»

Своим впечатлением о фестивале с газетой «Кутбилим» поделилась руководитель ансамбля «Махабат» Кордай – Казахстан ЗияшЖасыкбаева.

- ЗияшЭркебековна, Вы не первый раз принимаете участие в фестивале?

- С «Сейтеком» мы сотрудничаем уже не первый год – начиная с 1995 года. Я хочу отметить, что содержание  фестиваля «Дружат дети Востока» способствует укреплению мира, добра и благополучия. Я благодарна организаторам фестиваля. Все то, что ты получил  в детстве останется  на всю жизнь, и это, огромный и неоценимый  багаж. Из воспитанников таких центров как «Сейтек»  в будущем выходят выдающиеся общественные деятели, деятели  культуры и искусства.

Хотелось бы, чтобы как и раньше, наши Центрально-Азиатские страны принимали эстафету. Например – Казахстан, Узбекистан, Таджикистан. 

От редакции: Праздник завершился 2 июля в Комплексе «Рух-Ордо» в Чолпон-Ате. Думается, что это была замечательная неделя  для воспитанников НЦДЮ «Сейтек» и приглашенных гостей. Дело в том, что фестиваль стал для них волшебным фееричным действом, когда  единая сплоченность, дружба, тепло, пронизывали все это масштабное, культурное мероприятие. Впрочем, все не получилось бы настолько успешно, если бы не коллектив  центра «Сейтек».

Айнура КАНИМЕТОВА, «Кутбилим»

С 15 по 16 декабря 2016 г. на базе КНУ им. Ж. Баласагына будет проводиться II Международная научно-практическая конференция «Русский язык как фактор культурно-образовательной интеграции общества». К участию приглашаются выпускники российских (советских) вузов, учителя и преподаватели русского языка и литературы, кыргызского языка и литературы, преподаватели иностранных языков.

По результатам работы будет выдан сертификат участника конференции.

Заявки, подтверждающие Ваше участие в работе конференции, просим публиковать в социальной сети В Контакте «Форум-Выпускников Российских-Советских-Вузов» vk.com/id387226801. Это обязательное условие участия в конференции. Статьи присылайте, пожалуйста, по адресу:MVPimenova@yandex.ru на имя Пименовой Марины Владимировны. Если Вам не подтвердили получение статьи, просим ещё раз отправить ее с другого компьютера.

Основные направления II Международной научно-практической конференции «Русский язык как фактор культурно-образовательной интеграции общества»:

• Языковая ситуация и языковая политика в Кыргызстане.
• Функционирование русского языка в Кыргызстане.
• Методика преподавания русского языка в вузах и школах.
• Лингвокультурология и лингвострановедение;
• Когнитивная лингвистика и концептуальные исследования;
• Теория ментальности;
• Гендерная лингвистика;
• Политическая лингвистика.

В рамках II Международной научно-практической конференции «Русский язык как фактор культурно-образовательной интеграции общества» предусмотрено краткосрочное повышение квалификации учителей по программе «Русский, кыргызский, английский языки: концептуальная методика обучения языкам».

Формы участия в конференции:

• выступление участников с докладом на пленарном заседании конференции;
• выступление участников с докладом, сообщением на секционном заседании конференции.

До 18 ноября 2016 г. просим представить в адрес оргкомитета конференции:

• статью 6-8 страниц машинописного текста формата А4 в виде файла, набранного в редакторе Word (шрифт Times New Roman, размер 14, английский и русский текст) через одинарный интервал. Поля 2,5 мм – со всех сторон. Абзацный отступ – 1,25 см. Постарайтесь, пожалуйста, обходиться без сносок.

Требования к оформлению материалов конференции:

УДК 81’27

В Ак-Суйском районе Иссык-Кульской области будут созданы новые рабочие места в сфере легкой и перерабатывающей промышленности, сырьевой отрасли и туризма.

Для этого местным сообществам в качестве микро-капитал грантов выделено 139000 долларов США в рамках проекта ПРООН/ГЭФ «Улучшение эффективности охвата и управления особо охраняемыми природными территориями в горах Центрального Тянь-Шаня».

Проект ПРООН, главной целью которого  является сохранение глобально значимого биоразнообразия горных экосистем Центрального Тянь-Шаня, отдельное внимание уделяет вопросам участия местного населения в сохранении биологических ценностей региона. Поэтому оказывает техническую и финансовую поддержку в реализации программ альтернативных видов доходоприносящей деятельности, в частности, для развития туризма и сопутствующих ему отраслей, дружественных к природе.

В реализации программ принимали участие 7 айыл окмоту из Ак-Суйского района Иссык-Кульской области. Местные группы внесли на рассмотрение свои проектные предложения. Для обеспечения прозрачности и открытости  при оценке работ участников были созданы комиссии на местном уровне в каждом айильном аймаке. Состав комиссии и положение о грантовой комиссии на местном уровне были утверждены постановлением местного кенеша.

— Состав комиссии определили сами жители из каждого айыл окмоту. Одобренные проекты прошли второй этап, — говорит координатор проекта ПРООН/ГЭФ Назгуль Турдуматова. — Проектные предложения рассматривались на областном уровне, в состав комиссии вошли представители из Ак-Суйской районной администрации, полномочного представительства Правительства Кыргызской Республики в Иссык-Кульской области, НКО, образовательных учреждений и Государственного  агентства охраны окружающей среды и лесного хозяйства, ПРООН. Всего поступило 34 предложения, из них одобрено 16 проектных предложений на сумму 139000 долларов США.

Таким образом, посредством реализации проектных предложений в Ак-Суйском районе будет создано 96 рабочих мест, организовано семь цехов по переработке сырья, фруктов и ягод, ассортимента кисломолочной продукции, построено три теплицы для выращивания овощей и т.д. Будут созданы один туристический центр, четыре этнических городка на территории Государственного природного парка «Хан-Тенири», а также расширится один действующий швейных мини-цех.

В свою очередь сообщества, получившие грант, усердно работают над своими проектами и настроены очень позитивно.

По словам председателя местного кенеша Кереге-Таш айыл аймагы, села Кайырма-Арык Кубата Муканбетова, из пяти поселков их поселок является отдаленным в районе, и  у них нет никаких социальных объектов, никаких перерабатывающих цехов. В данном селе с большими участками проживает 1400 человек, и на одном участке уже к новому году хотят открыть цех по переработке фруктов и ягод.

О своих идеях поделился руководитель проекта создания экотуристического информационного центра в селе Теплоключенка, председатель общественной молодежной организации «Бекем ынтымак Ак-Суу жаштар уюму» Нурлан Асанбаев:

— Поступила информация от айыл окмоту, что через ПРООН можно принять участие в конкурсе на получение гранта. Наш проект о создании экотуристического информационного центра разрабатывался два года. С его помощью хотим создать туристические маршруты, тогда туристы, гости, и сами местные жители были бы информированы о достопримечательностях  нашего края. Еще хотим создать туристический сайт, где можно получить ответы на все интересующиеся вопросы, в частности, касающиеся государственного природного парка «Хан-Тенири», питомников. И, конечно же, местные жители будут обеспечены работой.

Проект одобрен и в данный момент проводится тендер на закупку оборудования и инвентаря для офиса. Победители закупок определились, осталась часть перевозок. Помещение получили от айыл окмоту в культурно-спортивном комплексе. Один член организации предоставил гостевой дом в качестве дополнительной услуги для приезжих и гостей. Что хорошо, информационный центр станет полезным не только для туристов, но и для местных, чтобы больше узнать об окружающей среде, здесь также будут проводиться тематические семинары и тренинги.

Вот что рассказывает о своих планах индивидуальный предприниматель села Уч-Кайнар Кыял Маматалиева:

— Работаю одна в швейном мини-цехе, шью разную одежду. Мой проект по расширению цеха одобрили в айыл окмоту и я выиграла грант, на что приобретены профессиональные швейные машинки. Уже поступают заказы на новогодние костюмы, если цех расширится, то создадутся и рабочие места для местных жительниц, что немаловажно. В перспективе будем шить тошоки, одеяла, в общем, сфера шитья расширится. Также будет оказана помощь малоимущим.

О своем проекте так же поделился председатель «Адам-Эко» жамааты Эрнис Бакешов:

— Наш жамаат существует с 2009 года, занимается выращиванием посадочных материалов и производством сельскохозяйственных культур. Хотели создать в сыртовой зоне «Хан-Тенири» перевалочную базу, этногородок с юртами, символизирующие национальные обычаи и традиции, площадки для приезжих гостей и местных. Будем украшать юрты разными предметами этнической культуры, вышивать разнообразные сувениры с национальным колоритом. Был объявлен тендер на закупку юрт, две юрты уже подготовили, теперь собираемся покупать третью.

Для развития эко-туризма и над созданием этногородка в ущелье «Турген» так же трудятся представители жамаата «Хан-Тоо кыргыз этно-айылы» из села Ак-Булун. Как говорит руководитель проекта Айбек Дабаев, юрты уже приобретены. Внутри каждой юрты будут шырдаки, тошоки, украшенные красивыми узорами и другие национальные атрибуты из экологически чистых материалов, отражающие культуру кыргызского народа.

По словам еще одного грантополучателя, кандидата в депутаты в айыльский кенеш села Ак-Булун Ак-Суйского района Жениша Баялиева, хотят построить теплицу и птицеферму, и сейчас проекты находятся на этапе строительства.

Рита ТЫНАЕВА, консультант по информационной поддержке проекта

Кыргызстанда «Себат» билим берүү мекемесинин иш алып барганына 25 жылдын жүзү болду. Бул аралыкта Кыргызстан боюнча 17 жатак-мектеп-лицей, 9 башталгыч мектеби ачылып, кулачын кенен жайды. Билим берүү сапаты жагынан да «Себат» алдыңкы сапта келатат. Жакында Президент Алмазбек Атамбаев жылдык басма сөз жыйынында «Себат» билим берүү мекемесине жогору баа берди. «Себат» эми «Сапатка»  айланаарын, ошондой эле бул мекеме Билим берүү жана илим министрлигинин көзөмөлүндө болоорун билдирди. “Себат” системасына таандык окуу жайлар Кыргызстандагы таалим-тарбия көйгөйлөрүн чечүүдө олуттуу салым кошуп келатканы баарыбызга маалым.  “Себат” мектептери Кыргызстандын Билим берүү жана илим министрлигинин стандарттарына төп келген окуу программасынын негизинде гана иш алып барат. Мындай мектептерде тарбияланган, көп тилди билген, дүйнө таанымы кенен балдар мектеп партасында жүрүп эле ар кыл эл аралык билим мелдештерине жана сынактарына катышып, Кыргызстандын аброюн көтөрүп, желегин бийик желбиретип келатышат. Кыргызстандын ички сынактарында да “Себат” мектептеринин тарбиялануучулары алдыңкы орундарга ээ. Тарбия маселеси  боюнча «Себат» билим берүү мекемесинин башкы директорунун тарбия иштери боюнча орун басары Амирбек  Султанмуратов бизге маалымат берди.

Мыкты инсандар тарбияланат

«Себат» билим берүү мекемесинин окуучулары беш күн бою лицейдин ичинде окуп, таалим-тарбия алышат. Жатак-мектеп болгон үчүн  көп жылдан бери түптөлүп, системалаштырылып калган атайын программалардын негизинде окуучуларга таалим-тарбия берилип келатат. Бул программалар Билим берүү жана илим министрлигинин тарбиялык иштер боюнча концепциясынын негизинде түзүлөт.  Ал программанын негизинде мугалимдер, класс жетекчилер, жатаканадагы тарбиячылар бирдиктүү иш алып барышат. Администрация тарабынан жүргүзүлгөн иш-чаралар колдоого жана көзөмөлгө алынат.

— Негизги максатыбыз — өзүбүздүн үрп-адатыбыз, каада-салтыбыз, улуттук нарктарыбыз баш болуп бүгүнкү күндүн талабына ылайык билимдүү, маданияттуу, дүйнөнү туура таанып, окуй билген, жашоодогу ар кандай көрүнүштөргө даяр, мындайча айтканда маданияттуу, коомдун эң мыкты инсанын тарбиялап чыгуу. Бул максатта  сабактан тышкары  саат 16.00-18.00 чейин окуучуларыбыз тез-тез коомдук жайларга барып, т.а. балдар үйлөрүнө, карылар үйүнө, ооруканаларга, жардамга муктаж үй-бүлөлөргө барып, колдоо көрсөтүп, жардам беришет. Бүгүнкү тил менен айтканда волонтердук иштерди аткарышат.  Программа боюнча  бир күнү бир класс барса, экинчи күнү башка класс барышы ыктымал. Ошол эле кезде башкалары ишемби, жекшемби күндөрү Ата-Бейитке же тарых музейине,  же Кыргызстандын аймагындагы тарыхый таанымал жерлерге саякатка чыгышат. Окуучуларыбызга өзгөчө өлкөбүздү, баалуулуктарыбызды таанытуу максатында 7 облуска саякат-экскурсиялар уюштурулат, — дейт Амирбек мырза.

Жатакананын тарбиячылары кечинде чай саат өткөрүшөт. Кечинде чай үстүндө балдар менен Манастын жети осуяты жөнүндө кеп козгошуп, же  Ч.Айтматовдун чыгармаларынан үзүндүлөрдү окуп, же кандайдыр бир макал, накыл сөздөрдүн негизинде диспут, маектер жүргүзүлүп, дегеле жалпы таалим-тарбия берүү максатында балдарга түшүндүрмөлөр берилет. Жатак-мектеп болгон үчүн ар кандай иш-чаралар балдардын кызыгуусунун жана тандоосунун  негизинде ийримдерде уланат. Анткени кандай гана иш-чара болбосун, же кандай гана ийримге катышпасын бул нерселер балдарга жакшы тарбия алышына таасирин тийгизбей койбойт.

— Кечинде бала жалгыз отурбай, классы менен чогуу отуруп  кино көрөт, аңгемелешүү өткөрөт. Лицейде чет өлкөдөн келген жарандар мугалим, тарбиячы болгон үчүн алар менен англис,  түрк тилинде пикир алышуулар көп болот. Ошонун негизинде окуучунун дүйнөлүк деңгээлде жалпы маданий көз карашы, дүйнө таанып билүүсү өнүгөт, калыптанат. Маектешүүлөр окуучулардын лексикасын байытып, коммуникативдик компетенттүүлүгүн өстүрөт. Жатак-мектеп болгондон кийин ал жерде балдар 24 саат болушат. Ошон үчүн биз аларга жооптуубуз. Ар бир баланын баскан кадамы, лицейдеги бир күндүк иш-аракеттери биздин көзөмөлүбүздө турат, — дейт тарбия завучу.

Лицейде  окуу процесс учурунда чөнтөк телефон колдонгонго, компьютер, планшет көтөрүп жүргөнгө уруксат берилбейт. Балдар дүйшөмбүдөн жуманын аягына чейин ушундай нукта тарбияланышып, толугу менен окуучу мектептин жүргүзгөн иш-чарасына сүңгүп кирип, ошол процессте кайнашы керек. Антпесе социалдык түйүндөрдө, желелерде отуруп, окуучунун ою чаржайыт болот деген түшүнүктү карманышат. Окуучу мектепке келээри менен тарбиячысына телефонун тапшырып, жума күнү сабактан чыккандан кийин гана колуна кайра алат.  — Ата-эне менен түзүлгөн келишимдин негизинде окуучу лицейде жүргөн учурда  толугу менен жооп беребиз. Жума күнү кеткен күндөн тартып жекшемби күнү саат 17.00 чейин жоопкерчилик ата-эненин мойнунда. Мугалимдер, класс жетекчилер жума күнү бала мектептен чыгып баратканда ата-энелери менен байланышып, баласын өткөрүп беришет. Ата-энеси кайра баласынын үйүнө келгени тууралуу лицейге кабарлайт.

• Ата-эне чалгандан кийин жоопкерчилик ата-энеге жүктөлөт. Бирок ата-эне жекшемби күнү саат беште кайра лицейге баланы алып келип, тапшырганга милдеттүү. Эгер бала кокус ооруп келбей калса,  жакшылык-жамандык болуп калса ата-эне арыз жазып, кайрылып, уруксат алат. Негизи үйлөрүнө окуучулардын 30% гана кетет, калгандары алыс жактан келген үчүн жатаканада калышат. Алыстан келгендер 20 күндө бир же бир айда бир жолу барып келишет. Бул балдарга бардык шарттар каралган. Жекшемби күндөрү алардын кийимдери, шейшептери жуулуп берилет. Бардык санитардык-гигиеналык норма талапка жооп берет. Үйгө жиберип жатканда «ата-энелерге жардам бергиле, каралашкыла, бөбөгүңөрдү, иниңерди карагыла» деп жиберебиз. Мисалы, бала жекшемби күнү үйдөн лицейге кайтып келгенде сабак учурунда эки күн бою эмне кылдың, эс алуу күндөрү кандай өттү? —  деген темада кыска баарлашуулар болуп турат.

23-сентябрь — Мамлекеттик тил күнү өтө жогорку деңгээлде өткөрүлөт. Биз балдарга улуттук тилибизди барктаганды дайыма алдыңкы орунга коебуз. Жакында 12-декабрда Ч.Айтматовдун туулган күнү. Ар кайсы лицейлерде ар кандай иш-чаралар уюштурулуп, чоң даярдык көрүп жатышат. Буга окуучулар толугу менен катышат. Ушундай иш-чаралар аркылуу балдардын чыгармачылыгы, көркөм эстетикалык ой жүгүртүүсү калыптанат. Тилекке каршы, айрым учурда лицей тууралуу жоосунсуз, далилсиз сөздөр айтылганы өкүндүрбөй койбойт. Лицейдин ичинде жүргүзүлүп жаткан бардык иш-чаралар башка мектептерде, университеттерде өтүп  жаткан эле иш-чаралар, — дейт директордун орун басары.

Заманбап жаштарды тарбиялоо кыйынчылыктарды жаратат

Жогорку класстагылар кичинекей класстын окуучуларына үстөмдүк кылбаш үчүн бардык жатаканаларга, лицейлерге видеокөзөмөл коюлган. Ал жерде ар бир баланын иши көрүнүп турат. Адистердин айтымында, балдар жашап жаткан чөйрө алардын психологиясына, ой жүгүртүүсүнө, аң-сезимине терс таасир тийгизбеш керек экен. Балдар жакшы, тынч чөйрөдө жашап чоңойсо өнүгүүсүнө оң  таасирин тийгизет.

— Лицейлерде, жатаканаларда балдар үчүн бардык шарттар түзүлгөн. Балдардын ден соолугуна зыян келтире турган же кооптуу терс көрүнүш жок. Мүмкүн болушунча күндөн күнгө шарттарды жакшыртууга аракеттенүүдөбүз. Зордук-зомбулукка жол берилбейт деген ишенимдебиз, бирок дагы да жакшыртууга аракет көрүлүүдө. Бирок айлана-чөйрөдөгү, коомдогу терс көрүнүштөр таасирин бербей койбойт экен. 1-сентябрдан тарта  өспүрүмдөр менен иштөө инспекциясы  (ИДН) болуп бирге алдын ала профилактикалык иш-чаралар өткөрүлөт.  Инспекторлор лекцияларын окуп, балдар менен чогуу иштешет. Айрым лицейлерибизде ИДН үчүн атайын бөлмөлөр бөлүнгөн. Тобокел тобундагы балдар бизде дагы бар. Алар менен иштөө биздин негизги көңүл чордонубузда. Бул иште окуучулардын өзүн өзү башкаруу уюмуна, ата-энелерге таянабыз. Психологдор менен иштешебиз, алардын колдоосу менен иш-чараларды уюштуруп турабыз.

Агайлардын айтуусуна караганда, азыркы муун менен иштөө өтө кыйын жана татаал. Себеби балдардын деңгээли өтө жогору. Балдардын талабына жооп берип, алардын деңгээлине төп келген иш-чараларды уюштуруу кыйын болууда. Себеби бүгүнкү замандын балдары интернетти, жаңы технологияны баарыбыздан жакшы билишет жана колдонушат. Балдар өтө эле гиперактивдүү.  Алардын дүйнө таанып билүүсү, жалпы кызыгуусу, көз карашы, психологиясы, менталитети таптакыр башка, — дейт А.Султанмуратов. — Мисалы, бизде кадр маселесине үңүлсөк, жаш кадрлар көп, ошон үчүн балдарга жеткиликтүү тил менен тарбия берилүүдө. Эгер балага биз берген таалим-тарбия жетпей жатса, демек кандайдыр бир проблема бар. Азыркы замандын талабына ылайык жакшы ыкмаларды ойлоп табыш керек. Окуучулардын кызыгуусуна жараша иш-чараларды жүргүзүш керек. Балага жакындап, достошуунун ыкмасын издеп жатабыз. Лицейлерде социалдык иш-чараларды көбүрөөк уюштурууга аракеттенип жатабыз. Акыл ордо оюндарын уюштурабыз. Ошондой эле “Дени сак улут — дени сак жаштар” демекчи, спорт боюнча ар кандай мелдештерди уюштурабыз. Бир канча лицейлерибизде таэквондо боюнча кызуу иштер жүрүп жатат. Акыркы маалыматтарга таянсак, 2016-жылы 11-февралда Болгариянын София шаарында Эл аралык Sofia Trophy муз үстүндө бий мелдешине катышкан дүйнөнүн 27 мамлекетинин спортсмендеринин ичинен Эл аралык “Себат” билим берүү мекемесинин “Сейтек” башталгыч мектебинин окуучусу Кутманова Медина коло медалга ээ болгон.

Мындан сырткары  2015-жылы эл аралык тил жана маданият фестивалында биздин балдар жүзгө жакын өлкөнүн арасынан биринчи орунду алып келишкен. Бул жылы да жакшы ийгиликтерге жетиштик.  Эл аралык Силк Роуд мектеби ноябрь айында Тайванга барып жаш курактагы окуучулар арасында 16 өлкөнүн ичинде футбол боюнча биринчи орунду алып келишти.

Достук турнири

Ата-энелер менен тыгыз кызматташуу жакшы жолго коюлган.  Төрт-беш жылдан бери аталар өзүнчө, апалар өзүнчө достук турнир өткөрүшөт. Апалар волейбол менен теннис боюнча, аталар волейбол менен футбол боюнча мелдешке чыгышат. Кыргызстан боюнча бул турнирге бардык лицейлердин ата-энелери катышат. Биринчи регионалдык тур өткөрүлүп, андан соң финалы Бишкекте өтөт.

— Достук турнири максатына жетти. Бишкектин апалар командасы Жалал-Абадка, Ошко же Нарынга барышат. Мекемелерди кыдырып, баласы окуп жаткан мектеп менен барган лицейди салыштырып, ар бир иш-чарасы менен таанышып, окуу, тарбия иштери боюнча маалыматтарды алышат. Ата-эненин баласына көңүл буруусун арттырат. Мектепке да аларды тартат. Ата-эне жана мектеп деген проектте ата-эне, окуучу жана мектеп — үч бурчтугу иштейт.  Бул проект абдан жакшы иштеп калды.  «Лицейдеги ар бир иш-чараларга ата-энелерди катыштырууга аракеттенебиз. Ата-эне каалаган учурда келип окуучунун лицейдеги жашоосу менен таанышууга, сабактарга катышууга укуктуу.

Лицейлерибизде ата-энелер үчүн кызыктуу иш чаралар, курстар уюштурулат. Ата-энелердин биз уюштурган иш-чараларга кызуу катышуулары балдардын билим жана тарбия алууларына оң таасирин берди. Мен ушул учурдан пайдаланып биздин бардык ата-энелерибизге ыраазычылык билдирип кетем, — дейт Амирбек Султанмуратов.

Гүлнара Алыбаева, «Кутбилим

С победами вернулась сборная команда Федерации традиционного ушу Национального центра детей и юношеств «Сейтек» со второго Международного турнира по спортивному и традиционному ушу имени А. Колокольникова, который состоялся в Республике Казахстан, г. Алматы. 30 спортсменов сборной команды Кыргызстана под руководством Нещерет Натальи, выступив в различных видах программы турнира, завоевали 14 золотых, 13 серебряных и 18 бронзовых медалей.

 По сведению вице-президента федерации по традиционному ушу Натальи Нещерет, международный турнир назван именем Андрея Юрьевича Колокольникова -выдающегося спортивного деятеля, главного тренера Федерации ушу Казахстана, человека, сделавшего очень много для развития и распространения боевого искусства ушу в Казахстане и за его пределами, в том числе оказавшего значительную поддержку ушуистам Кыргызстана. Турнир был организован учениками Андрея Юрьевича, которые достойно продолжают его дело.

• В соревнованиях приняли участие спортсмены и представители различных организаций по боевым искусствам из Казахстана, Кыргызстана, Узбекистана, России, Китая.

Чемпионами Международного турнира в технике спортивных и традиционных стилей ушу стали: Джолчубекова Гульфия, Козубеков Жанболот, Айтмамбетова Салима, Пальянов Дмитрий, Горбунова Ольга, Осмоналиев Султан, Айтмамбетов Актан, Голодецкий Никита, Самудинова Алия.

При поддержке Дирекции по неолимпийским видам спорта при Государственном агентстве по делам молодежи, физической культуры и спорта при Правительстве Кыргызской Республики и Национального центра детей и юношества «Сейтек», в очередной раз сборная команда Федерации традиционного ушу КР продемонстрировала хороший уровень технической подготовки.

Впереди новые старты. В 2017 г. нашей команде предстоит подготовка к участию в VII Чемпионате мира по традиционному ушу, Китай, г. Эмэйшань, к XXIX Летней Универсиаде 2017, которая состоится в Китае, г. Тайбэй и другим международным турнирам, — сказала Наталья Нещерет.

Гульнара Алыбаева, “Кутбилим”

Тажрыйбалуу жетекчилердин алдыңкы иш ыкмаларын жайылтуу, билим сапатын жогорулатуу максатында Нарын шаардык билим берүү мекемелеринде башталган мектеп директорлорун ротациялоо процесси учурда коомчулуктун көңүл чордонунда болууда. Бир жааты ушул сунушту колдошуп, мектеп директорлорун 10-15 жыл бир орунда отургуза бербей, “кан алмаштыруу” туура дешсе, экинчи жааты бир жерден бир жерге улам которо бергенден эч майнап чыкпайт деп эсептешет. Ал эми Билим берүү жана илим министрлигинин 2011-жылдагы типтүү жобосуна ылайык, директор алгач беш жылга, жакшы иштесе экинчи мөөнөткө калтырылат. Жободо мыкты директорлорду башка мектептерге которуп, тажрыйбасын пайдалануу жагы да каралган.

Жаңыланууга жол ачылат

Мектеп директорлорунун орун алмаштыруу, б.а. ротациялоо иштери ушул окуу жылында Нарын шаарындагы мектептерде башталган. Анын демилгечиси Нарын шаардык билим берүү бөлүмүнүн башчысы Өмүрбай кызы Чолпондун пикиринче, мындай кадамга барууга шаардагы билим берүү мекемелеринин көрсөткүчтөрү жылдан-жылга төмөндөп баратканы тууралуу шаардык, облустук коллегияларда жергиликтүү бийлик органдары катуу сынга алып жаткандыгы негизги себеп болгон:

• Нарын шаардык билим берүү бөлүмүнө учурда сегиз орто мектеп, жети бала бакча, эки спорт мектеби карайт. Мекеме жетекчилеринин асты 20 жылдан, арты үч жылдан бери директорлук кызматты аркалап келишүүдө. Облустагы республикалык, облустук  предметтик олимпиадалардын көрсөткүчтөрү боюнча  Нарын шаары төртүнчү орунда турат. Мындан сырткары, 2015-2016-окуу жылынын жыйынтыгында Нарын шаарында 381 окуучу аяктап, арасынан бирөө да Алтын сертификатка, Алтын тамгага татыктуу боло алган эмес. Буга салыштырмалуу Ат-Башы районунан — 6, Кочкор районунан — 1, Нарын районунан — 1, М.Субакожоев атындагы балдар лицейинен — 1, жалпы — 9 Алтын тамга ээлери чыккан. 

Жылдан-жылга шаардагы мектептердин билим берүүдөгү көрсөткүчтөрү төмөндөгөндөн төмөндөп жатканын шаардык, облустук коллегияларда жергиликтүү бийлик органдары  катуу сындап келет. Мен мындай сын пикирлер туура айтылып жатат деп эсептейм. Себеби, мамлекет башчысы, Кыргыз Республикасынын Өкмөтү билим берүү тармагына көбүрөөк көңүл буруп, миллиондогон акча каражаттарды жумшап, мугалимдердин айлыктарын көтөрүп, жүздөгөн мектептерди  салдырып жатат. Жергиликтүү бийлик органдары тарабынан да мектептерге, бала бакчаларга бардык шарттар түзүлүп берилүүдө. Атап айтканда, электр энергиясы, жылуулук, интернет байланыштары үзгүлтүксүз камсыз кылынат. Андан тышкары, окуучулардын тамактануусуна, ремонт иштерине да акча каражаттары  бөлүнүп турат дегендей. Мамлекет кайсы тармакка  көп аракет жумшаса, ошол тармактын мекеме жетекчилери ишине жоопкерчиликти күчөтүү менен мамиле жасап, жогорку жыйынтыктарды көрсөтүшү керек деп эсептейм.

Бул маселе Нарын шаардык билим берүү бөлүмүнүн коллегиялык кеңешинде каралып,  коллегия мүчөлөрү жалпы колдошкон соң, шаардык билим берүү мекемелеринин жетекчилеринин ордуларын алмаштыруу чечими  кабыл алынган. Анын максаты жогоруда белгиленгендей, тажрыйбалуу директорлордун потенциалын колдонуу жана алардын мыкты иш ыкмасын жайылтуу жолу менен шаардык мектептердин кадыр-баркын көтөрүү, билим сапатынын көрсөткүчтөрүн жакшыртуу болуп саналат.

Быйыл сентябрь айында шаардагы 15 директор жетекчиликтин мындай сунушун колдошорун билгизип макул болушкан соң, анын негизинде Нарын шаардык билим берүү бөлүмү тиешелүү буйруктарды чыгарган эле. Азыркы учурда үч директор орун алмашып, жаңы жамаат менен иштеп жатат. Алардын бири Нарын шаарындагы № 5  Кычан Жакыпов атындагы орто мектебинин директору Аскат Дыйканбаев директорлорду бир мектептен башка мектепке которууну мезгил талабы деп эсептейт:

• Мектеп директорлорунун орун алмаштыруу мезгил талабы деп ойлойм. Биздин максат – сапаттуу билим берүү. Эми мектеп директорлору бири-бири менен тажрыйба алмашышат. Директор бир мектепте жетишкен ийгиликтерин башка мектепке жайылтса, мунун эмнеси жаман? Анын үстүнө жаш директорлорго дайыма изденип чыгармачылык менен иштегенге жаңы мүмкүнчүлүктөр ачылат. Ушул себептерден директорлордун ордун алмаштыруу демилгесин колдоого алып, макулдугумду бергем.

Ушундай эле пикирин Нарын шаарындагы С.Бекманбетов атындагы эркин күрөш боюнча олимпиадалык резервиндеги балдар-спорт мектебинин директору Байыш Турганбаев айтат:

—           Мен 2011-жылдан 2016-жылга чейин Нарын шаардык балдар-уландар спорт мектебинде директор болуп эмгектендим. 2016-жылы 29-августта өз макулдугум менен С.Бекманбетов атындагы эркин күрөш боюнча олимпиадалык резервиндеги балдар-спорт мектебине которулдум. Эмгек жамааты дагы туура кабыл алышты. Нарын шаардык билим берүү бөлүмү тарабынан жүргүзүлүп жаткан орун жылыштыруу туура деп эсептейм. Менчик мекеме болбогондон кийин жетекчи ар кандай шартта жана чөйрөдө иштегенге көнүп, жергиликтүү бийликтин саясатын колдошу керек. Мен бул спорт мектебине жетекчи болуп келгенден бери мурдагыдан да жогору жоопкерчиликти сездим. Жаңы иш план, жаңы идеялар менен иштеп баштадык. Алдыда республикалык, эл аралык мелдештерде мыкты-мыкты ийгиликтерди жаратабыз деген үмүтүбүз бар.

Кайсы мектептин жетекчисин которуштуруу керек?

Ырас, бул иште баары эле сыдыргыга салгандай жүрө койгон жок. Мисалы, кийинки этаптагы директорлорду жылыштырганда, эки мектептин  эмгек жамааты нааразы болгон. Алар бирок ротацияга эмес, сунушталган директорлорго каршы экендигин билгизишкен. Натыйжада ал директорлор бир жыл эски ордуларында калтыра турууну, андан соң өз милдеттеринен бошонуу жөнүндө арыз жазышарын айтышкан. Ушул себептен азыркы күндө башка мектеп жетекчилерин алмаштыруу убактылуу токтоп турат. Райондук билим берүү бөлүмүнүн башчысы Чолпон Өмүрбай кызы эки директор ордун бошоткондон кийин гана калгандары схема боюнча алмашарын кошумчалады:

• Бул ишке мугалимдер, ата-энелер кийлигишип жатышат. Жаңы орунга барган жетекчилер мурункулардын кемчиликтерин ашкерелеп жаткандыгы чырды ырбатууда. Негизинен которуштуруунун натыйжасында директорлордун ортосунда тажрыйба алмашуу, эмгек мотивациясын көтөрүү, жоопкерчиликти жогорулатуу сыяктуу ийгиликтерге жетишсе болот. Жаңы орунга барган жетекчилер мурдагы жана кийинки мектептин жагдайын салыштыруу жолу менен өзүнүн ишмердигин жаңы ыкмалар менен байытышып, мекемеде жалпысынан жаңылануу процессин киргизсе болот. Тилекке каршы, кээ бир жетекчилерге мугалимдер, окуучулардын ата-энелери каршы пикирлерин билдиришти. Шаардын мэри атайын жыйналыш өткөрүп, алардын кийлигишүүсү жөнсүз экендигин айтып, түшүндүрүү иштерин жүргүздү. Ошол эле учурда мектеп алмаштыруу сунушун четке каккан директорлор да жок эмес. Алсак, Нарын шаарындагы В.Чкалов атындагы мектептин директору Айчүрөк Самаковага ушундай сунуш менен кайрылганыбызда, ал макулдугун берген жок. Биздин оюбузча, шаардагы бирден-бир алдыңкы мектеп болуп эсептелген бул мектептин ийгиликтерин башка мектептерге да жайылтып, аларды да алдыга сууруп чыксак жакшы эле болмок.

Нарын шаарындагы В.Чкалов атындагы орто мектептин директору Айчүрөк Самакованын оюн билүү максатында ага кайрылганыбызда, ал мындай деди:

• Ротация билим берүү мекемелери үчүн өтө дыкаттык менен чечилүүчү маселе. Жакшы иш башкаруу үчүн ошол жагдайды жакшы түшүнүп көзү каныккан, ишти башкара алган профессионал керек. Жакшы билим берүү мекемесине жеткирүү үчүн көп жылдык тажрыйба, дайыма алга жылуу, өзгөчө билим керек. Ошон үчүн ротацияны билим берүү системасында, өзгөчө мектептерде өтө дыкаттык менен чечишсе деп ойлойм. Эгерде бир жерден бир жерге улам которо берсе профессионал өзүнүн иштей турган мүмкүнчүлүгү убакыт менен чектелет. Мектептин иши жакшы болсо, анда жетекчисин алмаштыруунун кандай кажети бар?

Мектеп директорлорун ротациялоо процессине башка аймактардагы жетекчилер да кызыгып жатышкандыгын билдиришүүдө. Алсак, Чүй облусунун Кемин райондук билим берүү бөлүмүнүн башчысы Зина Алиева жакынкы арада райондогу кээ бир мектеп директорлорун которуштуруу боюнча ойлонуп жаткандыгын айтты:

• Мектеп директорлорун узак убакыт бою бир орунга отургузуп койбой, аларды алмаштырып, ич ара тажрыйба бөлүштүрүү демилгеси колдоого аларлык. Чындыгында бул ыкма жаңылык деле эмес. Мурдагы системада колго алынып, анын мыкты натыйжаларына баарыбыз эле күбө болуп келгенбиз. Мында, биринчиден, коррупцияга каршы күрөшүүдө мыкты курал болуп береринде шек жок. Экинчиден, 20 жылдап бир орунда, бир жамаатта отура берген жетекчиде жаңы демилге жоголуп, көнүмүш адатка айланып калат. Заман талабына шайкеш жаңыланып туруу зарыл. Жаңы жамаатка барганда жаңы көз караштар жаралып, изденип, ийгиликтерге жетишүүгө далалаттанып иштесе, сөзсүз алдыга жылыш болот деп эсептейм.

Там-ташы менен жылдырабызбы?

Арийне, айрым пикирлерге караганда директорлордун орун которуштуруу бардык аймактарда бирдей натыйжа берери арсар. Мындай ыкма калааларда, район борборлорунда колго алынарлык демилге болгону менен, айылдарда кошумча түйшүк менен коштолот деген пикирлер бар. Нарын райондук билим берүү бөлүмүнүн башчысы Болотбек Белековдун айтымында, айылдарда иштеген мектеп директорун башка жакка которуу үчүн ага барган жеринде шарт түзүп берүү керек:

• Үй-жайы, мал-жаны менен бир айылда отурукташып иштеп жаткан директорду башка айылга которуп жиберүү алдында жакшылап карап көрүүгө туура келет. Себеби, ал башка айылга кантип барып-келип турат? Анын үй-бүлөсүнө ыңгайсыздыктар жаралып жатпайбы. Которгон күндө да аны үй-жай менен камсыз кылуу керек. Бул кошумча түйшүктү жаратат. Менин жеке пикиримде, эгерде кеп начар иштеген жетекчинин ишин оңдоо жөнүндө болсо, аны жөн гана кызматтан алуу же дагы башка жолдорун карап көрүү зарыл.

Айнагүл Кашыбаева,

“Кутбилим”

КР Ички иштер министрлигинин расмий маалыматы боюнча ушул жылдын 10 айында жашы жете элек өспүрүмдөргө карата жасалган зордук-зомбулук көрсөткүчү былтыркы ушул мезгилге салыштырмалуу 19,8% азайган. Ал эми өспүрүмдөр катышкан кылмыш деңгээли 20,1% төмөндөгөн. Айрыкча, Бишкек, Ош шаарларында, Талас жана Ош облустарында кылмышка катышкан жаш өспүрүмдөрдүн саны азайганы байкалууда. Алсак, мектеп рэкети боюнча быйыл 70 (2015-жылы — 122) факты катталса, балдардын суициди боюнча – 84 (2015-жылы — 90) окуя катталып, былтыркыга караганда жалпысынан 42,6% азайган. Ошол эле учурда бул кайгылуу окуя мурдагы жылкыга салыштырмалуу башка аймактарга караганда Талас, Нарын жана Ош облустарында көбүрөөк катталган. Укук коргоочулар балдардын мындай кадамга барышына үй-бүлөдөгү жаңжалдар, ата-энелери жана мугалимдер тарабынан дагы да болсо жетиштүү көңүл бурулбай жатканы себеп болууда деп эсептешет.

Жашы жете элек өспүрүмдөр менен иштөө инспекцияларынын профилактикалык каттоосуна республика боюнча учурда 4 803 өспүрүм катталган. Аталган инспекциянын кызматкерлеринин саны көбөйүп, алардын иш-аракеттери мурдагыга салыштырмалуу активдүү жолго коюлгандыгына байланыштуу ушул мөөнөт аралыгында балдарынын таалим-тарбиясына жетишерлик көңүл бурбаган, начар шартта жашаган 714 үй-бүлө аныкталган (былтыр мындай үй-бүлөнүн саны 478 болгон). Натыйжада ата-энелик укуктан ажыратуу боюнча сотко 80 ата-эненин иши жөнөтүлүп, ушул кезде 38 ата-эне өз укуктарынан ажырады.

Адистердин айтымында, зордук-зомбулукка кабылган балдардын басымдуу бөлүгү ата-энелери жакынкы жана алыскы чет мамлекеттерге кетишкен эмгек мигранттардын балдары. Эмгек жана социалдык өнүктүрүү министрлигинин маалыматына караганда, учурда 60 миңге чукул баланын ата-энеси башка өлкөдө миграцияда жүрөт.

Окуучулар арасындагы терс көрүнүштөрдүн катарына кийинки кездерде жашы жете элек кыздардын турмушка чыгып жаткан фактыларынын көбөйүп жаткандыгын кошууга болот. Статистика боюнча Кыргызстанда азыр 18 жашка чейин турмушка чыккан кыздардын саны 160 миңди түзөт. Анын ичинен алты миңи 15 жашка чейинки секелектер.

Мындан бир нече ай мурда Ак-Талаа районунун Байгөнчөк айылынын тургуну 16 жана 17 жаштагы эки кызын бир күндө күйөөгө бергени маалым. Ага чейин Өзгөн районунда өз балдарын канжалатып мушташтырган адамдардын жосунсуз жоруктары коомчулуктун кыжырын кайнаткан.

Расмий булактардан алынган маалыматтарга таянсак, дүйнө жүзүндө жылына өз жанына өзү кол салгандардын саны 800 миңден көп. Жанынан аша кечкендердин көбү 15 жаштан 29 жашка чейинкилер. Кыргызстанда жыл сайын жүзгө чукул өспүрүм өз жанын кыйса, дагы ушунча кыз сексуалдык кордук көрөт.

Ар шаршемби ата-энелерге арналат

Коомдук тартип сакчылары белгилешкендей, балдарга  үйдө ата-энелердин көзөмөлүн, мектепте мугалимдердин тарбиясын күчөтүү зарыл.  Көзөмөлдөн калган жаш өспүрүмдөр сырткы күчтөрдүн терс таасирин бат кабыл алышып, жаман жолго азгырылып кетип жатышканы да ошондон.

Ош шаарындагы мектеп окуучуларынын арасында кылмыштуулукка каршы күрөшүү, укук жана тартип бузууларга бөгөт коюу, окуудан тышкары профилактикалык иш-чараларды жүргүзүү жана ата-энелер менен иштөөнү күчөтүү максатында 2016-2017-окуу жылында Ош шаардык билим берүү башкармалыгы атайын иш план бекиткен. Анын алкагында өспүрүмдөр менен иштөө инспекциясынын, укук коргоо, тескөө кызматтарынын өкүлдөрү, ата-энелер комитеттеринин, аймактык кеңештердин башчылары, коомдук уюмдардын өкүлдөрү менен биргеликте шаардагы 53 жалпы билим берүү мекемелеринде ата-энелер конференциялары уюшкандыкта өттү. Анын күн тартибинде мектеп окуучуларынын жүрүм-туруму боюнча тарбиялык маселелер, окуу процесси жана мектеп окуучулары арасындагы кылмыштуулукту, укук жана тартипти колго алуу багытындагы маанилүү маселелер каралды.

Бардык мектептерде жуманын ар шаршемби күнү “Ата-энелер күнү” деп жарыяланып, мектептеги окуу-тарбия процессинин жүрүшү менен жакындан таанышуу жана мугалимдерге ар тараптан көмөк көрсөтүү максатында ар бир мектепте ата-энелерканасы иштейт. Өспүрүмдөр менен иштөө инспекциясынын, тескөө жана укук коргоо кызматкерлери менен биргеликте бейбаштыкты алдын-алуу боюнча иш-чаралар аткарылды. Мында ар бир мектепке бекитилген участкаларда жалпы мугалимдер, класс жетекчилер, соцпедагогдор жаңы окуу жылына балдарды толугу менен окууга тартуу боюнча атайын рейддерди уюштурушту.

Ар бир мектепте мектептердин материалдык-техникалык базасын чыңдоо максатында Көзөмөлдөө кеңештери түзүлгөн. Алардын курамын ата-энелер, жеке ишкерлер, мекеме ишканалардын кызматкерлери жана мектепке кайдыгер карабаган атуулардын өкүлдөрү түзөт. Мектептеги окуу китептери, күзөт кызматтары, ремонт иштери боюнча көйгөйлөрдү чечүүдө мектептерге ата-энелер, демөөрчүлөр тарабынан жалпы суммасын 8 миллиондон ашуун акча каражаттары бөлүнгөн.

Жаңы окуу жылы башталганда республикалык “Көнүл бургула, балдар!” аттуу жол эрежелерин так сактоо жана үйрөнүү максатында бир айлык акция уюштурулду. Мында ар бир мектепте МАИ кызматкерлеринин катышуусунда жолугушуулар, аңгемелешүүлөр өткөрүлдү. Мектептерде иштеп жаткан соцпедагог мугалимдер өспүрүмдөр арасындагы  “суицид” фактыларын алдын алуу максатында ар бир кооптуу  психологиялык мүнөздөгү өспүрүмдөр менен профилактикалык тест жана аңгемелешүүлөр ай сайын жүргүзүлүп, тарбиясы оор балдардын атайын картотекасы түзүлдү.

Ош шаардык билим берүү башкармалыгынын башчысынын милдетин аткаруучу Жеңиш Байзаковдон алынган маалыматтар боюнча Ош шаарындагы жогорку класстарынын окуучуларынын арасында укук коргоо жана тескөө органдарынын катышуусунда “Рэкетчилик деген эмне?”, “Рэкетчилик — бул кылмыш”, “Сен рэкетчиликкке каршы эмне кылдың?”, “Рэкетчиликке каршы кандай салым кошо аласың?” деген темада 12 тегерек стол, 18 жолугушуу, жети  дебат жана тренингдер өткөрүлүп, мектеп окуучуларынан анкеталар жана жекече ой пикирлери алынып, атайын мониторинг схемалары иштелип чыккан.

• Шаардагы өспүрүмдөр арасындагы кылмыштуулукту, рэкетчиликти алдын алуу жана көчө балдарын аныктоо максатында Ош шаардык мэриясы, ички иштер башкармалыгы, билим берүү башкармалыгы жана социалдык жактан коргоо башкармалыгы менен биргеликте “Өспүрүм”, “Беспризорник”, “Камкордук”, “Мектепке багыт”, “Антирэкет”, “Лидер” жана “Эмгектин оор түрүнө тартылган балдар” аталышындагы  рейддер байма-бай өткөрүлүп келет. Ош шаардык прокуратурасынын мыйзам бузууларды четтетүү боюнча сунуш каттарынын негизинде шаардык мэриясынын колдоосунда шаардагы 12 аймактык кеңештин өкүлдөрү менен биргеликте  кароосуз калган балдар боюнча статистикалык маалыматтар изилденип, билим берүү башкармалыгынын коллегиясында талкууланды, -дейт Ж.Байзаков.

ММК — тартип бузуучуларды тескөөгө көмөкчү

Мыйзамсыз эмгектенип жүргөн жана балдардын эмгегин мыйзамсыз колдонуп жүргөн иш берүүчүлөрдү аныктоо максатында ар бир айда “Көчө балдары” рейди жүргүзүлүп турат. Анын натыйжасында шаардагы соода борборлорунан, курулуш жайларынан жана эс алуу жайларынан өспүрүм курактагы балдар иликтенет. Алынган маалыматтардан айкын болгондой, алардын көпчүлүгү башка райондордон жана шаарлардан келишет. Бул багытта ушул мезгилге карата Ош шаардык мэриясынын алдындагы жашы жете элек өспүрүмдөр  боюнча комиссиясынын үч жолку отуруму уюштурулду. Ош шаардык билим берүү башкармалыгынын иш планы боюнча алты мектепте жана үч бала бакчада окуу-тарбия процессинин жүрүшү боюнча комплекстүү текшерүү жүргүзүлдү. Мындан сырткары өспүрүмдөр арасындагы кылмыштуулукту, укук жана тартипти бузууну азайтуу багытындагы аткарылып жаткан иш-чаралар жергиликтүү басма сөз каражаттары, ЭлТР, ОшТВ, “Башат”, “Ынтымак” теле жана радио берүүлөрү аркылуу өз учурунда чагылдырылып турат. Уюштуруучулардын айтымында, орун алган тартип бузуу фактылары массалык маалымат каражаттары аркылуу коомчулукка жарыяланып турса, аларды тескөө иштеринин таасири күч болмокчу.

Мектептердеги өспүрүмдөр арасындагы рэкетчиликтин элементтерин көзөмөлдөө, аларды алдын алуу максатында мугалимдер жана ата-энелердин өкүлдөрү менен биргеликте мөөнөтчүлөр дайындалып, жуманын ар шаршемби күндөрү жыйынтыгы чыгарылып, класстык сааттарда жана педагогикалык кеңешмелерде талкууланууда. Мектеп окуучуларынын коопсуздугун камсыздоо үчүн шаардагы 15 мектепте “Динамо”, “Леон”, “Кабылан” жана башка күзөт уюмдары менен өз ара келишимдер түзүлгөн. Андан сырткары шаардагы айрым мектептерде видео көзөмөлдөр орнотула баштады. Балдар сабактан бош убактыларында ар түрдүү акысыз жана акы төлөнүүчү ийримдерге катышат. Учурда мындай ийримдерге 15 000ден ашуун мектеп окуучулары тартылган. Алардын так санын аныктоо үчүн ар бир мектепте балдардын ийримдерге тартылуусу боюнча мониторингдер жүргүзүлүп турат.

Аскер турмушу менен таанышуу өспүрүмдөрдүн мекенчил сезимин арттырат

Учурда кезектеги шаардык мектеп окуучуларынын спартакиадасына кызуу даярдыктар жүрүүдө. 2016-2017-окуу жылына карата Жашы жете элек өспүрүмдөр менен иштөө инспекциясында 145 жаш өспүрүм катталган. Ал эми мектептерде өздөрү жеке көзөмөлгө алган 220 окуучу бар. Алар менен тарбия иштери, кылмышты алдын-алуу жумуштары үзгүлтүксүз жүргүзүлүп турат.

Өспүрүмдөрдү мекенчилдикке, адилеттүүлүккө жана  улууларды сыйлоого багыт берген түрдүү темадагы иш-чаралар өткөрүлүүдө. Алсак, күз айларында шаардагы 12 мектептин 125 окуучусу Ош шаарындагы аскер бөлүктөрү уюштурган “Ачык эшиктер” күнүнө активдүү катышып, аскер турмушу жана жашоосу менен таанышып келишти. Башкармалыктын иш планынын негизинде  “Тынчык жана биримдик”, “Улуу жеңиш”, “Улуттар аралык ынтымак”, “Менин сүйүктүү мекеним”, “Биз СПИДге каршыбыз”, “Коррупция балдардын көзү менен” акциялары жана сүрөт көргөзмөлөрү, үгүт бригада сынактары уюштурулуп, балдардын иштери жергиликтүү теле берүүлөр аркылуу коомчулукка чагылдырылды.

“Тарых жана маданият жылынын” алкагында бардык билим берүү мекемелеринде атайын иш-чаралар, жолугушуулар, тегерек столдор жана акциялар, семинарлар уюшкандыкта өткөрүлүп келүүдө. Мындан сырткары, мектеп окуучуларынын арасындагы диний экстремизмге каршы күрөшүү максатында “Биз диний экстремизмге  жана терроризмге каршыбыз” аттуу жети акция, 23 сахналык оюн көрүнүштөрү, 14 видеороликтер жана 124 тарбиялык сааттар, жергиликтүү дин кызматкерлери, имамдар катышкан эки жолугушуу пландуу түрдө уюштурулган.

Айнагүл Кашыбаева,
“Кутбилим”

Ойчул акын жана чыгаан журналист, “Кутбилим” газетасынын баш редакторунун орун басары Майрамбек Токторовдун элүү жаш мааракесине арноо сөз.

Майрамбек мектепти Таластын төр жагындагы абасы салкын Каракол айылынан бүттү. Ал мектепте окуп жүргөндө эле анын макалалары “Кыргызстан пионери”, “Жаш ленинчи” журналына, райондук “Талас турмушу” газетасына жайнап чыкчу. Мектеп турмушундагы жаңылыктар, элеттин эмгекти сүйгөн алдыңкы адамдары анын макалаларынын башкы темасы болчу. Макала менен катар ырлары да газета-журналдарга да жарыяланып калчу.  Ошол мектепте окуп жүргөндө Майрамбек келечекте журналист болорун, акындык өнөрдү кошо ала жүрөрүн билчү, анын башка кыял-тилеги деле болгон эмес.

Майрамбек экөөбүз Кыргыз мамлекеттик университетинин журналистика факультетине тапшырып жаткан учурда, университеттин жатаканасынан тааныштык. Кирүү экзаменине даярданып жатканбыз. А Майрамбек бейкапар, колунан ыр китеп түшпөйт. Карандай чайды кайра-кайра ичип, анда-санда күрсүлдөп жөтөлгөн бул жигит  менен ошондон бери достук жана кесиптештик  тыгыз мамиледе болуп келатабыз.

Экөөбүз эртели-кеч ошол учурдагы мыкты акындар, алардын көркөмдүгү жогору ырлары жөнүндө сүйлөшкөндү жакшы көрчүбүз. Майрамбек мага өзүнүн ырларын окуп берчү, мен ага өзүмдүн ырларымды окучумун. Менден ортосаар дагы акын чыккан жок, а Майрамбек табиятынан акын болуп жаралганы ошондо эле сезилип турчу. Ал тынбай изденип, кээде арсар чыгып калган ыр саптарына ичинен бушайман болуп калчу.

“Аксак ырлар айланчыктайт жанымда,

Алар ара төрөлгөн бир балдардай,

Жаралууңа мен күнөөлүү баарыңдын,

Жаратыпмын мен силерди ар кандай”.

Майрамбек бул саптарын мага бир эле окуп берген, ошондо эле кулагыма сиңип калыптыр, эч унутпадым.

Андан бери нечен жылдар өттү, армияга барып келдик, университетти бүттүк, бирок Майрамбек экөөбүздүн кийинки эмгек жолубуз да бирге болду.  90-жылдардын башында Майрамбек “Асаба” гезитинде бир аз убакыт иштеп тургандан кийин “Кутбилимге” которулуп келди. Ошол убактан бери чейрек кылым бою ушул газетадан мээнет кылып, ырыскы таап иштеп келатат. Анын терең ойлор чөгөрүлгөн, эрудициялык жогорку деңгээлден жазылган макалаларын “Кутбилимдин” окурмандары жакшы билишет. Мен бул макаламда анын редакциядагы аткарган административдик ишинин маанисине өзүнчо токтолгум келип жатат.

Баш редактордун орун басары, жооптуу катчысы катары Майрамбек редакциядагы өндүрүштүк жана чыгармачылык процесстин талаптагыдай уюштурулушуна жооп берет. Ошондуктан редакциядагы ар бир чоң жана майда иштер ал киришмейинче бүтпөйт.  Газетанын ар бир санын пландаган жыйындан тартып, басмакандан газета чыгып келгенге чейинки процесстин башынан аягына чейин катышат, карайт жана жооп берет. Чейрек кылымдын ичинде ушул ишти ал эки жылга убактылуу гана башка адамга өткөргөнүн эске албаганда, чынында туруктуу түрдө кынтыксыз аткарып келатат. Ошондуктан Майрамбекти такшалган жетекчи, уюштуруучу жана тажрыйбалуу адис катары биз кесиптештери эле эмес, Билим берүү жана илим министрлигиндеги кызматкерлер да бүт баары кадырлап сыйлашат.

Майрамбек жалаң эле редакциянын түйшүгүндө басылып калбай, коомдук иштерге да колу тийип катышып жатканы кубандырат. Албетте, биринчи кезекте Жазуучулар жана Журналисттер бирлигинин жыйындарынан четте калбай, кесиптик маселелер талкууланган жыйындарга жандуу катышып, өзүнүн ой-пикирин активдүү айтып келатат. “Алиби” газетасына берген маектеринин биринде анын азыркы учурда журналист болуунун чоң жоопкерчилиги жөнүндө омоктуу сөзүнө  кошулбай кое албайсың.

«Техникалык журналист болуу оңой, аналитик болуу ар кимдин, ал тургай академигиңдин колунан да араң келе турган иш. ЖОЖдордо журналистиканы бүткөндөр иш таппай жүрөт. Демек, бизде азыр күргүштөтүп даярдап жаткан журналисттердин рынокто орду барбы, ушуну ойлонушубуз абзел. Бизге азыр үч, төрт тил билген аналитик журналисттер керек»,-дейт Майрамбек Токторов.

Майрамбектин көп жылдык үзүрлүү ишмердиги Билим берүү жана илим министрлиги, Маданият  жана маалымат министрлиги тарабынан бааланбай калган жок. “Билим берүүнүн отличниги”, “Маданияттын мыкты кызматкери” төш белгиси, көп сандаган грамоталар менен сыйланды. Бирок биз “Кутбилимдин” көрүнүктүү өкүлүнүн эмгеги мамлекеттик жогорку сыйлыктарга татыктуу деп эсептейбиз жана эртеби-кечпи Ак үйдөгүлөрдүн көңүлү бурулат деп ишенебиз.

Майрамбектин акындык өнөрү өзүнчө сөз кылууга арзыйт. Жогорку көркөмдүктө жазылган ырлары үчүн Табылды Муканов атындагы сыйлыктын биринчи лауреаттарынан болгон. Анын «Жаз чакырган жан дүйнө» аттуу ыр жыйнагы 2011-жылы жарык көрдү. Анда жарыяланган ырлардын тематикасы, көркөмдүк деңгээли жөнүндө кесиптешибиз, адабиятчы Жолдош Турдубаев  биринчи болуп пикир жазган эле, ошону ушул жерден кыстара кетүүнүн эби келип турат.

«Жашоо менен жаштык уңгулаш, жаз менен да маанилеш. Көр-тирликтин чидерине байлана элек кезибизде эркин учкан куштай болчубуз деп жаштыгыбызды эстейбиз. Өлбөгөн жанга жаз келет деп жакшылыктан үмүт үзбөйбүз, бүгүнкү кыштай каарыган турмуш эртең жаздай жадырайт деп ишенебиз, балдарыбыздын бактылуу болушун тилейбиз. Майрамбек Токторовдун ырларын окуп отуруп ушундай маанайды сездим. Кыргыздын байыркысы менен бүгүнкүсүн, топуктуу кең пейилин, эркиндик үчүн өлүмдөн кайра тартпаган көк жал мүнөзүн күрөө тамыр кагышындай ыргакка салыптыр. 2010-жыл, 7-апрелде элдин таламын коргоп, ажалдан жалтанбай бек турган жигиттерибизге арнаган ырын кайталап окудум. «Жер шарынан жарака кетсе, акындын жүрөгүн аралап өтөт» деп улуу Гете айткандай, элдин кубанычы менен кайгысын, сыймыгы менен өкүнүчүн, учурдагы опуртал кырдаалдан чыгып кете алабыз деп келечекке арткан үмүтүн ырдаган Майрамбектин китебин толкундануу менен окуп чыктым. Армансыз, армандуу сүйүү ырлары өзгөчө сөз кылууга арзыйт.

Нукура көркөм чыгарма сөзсүз түрдө жан сергиткен, ойлонткон, кайра окуп чыгууга же эстеп жүрүүгө кызыктырган таасирге ээ болушу керек. Майрамбектин ырларынын көбү ушундай. Чеберчиликтин чеги жок дегендей, айрымдарын дагы да ийине жеткире иштесе болор эле. Бирок ошолордун деле бирден-экиден жарк эткен ажайып саптары бүтүндөй ырдын ажарын ачып, мүчүлүштүктөрүн жууп кетет»,-дейт Жолдош Турдубаев.

Белгилүү журналист, акын Болотбек Таштаналиев  Майрамбек досун «ашык-кеми жок бүгүнкүнүн Асан Кайгысы, качан болсо кейий берет» деп сүрөттөптүр. Ырас, Майрамбек көңүл иренжиткен көрүнүшкө күбө болсо кайдыгер карабайт, ичине катпайт, ачыгын айтат, ага чын дилинен кейийт. Бул анын жарандык, инсандык позициясы. Бирок анын ырларында, менимче, асан-кайгычылдык пессимизмге караганда жакшылыкка, эл-журттун нарк-күчүнө ишенүү маанайы басымдуулук кылат.

Ак пейил кесиптешибиз Майрамбек Токторовду “Кутбилимдеги” калемдештери эр ортону элүү жылдык мааракеси менен чын жүрөктөн куттуктайбыз. Анын чыгармачылык ишинде ийгиликтер мол болуп, эл алдында зоболосу көтөрүлө берсин деген ак тилегибизди жолдойбуз.

Кубатбек Чекиров, баш редактор

Республикалык балдар жана өспүрүмдөрдүн экология, жер таануу жана туризм борбору  окуучуларга экологиялык тарбия берип, Ата мекенин, эл-жерин, жаратылышты сүйүүгө үйрөтөт. Борбордо дайыма республикалык масштабдагы ири иш-чаралар, сынактар өткөрүлүп турат.

doc2

Биринчи көңүл жаш экологдорго бурулат

Бул борбордо окутуу-тарбия иштери Билим берүү жана илим министрлигинин Мектепте, мектепке чейинки жана мектептен тышкаркы билим берүү башкармалыгы бекиткен окуу-тарбия иштеринин планына ылайык жүргүзүлөт. Быйылкы жылы өткөрүлүп жаткан иш-чаралардын баардыгы “Тарых жана маданият жылына”  арналды.  “Дени сак улут — өнүккөн өлкө” девизи менен окуучулардын республикалык туристтик-спорттук жана аймак-таануу слнтун Кыргыз-Ала-Тоосунун тоо этектеринде жайкы каникул мезгилинде өткөрдү. Бул иш-чарага  республиканын бардык  дубандарынан окуучулардын командалары катышышты. Экология бөлүмү окуучулардын “Туулган жерим” туристтик- аймак-таануу программасынын алкагында Курчап турган чөйрөнү коргоо жана токой чарбасы боюнча мамлекеттик агенттиги менен бирдикте иш-чараларды алып барат. Макулдашылган календардык пландын негизинде  республикалык “Бар бол,  Жер Эне” аттуу сырттан өткөрүлүүчү экологиялык акциясы, мектеп окуучуларынын “Ак илбирсти коргойбуз” республикалык экологиялык сынагы жарыяланды. Эл аралык “Парктар маршы” экологиялык акциясы да жылына өткөрүлөт.

Озон катмарын коргоонун эл аралык күнүнө арналган “Озон жана климат: бүт дүйнө менен калыбына келет” акциясы Ош шаарындагы ООЦДТ  базасында ийгиликтүү өткөрүлдү. Кыргызстандын озон борбору менен бирдикте жыл сайын Ысык-Көлдөгү балдар лагерлеринин балдары менен ультрафиолет нурлануусунун таасири, алардын коргоонун ыкмалары тууралуу лекциялар өткөрүлүп турат. Экология бөлүмү ошондой эле жаштар уюмдарынын жана кесиптик-техникалык билим берүү системасындагы окуу жайларынын арасында “Экологиялык окуу имараттары аркылуу “Жашыл экономикага” девизи менен экологиялык сынак жарыялады.

Борбордун “ Жаш геолог” ийриминин 22 катышуучусу ушул  жылдын 5-августунан 14-августка чейин Кыргыз Республикасынын Геология жана минералдык ресурстар агенттигинин жана борбордун биргелешкен иш-планынын негизинде Казакстанда өткөрүлгөн “Жаш геологдордун талаа олимпиадасына” да ийгиликтүү  катышып келишти.

Эл-жерин таанытуу иштери да колго алынган

Борбор балдарга жеке экологиялык билим, таалим-тарбия  бербестен, эл-жерин таануу багытында дагы бир топ иш-чараларды өткөрөт. Алардын биринчиси болуп  Улуу Жеңиштин 71 жылдыгына жана Гвардиялык Панфилов дивизиясынын түзүлгөнүнүн 75 жылдыгына арналып өткөрүлгөн “Биздин жүрөгүбүздө түбөлүккө сакталат” аттуу республикалык сынагы саналат. Бул сынакка республика боюнча 300дөн ашуун окуучу катышып, жеңүүчүлөр сыйлуу белектер менен сыйланышты. Андан кийин Мектеп музейлеринин иштерин кароонун республикалык сынагы өткөрүлдү. Анда комиссиянын кароосунан кийин Ош дубаны боюнча 46 мектеп музейин кайрадан паспорттоштуруу жүргүзүлүп, тогуз мектеп музейине “Мыкты мектеп музейи” күбөлүгү берилди. Ушундай эле күбөлүктөр Ысык-Көл облусундагы 15 мектеп музейине ыйгарылды.

Жусуп Баласагындын 1000 жылдыгына арналып өткөрүлгөн  “Куттуу билим” поэмасы дүйнөлүк рухий казынанын эстелиги ” аттуу республикалык жерин таануу сынагында дагы жеңүүчүлөр аныкталып, өз сыйлыктарын алышкан. Борбордо Кыргыз Республикасынын Эгемендүүлүгүнүн 25 жылдыгы дагы жогорку деңгээлде өткөрүлдү. 25 жылдыкка карата жарыяланган  “Менин эркин Кыргызстаным” аттуу республикалык жерин таануу сынагы өткөрүлдү. “Көчмөн элдердин маданий мурасы” аттуу республикалык сырттан өткөрүлүүчү жерин таануу сынагы дагы Тарых жана маданият жылына арналды. “Кыргыз элинин чыгаан инсандары” аттуу республикалык сырттан өткөрүлүүчү жерин таануу сынагында 250дөн ашык иш каралып, жыйынтыгы чыгарылды.

Жогоруда мисалдар көрсөтүп тургандай, борбордо кандай гана сынактар өткөрүлбөсүн, окуучулар дайыма активдүү катышып, өздөрүнүн күчүн сынап, колдорунан жасалган иштерин жөнөтүп турушат.

Балдар үчүн лагерлер да уюштурулат

doc10

Балдардын ден соолугун чындоо үчүн борбор жыл сайын жайкы лагерлерди уюштуруп келет. Быйыл жайкы каникулда 17-25- июлда “Маяк” балдардын лагеринде “Бактылуу планета – чеберлердин шаары — 2016” туристтик-геологиялык лагери уюштурулуп, анда  сегиз жаштан 16 жашка чейинки 100 ашуун бала эс алып, ден-соолугун чындады.

Лагерде балдардын толук кандуу эс алуусу үчүн бардык шарттар түзүлдү. Биринчи күнүндө “Лагер менен таанышуу” оюну өткөрүлүп, калган күндөрү да балдар бош калышкан жок. Алар   футбол, пионербол, бадминтон, литрбол сыяктуу спорттук оюндарды үйрөнүштү. Андан сырткары командалар ортосунда спорттун бир канча түрү боюнча олимпиадалык оюндар да өткөрүлүп, лагер бүткөнчө геология боюнча, сүрөт, тигүү, кагаздан буюмдарды жасоо, шууру-мончоктордон буюмдарды жасоо боюнча мастер-класстар, экология-мекен таануу боюнча конкурс-викториналар өткөрүлдү. Лагерде негизинен патриоттуулукка, эстетикалык жана экологиялык тарбияга көңүл бурулду. Андан сырткары окуучулар июль айында  Ак-Суу капчыгайына жана  Н.М.Пржевальскийдин Мемориалдык музейине барып келишти.

Июнь айында болсо Чуңкурчак капчыгайында жылда өткөрүлүүчү республикалык туристтердин слету болду. Ага республиканын бардык аймагынан ондон ашуун команда катышты. Алар тоо койнунда он күн бою чатырларда жашашты. Программанын алкагында аскердик-патриоттук конкурстар, мекен таануучулук жана экологиялык викториналар, мастер-класстар жана эң мыкты чатыр сынактары өткөрүлдү. Андан сырткары аркан менен аскаларды басып өтүү сынагы дагы өтүп, анда окуучулардын коопсуздугун сактоо үчүн өзгөчө кырдаалдар министрлигинин куткаруучулары көзөмөлгө алды.

Чолпон Кийизбаева, «Кутбилим» 

Илимий-педагогикалык «Мугалим» журналы 2016-жылдын жыйынтыгы менен «Устатка таазим» иш-чарасында ар тармактагы мыктыларды аныктады.

Иш-чараны «Мугалим» журналынын башкы редактору, педагогика илимдеринин кандидаты Рахат Сулайманова ачып, жергиликтүү массалык маалымат каражаттарынан айырмаланып илимий-педагогикалык «Мугалим» журналы негизги иштеринен сырткары мугалимдик кесиптин аброюн көтөрүү максатында жаштар арасында ар дайым коомдук акцияларды өткөрүп келатканына токтолду.

— Журнал 2014-жылдын март айынан баштап түстүү, сапаттуу кагазда чыгат.  2014-жылы декабрь айында биринчи жолу «Жылдын мыкты мугалими» республикалык сынагын өткөргөнбүз. Ошондо  жыл сайын мугалимдердин аброюн көтөрүү максатында, иштерине күч-дем берүү үчүн ушундай сынакты өткөрүү чечими кабыл алынган. Бирок 2015-жылдан тарта бул иш-чарабыз сынак-фестивалга айланды. Максатыбыз – жыл бою «Мугалим» журналынын беттеринде агартуу тармагынын актуалдуу  маселелерин байма-бай көтөрүп, атуулдук позициясын билдирген мыкты авторлорубузду, биз менен бирге кызматташкан, коомчулуктун пикирине арзыган мыктыларды Жаңы жыл алдында сыймык менен атоону көздөө эле.  Иш-чаранын форматы да кеңейип, жалаң гана билим берүү тармагындагы мугалимдердин арасынан чыккан мыктыларды аныктоо менен чектелбестен, бардык тармактын устаттарын тандоо максатын алдыбызга койгонбуз. Быйыл дагы маданият, искусство, медицина, спорт тармагындагы мыкты устаттарды алып чыгып, алардын бейнесин ачууну туура таптык.  Жаңы жылдын алдында жакшы маанай тартуулоо ыйык парзыбыз деп түшүнөбүз. Устаттарга саат сайын, күн сайын, мүнөт сайын таазим кылсак ашыктык кылбайт. Ата-энеден кийинки билим берген, дүйнө тааныткан, коомго аралаштырган, бизди адис катары калыптандырган устаттар билимдин, акыл-эстин саяпкери, — деди башкы редактор.

Бул иш-чаранын дагы бир өзгөчөлүгү — илим-билим, педагогика тармагында опол тоодой салым кошуп келаткан юбиляр агай-эжейлер да жыл сайын сыйланып келет. Быйылкы Жылдын юбиляры — Кыргыз Республикасынын Эл мугалими, физика-математика илимдеринин доктору, академик Аманбек Жайнаков; педагогика илимдеринин доктору, профессор Нурбүбү Асипова; Кыргыз билим берүү академиясынын вице-президенти, филология илимдеринин доктору, профессор Советбек Байгазиев; Кыргыз билим берүү академиясынын лаборатория башчысы, педагогика илимдеринин доктору, профессор Сулайман Рыспаев; С.Нааматов атындагы Нарын мамлекеттик университетинин педагогика илимдеринин доктору, профессор Таштанбек Сияев; Жусуп Баласагын атындагы Кыргыз улуттук университетинин Жогорку мектептин педагогикасы кафедрасынын профессору, педагогика илимдеринин доктору Ажарбүбү Раимкулова жана  Ардак грамота менени Ж.Баласагын атындагы Кыргыз улуттук университетинин Жогорку мектептин педагогикасы кафедрасынын доценти, педагогика илимдеринин доктору  Гүлмира Карабалева сыйлыкка татышты. Андан соң коомчулуктун сүймөнчүлүгүнө арзыган, элдин арасында кадыр-баркка ээ, эл үчүн жан үрөп иштеген ар кыл кесиптин ээлери эксперттик комиссиянын, редакциялык кеңештин чечими менен төмөнкү номинацияларга мыктынын мыктысы деп тандалышты. Алар:

Жылдын мыкты дарыгер-мугалими — Кыргыз Республикасынын Улуттук хирургия борборунун ардактуу директору, КР УИАнын анык мүчөсү, медицина илимдеринин доктору, профессор Мамбет Мамакеев; Жылдын мыкты педагог-окумуштуусу — Кыргыз билим берүү академиясынын президенти, педагогика илимдеринин доктору, профессор Абакир Мамытов; Жылдын мыкты автору — Ж.Баласагын атындагы Кыргыз улуттук университетинин Физиканы окутуу технологиясы кафедрасынын башчысы, Кыргыз улуттук илимдер академиясынын мүчө корреспонденти педагогика илимдеринин доктору, профессор Эсенбек Мамбетакунов; Мугалимдин коргоочусу — Кыргыз Республикасынын Билим жана илим кызматкерлер профсоюзунун борбордук комитетинин төрагасы Асылбек Токтогулов; Жылдын мыкты ректору — Бишкек шаарындагы К.Карасаев атындагы Бишкек гуманитардык университетинин ректору, филология илимдеринин доктору, профессор Абдылда Мусаев; Жылдын мыкты аймактык  жогорку окуу жайы — Ош мамлекеттик университети (ректору, филология илимдеринин доктору, профессор Каныбек Исаков); Жылдын мыкты меценаты — «LION» соода борборунун жетекчиси Аслан АСЛАН; Жылдын мыкты коомдук ишмери — Кыргызстан аялдар конгрессинин төрайымы Замира Акбагышева;  Жыл жаӊырыгы — 2016-жылдагы Бүткүл дүйнөлүк көчмөндөр оюнунда 1000 комузчулардын ансамблин уюштурган «Айгине» маданий-изилдөө борборунун директору Гульнара Айтпаева; Жылдын мыкты басылмасы – «Байчечекей» журналынын башкы редактору, Кыргыз Республикасынын Эл акыны Токтосун Самүдүнов; Жылдын мыкты ырчы-мугалими — Кыргыз Республикасынын Эмгек сиӊирген артисти, Бүбүсара Бейшеналиева атындагы кыргыз мамлекеттик маданият жана искусство университетинин сырттан окуу бөлүмүнүн деканы Асель Турдалиева;  Жылдын мыкты чыгармачылык өнөр мектеби — «Ак шоола» балдар хору (жетекчиси Гүлмира Эсенгулова); Жылдын мыкты актер-мугалими — Белгилүү театр жана кино актеру, педагог Азиз Мурадилаев Кыргыз элинин тарыхын чагылдырган «Курманжан датка» кино тасмасындагы Алымбек датканын ролун эң мыкты чеберчиликте аткаргандыгы үчүн; Жылдын мыкты машыктыруучусу – КРнын Салттуу ушу федерациясынын президенти Лопаткин Евгений Викторович; Жылдын мыкты билим берүү бөлүмүнүн башчысы — Ысык-Көл облусунун Балыкчы шаарынын билим берүү бөлүмүнүн башчысы Нургүл Мамбетова; Жылдын мыкты адиси — Бишкек шаардык мэриясынын алдындагы билим берүү башкармалыгынын башкы адиси Безродняя Галина Васильевна; Жылдын мыкты мугалими — Баткен облусунун Лейлек районунун Б.Набиев атындагы орто мектебинин кыргыз тили жана адабияты мугалими Бегайым Бегалиева; Жылдын мыкты бала бакчасы — Бишкек шаарынын №112 бала бакчасы (башчысы Фисенко Любовь Владимировна); Жылдын мыкты билим-тарбия берүү кызматкери – КРнын балдардын жана өспүрүмдөрдүн улуттук «Сейтек» борборунун директорунун орун басары Ирина Балтабаева;  Жылдын мыкты жаш илимпозу — Башкаруу, укук, каржы жана бизнес эл аралык академиясынын «Бухгалтердик эсеп, талдоо жана аудит»  кафедрасынын башчысы, экономика илимдеринин доктору Гүлзат Сабырова; Жылдын мыкты аймактык колледжи — Ысык-Көл облусунун Каракол шаарындагы И.Бийбосунов атындагы  педагогикалык колледж (директору Саламат Молдосанов); Жылдын мыкты мектеби — Бишкек шаарындагы А.Молдокулов атындагы №5 улуттук компьютердик гимназиясы (директору Муратбек Жумалиев); Жылдын мыкты эл аралык мектеби — Бишкек шаарындагы Ч.Айтматов атындагы кыргыз-түрк «Себат» лицейи (директору Мутлу Акбулут); Жылдын мыкты элеттик мектеби — Талас облусунун Талас районунун А.Бөрүбаев атындагы орто мектеби (директору Бактыгүл Мүсүралиева); Жылдын мыкты педагогикалык колледжи — Ж.Баласагын атындагы КУУнун Педагогикалык факультетинин Кесиптик-педагогикалык колледжи (жетекчиси – Айсада Салиева); Жылдын мыкты каналы — ЭлТР мамлекеттик телерадиокомпаниясынын Илим жана билим каналы  (башкы директору Айбек Мусаев);  Жылдын мыкты радиосу — «Азаттык» радиосу (директору Султанбек Каназаров); Жылдын мыкты теледолбоору — «Баластан шоу» алып баруучусу Самат Эркинбеков, Бектур;  Жылдын мыкты журналисти — «Кутбилим» гезитинин бөлүм редактору Чолпон Кийизбаева;  Жылдын мыкты продюсери – ЭлТР мамлекеттик телерадиокомпаниясынын редактору Айбек Асанбек уулу.

Иш-чаранын катышуучулары, мугалимдик  кесипти тандап алган Ж.Баласагын атындагы КУУнун, И.Арабаев атындагы КМУнун студенттери, мектеп окуучулары сахнага чыгып педагогикалык ишмердиктин артынан жөнөкөй мугалимден, дарыгерден Эл баатыры, Эл мугалими,  Эл акыны, бакыйган академик, профессор, окумуштуу наамдарына караандай эмгектери менен жеткен агай-эжейлерди көрүп, алардын тандап алган кесиби ыйык да, бийик да экенине ынанып, шатырата кол чаап отурушту. Бул иш-чарага көбүнчө жаштардын чакырылгандын себеби дагы улуу устаттар кийинки муунга үлгү болсун, агай-эжейлердин кийинген кийими, баскан-турганы, сүйлөгөн сөзү,  аларга айткан тилектери жаш муунга өрнөк болот деген ниет экенин айрым устаттар да белгилеп өтүштү. Салтанаттуу аземдин көркүн Балдардын жана өспүрүмдөрдүн «Сейтек» улуттук борборунун «Жаш кыял» үлгүлүү бий ансамбли, «Ак Шоола» балдар хору менен Кыргыз Республикасынын Эмгек сиңирген артисти Асель Турдалиева ачты. Жылдын мыкты ырчы-мугалими Асель Турдалиева жаштарга арнап жалаң мекенчил ырларды ырдап, салтанатты «Кыргызстан» аттуу ыры менен жапты.

Баса белгилей кетчү нерсе, улуу устаттар менен катар ыйык сахнага «Кутбилим» гезитинин бөлүм редактору, биздин кесиптешибиз Чолпон Кийизбаева чыкканда, ал окуткан студенттери тура калып кол чаап, гүлдестелерин сунушту. «Жылдын мыкты мугалим-журналисти» наамына татыган кесиптешибиздин өлкөнүн билим берүү тармагына олуттуу ой-пикири менен маңдайынан тер агызган, каректен май короткон талыкпас эмгегин, салмактуу салымын окурман журту жакшы түшүнүп жана жогорку баа беришкени  биз үчүн чоң сыймык. Чолпон Кийизбаева «Кутбилим» гезитине студент кезинен келип иштеп, өзүнүн өжөрдүгү, эмгекчилдиги менен такшалды. Ал өзүнүн кесибин сүйгөн, акты ак, караны кара деп бетке айткан, чынчыл, жоопкерчиликтүү, ар бир иш-чарага кызыгуу менен катышып, аны ар тараптан изилдөөгө алып, мугалимдердин бүйүрүн кызыктан материалдарды байма-бай жазып келатат.  Ушул сапаттарын дагы эксперттик комиссия жогору баалады, анын калеминен чыккан ар бир макаласы окумдуу, терең анализ жүргүзүлөөрү белгиленди. Чолпон азыркы учурда журналисттик багытында кандидаттык диссертациясын жазып жаткан учуру. Учурдан пайдаланып кесиптешибизге калеми мындан ары дагы курчуп, окурман журтуна акыл жарыгын арнап, калкка ак кызматын өтөй беришине терең ишенүү менен ага үй-бүлөлүк бакыт, чын ден соолук каалайбыз!

Советбек Байгазиев, Кыргыз билим берүү академиясынын вице-президенти, филология илимдеринин доктору, профессор, “Жылдын юбиляры”:

— Быйыл өлкөбүз, элибиз  үчүн жакшы жыл болду. Республикабыздын 25 жылдык эгемендүүлүгүн белгилеп, «Тарых жана маданият жылы» деген ураандын алдында иштедик. Ушул ураандын алдында сүйүктүү журналыбыз «Мугалим» регулярдуу түрдө чыгып, өзүнүн көмөгүн мугалимдерге, жаштарга көрсөтүп келди. «Мугалим» журналы улам барган сайын популярдуулугу артып, эл ичинде,  билим берүү тармагында барган сайын аброю артып баратат. Элибиздин духун, мугалимдердин маанайын көтөргөн, жаңы ийгиликтерге, жаңы жеңиштерге шыктандырган ушундай иш-чаралар Жаңы жыл алдында жыл сайын уюштурулуп келатат.

Замира Акбагышева,  Кыргызстан аялдар конгрессинин төрайымы, «Жылдын коомдук ишмери»:

— 2000 ашык мектептерге «Мугалим» журналы жетип, мугалимдерге керектүү материалдарды чыгарып жатышат. Кыргызстандын билим берүү системасындагы басылмалардын ичинде «Мугалим» журналынын өзүнүн ыйык орду бар. «Устатка таазим» сынагына алтын тамга менен жаза турган адамдар тандалганы көрүнүп турат. Мен үчүн мугалим ыйык. Анткени менин ата-энем мугалим болгон. Мүмкүнчүлүктөн пайдаланып айта кетейин, Кыргызстан аялдар конгрессинин чечими менен кийинки жылы чыкчу «Кыргызстан аялдары» китебине «Мугалим» журналынын башкы редактору Рахат Сулайманова менен шеф-редактору Гүлнара Алыбаева да кирди.

Мамбет Мамакеев, Кыргыз Республикасынын Эл баатыры, Улуттук хирургия борборунун ардактуу директору, КР УИАнын анык мүчөсү, медицина илимдеринин доктору, профессор, «Жылдын мыкты дарыгер-мугалими:

— Асмандан биз даяр түшө калган жокпуз. Ушул даражага жеткирген, окуткан-чокуткан, тарбиялаган — Мугалим. Жыл жыйынтыкталып баратканда ар бирибиз ойлонобуз эмне иш кылдым деп. Бардыгыбыздын тилегибиз жаңы жылда жакшы ийгилик болсо экен дейбиз.    Быйыл мен 90 чыгып калыптырмын, медицина тармагында 65 жыл иштептирмин. Ушул жылдары адамдын ден соолугу, өмүрү үчүн күрөшүп келдим. 30 миң кишини операция жасап, аман алып калыптырмын. 40 жыл кафедра башчысы болуп иштедим. Мен дагы мугалиммин. Ден соолук болсо, ийгилик болот. Миң бай бол, миң бийликте олтур ден соолугуң болбосо, ал бир тыйынга да татыбайт.

«Мугалим» журналынын сапаты абдан жакшы экен. Болгону үч эле жыл болуптур. Бирок келечеги кең экени көрүнүп турат. Сөзсүз буларда ийгилик болот!

 Абдылда Мусаев, Бишкек шаарындагы К.Карасаев атындагы Бишкек гуманитардык университетинин ректору, филология илимдеринин доктору, профессор «Жылдын мыкты ректору» номинациясынын ээси:

— Чөйрөнү кыймылдатып турган — мугалим. Мугалимдин аброюн көтөрүү боюнча көп эле сөз болуп жатат. Бирок «Мугалим» журналы өзүлөрүнүн күчү, демилгеси менен конкреттүү кадам жасап, мугалимдин аброюн көтөрүүгө аракет кылышууда.  Өзүлөрүнүн миссиясын аткарып, чоң иштерди жасап жатат. Рынок шартында илим-билимге арнаган журналды чыгаруу абдан оор. Журналдын сыйлыгын алуу мен үчүн жоопкерчиликтүү.

Гүлнара Айтпаева, Бүткүл дүйнөлүк көчмөндөр оюнунда 1000 комузчулардын ансамблин уюштурган «Айгине» маданий-изилдөө борборунун директору, «Жыл жаңырыгы» номинациясынын ээси:

— Көчмөндөр оюнуна алып чыккан 1000 комузчунун ичинде 270 мугалим катышты. Мугалимдердин коомдогу орду зор. «Мугалим» журналы мугалимдердин кадыр-баркын көтөрүп, сүйлөгөн речине, баскан-турганына, кийингени чейин кеңештерин берип, күчтүү иштелмелерди чагылдырып турганы менен мугалимдердин чөйрөсүнө бат эле алынып кетти. Ар бир үйдө, ар бир мекемеде комуздун үнү өчпөсүн.

Токтосун Самүдүнов, «Байчечекей» журналынын башкы редактору, Кыргыз Республикасынын Эл акыны,  «Жылдын мыкты басылмасы»:

— Дарыгерлик жана мугалимдик кесип — дүйнөнү сактайт. Мугалим журналынын жашап келатканына үч жыл болуптур. «Байчечекей» журналында 40 жылдан бери иштеп келаткан кызматкери катары мугалимге баардыгыбыз карыздар экенибизди айткым келет. Наам деген аванс менен берилет. «Мугалимдин» сыйлыгын актайбыз деп убада берип кетсек болот.

Саламат Молдосанов,  Ысык-Көл облусунун Каракол шаарындагы И.Бийбосунов атындагы  педагогикалык колледждин директору, “Жылдык мыкты аймактык колледжи”:

— Биздин колледж үчүн чоң сыйлык болуп жатат. Бул сыйлык биздин жамааты шыктандырат. Иш-чарага жалаң студенттер келиптир, мунун тарбиялык чоң мааниси бар. «Аганы көрүп ини өсөт, эжени көрүп сиңди өсөт» дегендей, бүгүнкү сыйлык алган агайлардай келечекте Эл баатыры, Эл мугалими, Эл акыны болгула  деп тилейм. Кыргызстандын туусун бийик көтөргөн инсандардан болгула. Бул жагынан алганда «Мугалим» журналы бир эле мугалимдерге жардам бербестен, жаштарды тарбиялаганга да киришиптир. Бул абдан жакшы иш.

Бегайым Бегалиева, Баткен облусунун Лейлек районуна караштуу Б.Набиев атындагы орто мектебинин кыргыз тили жана адабияты мугалими, «Жылдын мыкты мугалими»:

—  Иш-чаранын «Устатка таазим» деп аталышы эле терең маанини, улуу ойду айтып турат. Устатын улуктаган элдин уучу узарып, эртеңки күнү жаркын болот эмеспи. Андыктан «Мугалим» журналы уюштурган бул аземдин тарбиялык мааниси зор экендигин баса белгилеп кетким келет. Белгилүү илимпоз-устаттар менен бирге ушул аземде сыйлык алганыма абдан кубандым. Мындай ишеним бизге шык берип, дем болот деп ойлойм. «Мугалим» журналы мугалимдерди билим берүү тармагындагы жаңылыктар, алдыңкы тажрыйбалар менен тааныштырып, кабардар кылып гана калбастан бир канча ири масштабдуу иш-чараларды байма-бай өткөрүп келе жатат. Ушундай иш-чаралардын өткөрүлүшү мугалимдин коомдогу кадыр-баркын жогорулатууга өбөлгө болоруна ишенемин.

Эржан Асыранов, Талас районундагы А.Бөрүбаев атындагы орто мектебинин окуу бөлүмүнүн башчысы, «Жылдын мыкты айылдык мектеби»:

—  Талас районундагы Асылкан Бөрүбаев атындагы орто мектеби журналдын тандоосу боюнча «Мыкты элеттик мектеп — 2016» номинациясынын жеңүүчүсү деп табылды. Бул сыйлыктын ээси катарында иш-чаранын катышуучусу болуп, «Жыл мыктылары — 2016» кароосунда мыкты деп табылган жеңүүчүлөрдүн арасында экендигибизди көрүп сыймыктануу менен кайттык. Ар бир тандалып алынган инсандар өз сөздөрүндө  «Мугалим — бул күзгү, ага карап окуучу түздөнөт, «жөнөкөй адам адашса тегерегиндеги беш-алты адам адашат, ал эми мугалим адашса коом адашат» деген жакшы бир таасирдүү пикирлерин айтып өтүштү.

Нургүл Алиева, “Жылдын мыкты мугалими – 2015” номинациясынын жеңүүчүсү, Балыкчы шаары: 

—  ”Мугалим” журналы жакшы иштердин жан жолдошу, асыл кесип ээлеринин акыл кеңешчиси, жардамчысы эле болбостон, аброюн көтөрүп, кесибинин түмөн түйшүгү менен кошо келген ырахатын ачып бере алган, кубаныч тартуулаган, залкар инсандарды жалпы калың журтка жакындан тааныштырууну көздөгөн сүйүктүү журналга айланды дээр элем. «Мугалим» журналынан сыйлык алган ар бир адамдын көзүнөн, сүйлөгөн сөзүнөн сүйүнүчтү, толкунданууну, ыраазы болууну көрүп отуруп, Жаратканга ыраазы болдум. Журналыбыздын арышы кенен болсун, сапары байсалдуу болсун, жети дубандын асыл кесип ээлеринин кызматташтыгына, тажрыйба алмашуусуна алтын көпүрө болсун ылайым.

Чолпон Кийизбаева, “Кутбилим” гезитинин бөлүм редактору, “Жылдын мыкты журналисти – 2016”:

— Кыргызстанда төбөсү көрүнгөн окумуштуулар, илимпоздор жана алдыңкы мугалимдер менен бирге сыйлык алуу мен үчүн абдан чоң сыймык болууда. Адамдын эмгеги эч качан бааланбай койбойт. Бирок эмгегиң бааланышы үчүн элиңе опол тоодой эмгек кылып, ар тараптуу изденип, ар тараптуу өнүгүүгө, өсүүгө аракет кылышың  керек. Мен бүгүн Эл баатыры М.Мамакеев, Эл мугалими А.Жайнаков, белгилүү окумуштуу-илимпоздор С.Байгазиев, Э.Мамбетакунов, А.Мамытов, А.Токтогулов сыяктуу мугалимдердин мугалимдери менен катар агартуучулар үчүн баалуу да, барктуу да сыйлык алып жатканыма абдан кубанычтамын.

«Мугалим» журналы эми бутуна туруп, жаңы телчигип келе жаткан басылма болсо дагы республикалык деңгээлде ушундай иш-чара өткөрүп, мугалимдердин эмгегин баалап жатканы мактоого арзыйт. Чыныгы мугалим үчүн материалдык сыйлык баалуу эмес, мугалим үчүн алакандай кагаз болсо дагы анын эмгеги бааланып турганы сыймык.  Мындай сыйлык качан болбосун ар бир адамга дем берип, шыктандырып, алдыга сүрөп турат. Мугалимдердин эмгегин баалап, атайын аларга көңүл бөлүп, аларды сый-урматка бөлөгөн журналга ийгилик каалап, азыркы рынок шартында жоголуп кетпей, өнүгүп-өсө беришине жана агартуучуларга кызмат кыла беришине тилектешмин.

Гүлнара Алыбаева, «Кутбилим»

Наступает  Новый  2017 год.  С большой надеждой ждет его  кыргызский  народ,  верой в лучшее будущее и процветания  Кыргызстана. С нетерпением ждут приближение Нового года  дети Кыргызстана. Интересную программу подготовили учащиеся  Национального Центра детей и юношества «Сейтек». Они  ждут  своих  зрителей  начиная  с 21 декабря 2016 года.

• Открывает новогоднюю  программу  Народная студия  песни и танца   «Азия Нур». Современная  история  проходит  в замке  Принца. Принцу  становится  скучно в замке. Долго думая он решил жениться. В поисках принцессы ему помогает  Шахрезада.  Они вместе посещают все страны, где встречают Новый год. Спектакль состоится  21 декабря 2015 г. в 12.00,14.00 и 17.00. А Новогодний  спектакль «В гостях у Снежной королевы»  подготовил Народный ансамбль танца «Дилгир». Снежная королева приглашает к себе на  Новый год  всех желающих, открывается  волшебная  дверь и праздник  начинается. Вы встретитесь с героями сказок с Баба-Ягой, Бармолеем, Дедом Морозом, Снегурочкой  и гостями из разных стран. Спектакль состоится  22 декабря  2016 г. в 12.00, 14.00 и 17.00. Спектакль «Новогоднее  приключение Буратино»  подготовил  коллектив Народного образцового  хореографического  ансамбля «Шаттык», в основе спектакля  всем  известная  сказка  «Приключение Буратино». Здесь  Вы увидите  героев  Буратино,  папу Карло,  злых и хитрых Кота  Базилио, Лису Алису, старуху  Шапокляк и др. Вместе с героями дети танцуют, поют и путешествуют. Спектакль состоится: 23  декабря 2016 г. в 10.00, 12.00 и 16.00, 24 декабря 2016 г. в 10.00,12.00,14.00 и 16.00 и 25 декабря  2016 г. в 10.00,12.00 и 14.00. Спектакль «Новогоднее  путешествие  с Дедом  Морозом и Снегурочкой» Народного, образцового ансамбля танца «Жаш  Кыял» Вы можете посмотреть 26 декабря 2016 года  в 10.00, 14.00 и 16.00. Героиня сказки Виталия  Губарева «Королевство кривых зеркал»  девочка Оля попадает  через зеркало в сказочную страну. В этом королевстве делают кривые зеркала. Вокруг сплошная  фальшь. Единственное  ровное зеркало  есть у короля.  Имена жителей  волшебной страны – перевернутые слова.  Короля зовут Йагупоп, его советника – Нушрок. Имена характеризуют  этих персонажей и дают понять, что они из себя представляют. Какие приключения ждут девочку Олю  в «Королевстве  кривых зеркал» Вы можете прийти  и посмотреть  спектакли  Народного, образцового хореографического  ансамбля «Улыбка» 27, 28 декабря  2016 года в 10.00, 12.00,14.00 и 16.00. После каждого спектакля Дед Мороз и Снегурочка с участием сказочных персонажей проводят хороводы, конкурсы, дискотеки у нарядной Елки в фойе второго этажа.

Совместно с Центром «Сейтек» благотворительные елки для детей инвалидов, сирот  из малообеспеченных и многодетных семей, заключили договора на проведение новогодних елок для своих детей организации Главархитектура, Телевышка,  подразделения   ГСНБ  КР и другие, — говорит директор центра Сабийра Челпакова.

Гульнара Алыбаева, «Кутбилим»

Кыргыз Республикасынын билим берүүгө эмгек сиңирген кызматкери, илим жана техника жаатындагы мамлекеттик сыйлыктын лауреаты, Эл аралык Чыңгыз Айтматов академиясынын академиги, профессор Дөөлөтбек Сапаралиев узап бараткан жылы тарыхый окуяларды жана инсандарды изилдөөдөгү өзүнүн аткарган иштери жана алардын маанисине токтолот.

Кыргызстан үчүн 2016-жыл маанилүү жылдардын бири болду. КР Президенти Алмазбек Атамбаев тарабынан «2016-жыл-Тарыхты жана маданиятты өнүктүрүү жылы» деп жарыялангандыгына байланыштуу өлкөбүздө ушуга байланыштуу бир далай максаттуу иш чаралар өткөрүлдү. Мен тарыхчы адис катары, бул жараянга өз салымымды кошууга аракет кылдым. Улуттук илимдер академиясынын тарых институту тарабынан басмага даярдалып жаткан үч томдук «Кыргызстандын тарыхы» китебине 18-19-кылымдагы кыргыз элинин тарыхына байланыштуу жаңы нуктагы макалаларды жазып бердим. Көптөн бери көңүлүмдүн чордонунда жүргөн, XIX кылымдын ортосунда кыргыздардын борборлоштурулган мамлекети жөнүндө жаңы архивдик булактардын негизинде жана жалпы Борбордук Азия регионундагы элдердин саясый тарыхынын алкагындагы процесстер менен салыштырып, өзүбүздүн мамлекетибиздин борборлошуусу жана анын «Кара кыргыз хандыгы» аталышы мыйзам ченемдүү жараян болгондугун ынамдуу ачып бердим го деген ишеничке келдим. Бул жөнүндө эки эл аралык илимий конференцияда билдирүү жазып, алар анын жыйынтык китептерине басылды. Кеңири коомчулукка дайын кылыш үчүн мамлекеттик гезитибиз болгон «Кыргыз Туусу» (2016-ж. 26-август) газетасына жарыяладым.

Ушул эле кыргыз мамлекети проблемасына байланыштуу даңазалуу кыргыз инсаны Тайлак баатыр Рыскул уулунун (1796-1838-жж.) 220-жылдык маарекесинин мамлекеттик деңгээлде белгилениши да мен үчүн  үзүрлүү болду. Тайлак баатырга байланыштуу илимий конференцияга катышуу үчүн, бул багытта атайлап изилдөөлөрүмдү тереңдетип жүргүзүп, кызыктуу жыйынтыктарга жетиштим десем жаңылбайм. Тайлак баатыр жөнүндө мурда эле орус, кытай, уйгур, өзбек тилиндеги булактардан көп, бирок үзүк-үзүк маалыматтарга ээ болсок да, ынамдуу, ыраттуу, толук сүрөттөлгөн тарыхын ача албай жүргөнбүз. Бул өксүктүктү жаңы жарыяланган кытай, орус даректүү маалыматтар менен кошо, ишеничтүү кыргыз уламыштарын дыкат талдоолордун негизинде жана жалпы ошол мезгилдин саясый жараянынын алкагында  ой жүгүртүүбүз бизди жагымдуу бүтүмдөргө алып келди. Маселен, даңазалуу баатыр жөнүндөгү эл эсинде сакталган “Тайлак баатыр” поэмасында Соң-Көл (Арпа) жайлоосунда 1836-37-жылдары (“үч тараптан келишкен”)  бүткүл кыргыздардын курултайы он беш күн созулган экен. Анда Кокон хандыгы жана башка коңшулар тарабынан коргонуш максатында Тайлак баатырга (документтерде ал эл аксакалы деп айтылат) “эки тизгин, бир чылбыр” тапшырылыптыр, тагыраак айтканда кыргыздардын ханы болуп шайланыптыр. “Кайда барсаң жол ачык! Ак калпактуу кыргызды, Кайда алпарсаң, анда алпар. Атадан калган туу мына. Ак боз ат союп кандап бар” делет поэмада (Караңыз: Тайлак Баатыр. Б.,2002. 110-б). Тилекке каршы жаңы хандыкка шайланган Тайлак баатыр жана анын санаалаштары Медет Байтүгөл уулу (саяк уруусунан), Канай Түлөберди уулу (солто), Сарыбай бий (багыш), Кудаяр  Ажибек бийдин уулу (саруу) жана башкалар Кокон ханынын кутумчулугу менен ууландырылып жок кылынган экен (Караңыз: Слово Кыргызстана. 2016. 11 октября. С. 6-7; 10-11). Демек, кыргыз мамлектин борбордоштуруу жараяны алардын арасында мурдатан эле келе жаткан асыл көйгөй (тенденция) экендиги кийин 1841-жылы Ормон Ныязбек уулунун Ысык-Көлдөгү Кутмалдыдагы курултайда жалпы кыргызга хан кылып шайланышы менен ырасталууда.

Кыргыз элинин чыгаан уулу Жусуп Абдрахмановдун (1901-1938-жж.) быйыл төрөлгөндүгүнө 115 жыл толгондугуна байланыштуу жана Кыргыз Автономду Республикасынын 80 жылдык мааракесине карата бул багыттарда илимий изилдөөлөрүмдү дагы да улантып, жаңы маалыматтарды Казакстандын Мамлекеттик Борбордук архивинен (кыскартылганда КМБА) табууга жетиштим.  Маселен, Жусуптун атасы Абдрахман Балпанов 1912-жылы 47-жашында Күнгөй Ак-Суу волостунун башчылыгына шайланыптыр, анын чоң атасы Балпан (Балбанак) Өтөгөнов болсо 1892-жылы Торайгыр волостунун № 7-айылына бий болуп шайланган экен. Ошондой эле Жусуптун 1925-жылдын 31-май 1-август аралыгында Түркстан Республикасынын элчиси катары Персияга (Иран) Хоросан (Мешхед)  шаарына баргандыгы жөнүндө жаңы ынанымдуу жана кызыктуу маалыматтар коомчулукка жарыяланды («Эркин-Тоо». 2016-ж. 12-август, 15-бет.).

1916-жылдагы кыргыз элинин улуттук-боштондук көтөрүлүшүнүн болгондугунун 100 жылдыгы да өлкөбүздө мамлекеттик денгээлде белгиленди. Бул багытта мен Казакстан борбордук мамлекеттик архивинен Верний аймактык соттун прокурору аталыштагы корунда аталган көтөрүлүштүн жетекчисинин бири Канат Ыбыке уулу (архив документтеринде – Абукин) жөнүндө эки архив документтеринин топтомун (иш делолорун) таап, андагы материалдардын бир бөлүктөрүн көчүрүп келгенге жетиштим. Бирок, аларды дыкат окуп, талдоого убактым жетпеди. Ал эми аларды шашылыш жарыялоодон азырынча кармандым. Анткени ал маалыматтар биринчиден, кыргыз элинин Россия падышачылыгынын эзүүсүнө каршы жарыяланган, өздөрүнүн эгемендик мамлекетин калыбына келтириш үчүн ачык согуш экенинен кабар берүүдө. Экинчиден, Ыбыке уулу Канат хандын инсандык бейнесине өтө кызыктуу маалыматтар кездешет экен. Маселен, Канат хандын кыргыздардын эгемендүүлүк үчүн согушунун жеңилүү менен аякталышын мойнуна алып Россия аскер жетекчилигине өз ыктыяры менен колго түшүп бергендиги жөнүндө жаңы ынанымдуу маалыматтар кездешет. Ошол оор абал Канаттын башына түшкөндө анын жанында жакын тууганы болгон тарыхчы Осмонаалы Кыдык (Сыдык) уулу болуп ага тирек болгондугу биздин кызыгуубузду жаратат. Россия падышачылыгынын аскер башчысы полковник Лаврентий Слинкого 1916-жылдын 10 ноябрында жазган кайрылуусунда кыргыздардын баскынчыларга каршы күрөшүнүн себептери менен башталыш жараяны өтө кызыктуу өңүттө берилген экен. Ал документтин этегинде “Канат Ыбыке уулунун сабатсыздыгына байланыштуу, анын өтүнүчү менен Осмоналы Кыдык уулу кол койду” делип, араб графикасында кол тамгасын салган экен.

Ушуга байланышкан дагы бир жагдайга токтолгум келет. Жакында белгилүү тарыхчы Кыяс Молдокасымов Канат Ыбыке уулу 1917-жылдын 16-февралында өлүптүр деп (Жети-Суу областынын башкармалыгына жолдогон билдирүүгө таянып) макала жарыялады. Бул документтин дагы бир вариантында – Верный аймактык сотуна Верныйдын түрмөсүнүн башчысынын 17- февралдагы жолдомосун мен да кездештирдим.  Ал эми биздин башка архивдик маалыматтарда Канат хан аталган мезгилден кийин да аман-эсен болгондугу баяндалат. Анда 1917-жылдын 27-майында Верный шаарынын аймактык сотунун чечими боюнча “Верный шаарынын түрмөсүндө абакта отурган Канат Абукин жөнүндөгү прокурордун сунушу бекитилип, ага карата колдонулган камоо чарасы алынсын” делген. Мындан тышкары, Пржевальск уездинин 5-аймактык соту Фурсов Россиянын Убактылуу өкмөтүнүнүн 3- жана 17-марттагы жарлыктарына ылайык көтөрүлүшчүлөргө карата амнистия жарыялангандыгына байланыштуу Канат Ыбыке уулун абактан бошотуу жөнүндө 1917-жылдын 27-мартында чечим кабыл алынып, аны Верный аймактык сотуна жибергендиги тууралуу дагы бир архив документинде белгиленет экен (КР МБА Ф.И.-75. Оп1.Д.15.Л.44об-45). Белгилүү тарыхчы Белек Солтоноев да өзүнүн “Кызыл кыргыз тарыхы” деген эмгегинде Канат Ыбыке уулунун сөөгү 1917-жылдагы Октябрь төңкөрүшүнөн кийин Кыргызстанга алынып келгени эскерилет (Караңыз: Солтоноев Б. Кызыл кыргыз тарыхы. 2- к. Б.,1993.111-б.).

Жалпысынан 2016-жыл мен үчүн көп эле түйшүктүү болду. Жылдын башталышы менен эле даңазалуу жердешибиз Михаил Фрунзенин атасы — дарыгер Василий жөнүндө жаңы архивдик маалыматтар табылып, анда ал кыргыздарга чечекке каршы эмдөөлөрдү үйрөткөндүгү жана башка үлгүлүү иштери үчүн күмүш медалга татыганы такталып коммчулукка билдирилди (караңыз: Слово Кыргызстана. 2016. 22-январь. С. 20-21). Кыргыздардын орто кылымдагы каганы Барсбек жөнүндө да чакан иликтөө жүргүзүп жыйынтыктарын «Кыргыз Туусу» газетасынын эки сандарына (2016. 15- март. 12-бет; 22 март. 14-бет.) жарыяладым. 2016-жылдын 27- апрелинде Бишкек шаарында кыргыз элинин чыгаан инсандарынын бири Садыр аке Жолболду уулуна арналган “Садыр акенин кыргыз тарыхындагы орду” аталыштагы эл аралык илимий-практикалык конференциясын уюштуруп, өткөрүүгө катыштым (караңыз: Слово Кыргызстана. 2016.1.06. С. 13-14).

Жыл ортосунда Шабдан баатыр жөнүндөгү жаңы изилдөөмдү жана түркиялык кесиптешим профессор Ильхан Шахиндин Япониядан англис тилинде жазылган «Кыргыздардын көчмөн цивилизациясы» деген китебине «Кут билим» газетасына таанытым пикир жарыяладым (2016. 17-июнь, 16-бет; 24 июнь,12-13-беттер; 29-июль, 7-бет.). Кыргызстанда 2-көчмөндөр оюндарынын ачылышына карата XVII кылымдын ортосу – XX кылымдын башталыш мезгилиндеги кыргыз коомундагы найза сайыш аскерий чеберчилиги жана оюн-зооктук маанисин ачып берүүгө аракеттендим. (Кыргыз Туусу. 2016. 13-сентябрь. 13-бет).

Быйыл баардыгы онго жакын эл аралык жана республикалык деңгээлдеги илимий конференциялар менен жыйындарга катышып Кыргызстандын ар кайсы проблемаларына арналган билдирүүлөрдү жасадым. Ушул жылдын соңунда бир докторантым (PhD) форматындагы тарых илими боюнча диссертациясын ийгиликтүү коргоду.  Кыргыз коомдук телевидениясынын “Тарых жана маданият” долбоорунун алкагында “Тарыхчылар так сүйлөйт” деген берүүлөргө беш жолу катышып, кыргыз элинин ар жактуу тарыхый проблемаларын коомчулукка ачыктап берүүгө аракеттендим.

Ошентип, мамлекет башчыбыз жарыялаган “Тарых жана маданиятты өркүндөтүү жылынын” максаттарына жараша Кыргызстандын тарыхына тиешелүү көптөгөн маалыматтар топтолгону да талашсыз. Эми аларды шашылбастан, бирок ыкчам талдап элибиздин тарыхын байытып, ынандуулукта көпчүлүккө жеткирүү милдети турат. Ал үчүн терең адистик кайрат жана кесипкөйлүк талаптанаары шексиз. Ошондуктан тарыхчы кесиптештериме чыдамкайлык менен жигердүүлүктө изилдөөлөрүн жемиштүү жүргүзөрлөрүнө  ишенем. Албетте, тарыхыбызды изилдөөдөгү быйылкы жылда жаралган жакшы демилге өчүрүлбөй, уланып кетишин каалар элем.

2017-жылы көптөн бери даярдап келе жаткан Кыргызстандын тарыхына арналган 2-3 китептеримдин аягына чыгып, коомчулугубузга тартууласам деген ойдомун. Ал үчүн чет мамлекеттеги архивдерде  дагы изилдөөлөрдү жүргүзөм деген тилектерим бар.

Жалпы кыргызстандыктарды келе жаткан 2017-жылы менен чын жүрөктөн куттуктаймын. Өлкөбүздө тынчтык өкүм сүрүп, биримдигибиз бекемдей берсин. Ар бирибиздин бакыбат жашашыбыз өзүбүздөн экендигин унутпай, дайыма ак дилден адилеттүүлүктө өлкөбүз үчүн эмгектенишибизге тилектешмин!

Москвадагы эстен кеткис 10 күн

Кыргыздын чыгаан илимпоз уулу, окумуштуу-физиолог, профессор, УИАнын академиги Санжарбек Данияровдун фонду беш жылдан бери айылдык башталгыч класстарынын мугалимдери үчүн “Биринчи мугалим” сынагын өткөрүп келет. Фонддун уюштуруучусу, академиктин кызы Асель Даниярова жеңүүчү мугалимдерди Москвага 10 күнгө саякатка коштоп барып, РФ борборундагы театр-музейлерди кыдыртып, элет мугалимдеринин дүйнө таанымын арттырып,  эс-көөнүнөн кеткис көз ирмемдерди тартуулайт.

“Биринчи мугалим” сынагынын быйылкы сыйлыгына Талас облусунун Бакай-Ата районундагы Бакай-Ата мектебинин башталгыч классынын мугалими Айгүл Жолчубаева татыктуу болгон. Айгүл бир эмес, эки башталгыч класста сабак берген тажрыйбалуу мугалим. Ал андан тышкары, башка мугалимдер менен тажрыйба алмашуу программасында тренер катары да белгилүү. Үстүбүздөгү жылдын 4-октябрынан 14-октябрга чейин Фонддун сыйлыгынын алкагында Москва шаарына маданий-маалымат арттыруучу саякатка барып келген Айгүл Жолчубаева ушул жыл ал үчүн өзгөчө таасирлүү окуяларга бай болгонун белгиледи.

• Мен Санжарбек Данияровдун фондунун баш сыйлыгына — Москва шаарына 10 күндүк саякатка баруу бактысына ээ болгонумду, ал жерден эстен чыккыс таасирлерге кабылганымды кесиптештерим менен бөлүшкүм келет. Анткени азыркы күндө бизге окшогон карапайым элеттик мугалимдердин маданий деңгээлинин өсүшүнө кайдыгер карабаган адамдар бар экенин даңазалап, айтууну милдетим деп билем. Чынымды айтсам, сынакка катышканым менен жеңүүчү болорума көзүм жеткен эмес. Ал тургай, жеңүүчү катары Москвага барасың дешкенде да ишене албай турдум.

Москвага барып ал жактагы кооз-кооз жайларды көргөндө, кубанычым көөдөнүмө батпай аябай толкундандым. Москва мага чоң музейдей сезилди. “Миң уккуча бир көргөн артык” дегендей, китептен окуп, кинодон көргөн бир башка, өз көзүң менен көргөн тап-такыр бөлөк болот тура. Биз Третьяков галереясын, Пушкин атындагы музейди, Москва Кремлинин музейин, Новодевичий монастырь сыяктуу тарыхый жайларды кыдырдык. Кечинде болсо театрларга, концерттерге бардык. Алсак, Станиславский жана Немирович-Данченко атындагы музыкалык театрга, Кичи театрга, Моссовет атындагы театрга бардык. Андан тышкары Вернадский проспектисиндеги циркке кирдик жана да катерде сейилдеп, Москваны суу үстүндө кыдырдык.

Мен үчүн эң оңтойлуусу – бул Асель Санжарбековна мени күнү-түнү коштоп, жанымда жүргөнү болду. Ал бардык тарыхый жайлардын, чыгармалардын, эстеликтердин, ал тургай, сүрөт-картиналардын жаралган таржымалынан өйдө айтып берип жатты. Өзүмдүн пикиримди, сезимдеримди бөлүшүүгө эң жакшы кырдаал түзүлүп, көптөгөн баалуу маалыматтарды алдым. Асель Санжарбековна – жогорку интеллектуалдуу, уникалдуу адам. Башкасын айтпаганда эле бизге окшогон айылдык мугалимдер жана жаш окумуштуу дарыгерлер үчүн атайын сынак уюштуруп, алардын кесиптик чеберчилигинин өсүп-өнүгүшүнө чоң салым кошуп, маданий байлыгын арттырып келет. Мындай сыйлыктар бизди дагы-дагы ийгиликтерге умтултуп, чыгармачылык менен иштөөгө дем-күч берет.

Ушундай керемет күндөрдү тартуулагандыгы үчүн Асель Данияровага терең ыраазычылык билдирем. Ал жетектеген Фонддун ийгилиги арта берсин!

КМЮАнын алдындагы юридикалык колледжинин окутуучусу Адил Аделгенов:

“Маймыл жылында үйлүү да, кыздуу да болдум”

Өтүп бараткан маймыл жылында фортуна жылмайган адамдардын бири – КМЮАнын юридикалык колледжинин окутуучусу Адил Абельденов болду. Ал келинчеги Асель Султанбек кызы экөө КР Өкмөтүнүн Арзан турак-жай программасынын алкагында ипотека жолу менен ак өргөлүү болушуп, кубанычтары кучак жеткис болуп турган чактары. Адилдин айтымында, жыл башында өзү иштеген жеринен алгач маалымат алышып, тиешелүү документтерди топтоп өткөрүп коюшкан. Анын арызы канааттандырылганы тууралуу кабарды үй-бүлөсү менен Ысык-Көлдө эс алып жүргөн жеринде укту.

—          Август айынын баш чагында жайкы эмгек өргүүмдү алып, үй-бүлөм менен көл жээгинде эс алып жүргөн элек. Мамлекеттик ипотекалык компаниянын кызматкерлери телефон чалышып, менин документтеримди кабыл алышканын, эми мындан ары сүйлөшүүлөрдү банктар менен жүргүзүшүм керектигин айтышты. Келинчегим экөөбүз кубанганыбыздан эс алууну да эстен чыгарып, үй издей баштадык. Айткандай эле банктарды изилдей баштадык. Акыры Айыл банкына токтолуп, ал жердин талабы боюнча кайра дагы документтерди топтодук. Август айы үй издөө менен алектендик. Мында бир аз кыйынчылыктар жаралды, анткени эл банк аркылуу иш жүргүзүүгө али көнүшө элек экен.

Келинчегимдин боюнда бар эле, ошол учурда ай-күнүнө жетип калгандыктан, негизги түйшүк мага жүктөлдү десем да болот. Аракетибиз текке кетпей, Тунгуч кичи районунан өзүбүздүн көңүлүбүзгө төп келген бир бөлмөлүү батирди таап, үй ээлери менен макулдашканча дагы убакыт өттү. Банктын шарты боюнча алгач 10 пайызын төктүк. Буга ата-энебиз жардам беришти. Биз жаңы алган үйүбүзгө көчүп кирген күн 31-август – Эгемендик күнүнө туш келип, биздин үй-бүлөбүз үчүн өзгөчө символикалуу болуп калды. Ал эми 7-сентябрда келинчегим аман-эсен көз жарып, уулум Алибек Аделина аттуу карындаштуу болду.

Ушул мүмкүнчүлүктөн пайдаланып, мен Мамлекеттик ипотекалык компаниянын, Айыл банктын кызматкерлерине жана жаш адистерге ушундай мүмкүнчүлүк түзүп, бизге жардам бергендердин баарына өзүмдүн, үй-бүлөмдүн атынан терең ыраазычылык билдирип кетким келет. Банк төлөмдөрү алгач 12 пайыз эле, азыр 10 пайызга түштү, бул да болсо бизге жеңилдик. Жаңырган жылда башка да  кесиптештерим биздей ак өргөлүү болушуп, каалаган ой-тилектери орундалышына тилектештигимди билдирем!

Элеттик мугалим Кеңешбек Шоруков:

“Москвага барып, эки чоң салтанаттын күбөсү болдум”

Алыскы Ак-Суу районунун Жылдыз айылындагы орто мектептин мугалими, КР Билим берүүсүнүн отличниги, КМШ Билим берүүсүнүн отличниги, КР Билим берүүсүнө эмгек сиңирген мугалим Шоруков Кеңешбек Сагынбаевич үчүн өтүп бараткан жыл эсте каларлык окуяларга бай болду. Ал октябрь айында Москва шаарында өткөн КМШ өлкөлөрүнүн мугалимдеринин IV съездине делегат болуп барып келди.

—          Москвада өткөн КМШ өлкөлөрүнүн мугалимдеринин IV съездине делегат болгонум мен үчүн күтүүсүз чоң жаңылык болду. Бизди аябай жакшы тосуп алышты, уюштуруу иштери да жогорку деңгээлде болуптур. Орусиянын борборунда төрт күн болуп, көптөгөн кызыктуу маалыматтарды топтодук. Съездге тогуз мамлекеттен делегаттар келишиптир. Кесиптештерим менен баарлашуу учурунда окуу методикасындагы жаңылыктар, жаңы ыкмалар тууралуу кызыктуу пикир алмашуулар болду. Ар бир мамлекет өздөрүнүн окуу китептерин, пособиелерди, түрдүү окуу куралдарын алып келишип, китеп көргөзмөсүн уюштурушту. Предметтер боюнча өз ара консультациялык жардамдарды алдык. Мага айрыкча, Армениядан келген математик Мкртчяндын математика сабагы боюнча китептери кызыктуу болду.

Андан тышкары, кесиптештерим менен шаарга экскурсияга чыгып, тарыхый жайларды кыдырдык. Бул да биз үчүн өзүнчө баалуу жан азык болуп калды.

Иш программанын алкагында №2409 комплекстүү мектепке бардык. Алардын адегенде бала бакча, анан орто билим берүүчү мектеп, андан соң жогорку окуу жайындагы билим берүү программасы комплекстүү, максаттуу жолго коюлганы мага өзгөчө жакты. Мектеп окуучуларына жогорку окуу жайларынын окутуучу-профессорлору келип билим беришет экен. Ошондой эле мектептерде олимпиадалык резервдик даярдыктарга олуттуу көңүл бурулганы да биздин кызыгуубузду жаратты. Бул албетте балдардын ден соолугун чыңдап, спорт менен достоштурат.

Биз барган кезде дагы бир жагымдуу окуяга туш келдик. Кремлдин чоң залында “Жылдын мыкты мугалими” сынагынын жыйынтыгы чыгарылып, зор салтанат менен белгиленди. 30 жашка чейинки жаш адистер катышкан ал сынактын жеңүүчүлөрүн кадимки Кремлдин чоң залында тосушуп, сый-урмат көрсөтүшкөнүнөн эле алардын билим берүүгө, мугалимдерге мамилеси айкын көрүндү. Куттуктагандардын арасында Мамлекеттик Дума депутаттары да болушту. Россиялык кесиптештерибизге көрүлгөн камкордуктарды, колдоолорду көрүп алар үчүн кубандык.

Съездге барган КМШ өлкөлөрүнүн мугалимдеринин баарын “КМШ Билим берүүсүнүн отличниги” төш белгиси менен сыйлашты. Ал сыйлыгым ак жолтой болуп, өз мекениме келгенде “КР Билим берүүсүнө эмгек сиңирген мугалим” наамын алдым. Ушул мүмкүнчүлүктөн пайдаланып, кесиптештеримди, жалпы эле элимди жаңы жыл майрамы менен куттуктайм. Баардыгына бакубат, бейпил турмуш каалайм!

Айнагүл Кашыбаева, “Кутбилим”

В наш век новейших технологий, когда так модно знать несколько языков, углубленно изучать различные предметы, знать программирование, многие родители школьников считают  уроки физкультуры не то чтобы неприятной, но обузой. Свое мнение по этому поводу газете «Кутбилим» высказал  Президент Кыргызской академии образования Абакир Мамытов.

— Абакир Мамытович, тема сегодняшней беседы – уроки физкультуры в школах. Сколько сегодня отводится часов на уроки физической культуры в начальных, средних и старших классах школ?

— В Базисном учебном плане предусмотрены еженедельные двухчасовые обязательные занятия физической культурой с 1-го по 11 классы. Указанный объем учебной нагрузки является традиционным со времен функционирования СССР.

— Достаточно ли этих часов для полноценного физического развития учащихся, или наоборот  мало? В данный момент, по-вашему мнению, нужно ли сократить, или наоборот увеличить  количество этих часов? Учитывая то, что родители, желающие более полно развивать своего ребенка именно физически, дополнительно отдают их на танцы, ушу, таэквандо, каратэ и т.д.?

— Относительно обеспечения указанным объемом учебной нагрузки полноценного физического развития учащихся спортивная наука дает отрицательный ответ. Поэтому учителю физической культуры и руководству общеобразовательной школы рекомендуется организовывать дополнительные внеклассные и внешкольные занятия физической культурой. Считается, что оптимальный объем двигательной активности детей в целях достижения необходимой оздоровительной эффективности равен 6-7 часам в неделю, т.е. рекомендуется ежедневная минимум одночасовая двигательная активность, которая должна иметь место в режиме дня учащегося. Поэтому я поддерживаю тех родителей, которые отдают своих детей для занятий физической культурой, спортом, в том числе различными видами занятий, предусматривающих двигательную активность.

— Ранее Вы возглавляли главный спортивный вуз страны, с этой точки зрения, как эксперт в этой области, как Вы оцениваете уровень учителей – физкультурников в наших школах? В основном, вероятно, это выпускники  КГАФКС? Насколько мне известно, в отдаленных глубинках, где не хватает педагогов, физкультуру преподают те учителя, которые не имеют соответствующего образования…

— Для оценки профессионального уровня ныне работающих учителей физической культуры нужны комплексные аналитические исследования, без проведения которых давать категоричный ответ я бы не стал. Однако нельзя не заметить и общую тенденцию, связанную со снижением престижа учительской деятельности, которая отразилась и на учителях физической культуры. Если добавить, что учителя физической культуры в основном представлены мужчинами, считайте кормильцами семьи, то нанесенный социально-экономический удар имел двойную силу. Правда, с 2011 года правительством страны приняты и определенные меры, направленные на улучшение социально-экономического положения работников образования. Я имею ввиду повышение заработной платы учителям, но проблема оказалась настолько глубокой и сложной, что для восстановления прежнего уровня квалификации и престижа учительской деятельности по физической культуре нужны годы кропотливой и системной работы.

В сложившейся ситуации, выпускникам академии физической культуры и спорта, работающим в школах учителями, следует выражать искреннюю признательность. Но объективности ради следует отметить, что их профессиональная компетентность, как впрочем и по другим предметам, не идет ни в какое сравнение с практикой подготовки учителей, которая имела место быть во время СССР. Я с особой теплотой вспоминаю годы учебы в институте физической культуры, когда получаемая стипендия хватала на жизнь, выдаваемая каждые полгода спортивная экипировка, позволяла полноценно заниматься спортом. Регулярно проводились учебно-тренировочные сборы с соответствующим финансированием, а учебное заведение оснащалось современными спортивными оборудованиями и инвентарем. В масштабе страны проводились конкурсы по специальности, а также по основным дисциплинам, формирующим профессиональную компетенцию будущего учителя физической культуры и тренера по спорту. Кстати, профессорско-преподавательский состав нашего института пользовался заслуженным авторитетом, свидетельством тому является то, что ведущие преподаватели привлекались для написания учебников, предназначенных для институтов физической культуры СССР, для подготовки членов сборной страны по различным видам спорта. Наше учебное заведение в восьмидесятые годы прошлого века было первой базовой организацией, в течение пяти лет проводившей Всесоюзный конкурс «Студент и научно-технический прогресс», в последующем подготовившей немало победителей и призеров указанных мероприятий. Все это, к сожалению, по различным причинам утрачено и это обстоятельство безусловно отражается в качестве подготовки учителей физической культуры.

Добавим, что с приобретением государственного суверенитета существенно вырос и перечень вузов, которые открыли факультеты физической культуры и занялись подготовкой кадрой. К сожалению, многие новоявленные структуры, не имеют должной кадровой и материально-технической обеспеченности, но их выпускники продолжают вливаться в организацию учебного процесса в школе. И этот фактор уже дает о себе знат.

— Что бы Вы хотели поменять в преподавании уроков физкультуры в школах? Есть мнение отдельных родителей, которые считают что уроки физкультуры «лишние» и забирают  «часы, так, необходимые для усвоения «более важных предметов как математика, химия, физика и др.». Что Вы думаете по этому поводу?

— Относительно того, что хотелось бы поменять в преподавании уроков физической культуры. Прежде всего необходимо менять методологию формирования содержания занятий, о качестве которых Вы отозвались с известной долей сарказма.  К сожалению, приходится согласиться, что такие факты встречаются. Это происходит из-за низкой квалификации учителей, отсутствия должного контроля над качеством проводимых занятий на уровне администрации школы. Но сказать, что ничего не делается нельзя. В рамках реформирования содержания школьного образования, связанного с его ориентацией на достижение конечного общественно и личностно значимого результата, которая на методологическом уровне называется переходом  на компетентностный подход, уже сделаны первые шаги. С 2018-2019 учебного года школьное образование переходит на реализацию стандартов нового поколения и наряду с другими предметами и программа предмета физической культуры то же обновляется.

Речь идет о том, что каждый предмет, изучаемый в школе, пусть это будет математика, физика или физическая культура, должен внести свой вклад в формирование конечного обобщенного результата школьного образования. Перечень таких результатов определен стандартом, о котором сказано выше, и они сформированы в виде двух групп компетенций: первая — надпредметные компетенции (информационно-познавательные, социально-коммуникативные компетенций и компетенции, при помощи которых выпускник школы будет решать возникшие проблемы), и вторая — предметные компетенции, т.е. приобретение конкретных знаний, умений и навыков, которые формируются при изучении каждого предмета.

Это обстоятельство изменяет требования, предъявляемые к урокам физической культуры. В отличие от прежней практики учитель физической культуры должен будет реализовывать такое содержание уроков физической культуры, которое нацеливается на формирование умения работать со специфической информацией, свойственной физической культуре и спорту, развивать соответствующие познавательные интересы, научить учащихся умению жить в коллективе,  решать возникшие проблемы с одной стороны, и, как и прежде, научить учащихся основам владения техникой таких прикладных упражнений, как бег, прыжок, метания, плавание, ходьба на лыжах,  гимнастические упражнения,  а также спортивных и подвижных игр и быть в состоянии выполнить предусмотренные государственной программой нормы и требования. Кстати, в отличие от практики ряда стран СНГ наши нормы и требования более совершенны. Они разработаны с учетом географических условий проижвания учащихся, т.е. для горцев одни нормативы, для тех, кто проживает в условиях равнины — другие.

И, наконец, относительно того, что «уроки физической культуры лишние», они забирают «часы, так необходимые для усвоения более важных предметов, как математика, физика, химия и др».  Да, такое мнение иногда высказывается.  Исходя из своего профессионального образования, я, естественно, придерживаюсь иной точки зрения. Полагаю, многие согласятся, что важнее человека, способного производительно трудиться и быть физическом состоянии защищать Родину нет ничего более ценного. Уроки физической культуры прежде всего нацелены на то, чтобы способствовать решению указанной проблемы. Считаю также уместным вспомнить поучительный пример из жизни.  Несколько лет тому назад, мне приходилось принимать участие в мероприятии, проводимом научной общественностью России, в котором присутствовал и Глава Русской Церкви Алексий второй. На форуме, обсуждавшем состояние нравственного воспитания подрастающего поколения России, одним из его участников был задан аналогичный вопрос и он был адресован Главе Российской церкви для того, чтобы выяснить отношение Церкви к физической культуре. Меня поразил ответ, в котором было выражено нескрытое недоумение тем, что сомнения в важности физической культуры высказано в стенах Российской академии образования, одним из ученых, имеющих отношение к формированию содержания образования. Он напомнил, что «исконные корни понятия «гимназия» прочно связаны с понятием «гимнастика» и что занятия физической культурой в указанных типах учебных заведений никогда не игнорировались. Он особо подчеркнул, что занятия гимнастикой, равно и  занятия физической культурой, укрепляют не только тело человека, но и разум, при правильном их применении развивает духовность, в том числе и нравственную. Напоминая о том, что культура человека, в том числе состоит и из культуры физической, он заметил, что с удовольствием сам занимается физическими упражнениями и посоветовал делать то же самое всем участникам форума».

Айнура КАНИМЕТОВА, «Кутбилим»

55 жыл! Ар дайым “Юбилей” деген сѳз айтылганда, адатта оордук, татаалдык, чарчаӊкылык сезими келет. Бирок бул эпитеттердин баардыгы биздин юбилейге катыштыгы жок. Биздин педагогдор шайыр, ал эмес улуу муундагылар да чарчоону билишпейт. Албетте, 55 жыл, биз баскан жол даӊгыр, байсалдуу болгон жок. 2004-жылы академиянын жашоосунда маанилүү окуя болуп ѳттү: биздин мекеме “Алтын түйүн” Балдардын республикалык инженердик-техникалык академиясы статусун алды.  Биздин академия бүгүнкү күндѳ – бул 41 педагог 1348 тарбиялануучу. Бизде бири-бирине окшошпогон тарбиялануучулар сабак алышат: ар биринин мүнѳзү, ѳзүнүн темпераменти, ѳзгѳчѳ керектѳѳлѳрү жана мүмкүнчүлүктѳрү ар башка. Бирок, эӊ башкысы, бизди бириктиргени – бул, чыгармачылыкка, ойлоп табуучулукка, рационализацияга умтулуу.

БРИТА «Алтын түйүндѳ» кошумча билим берүүнүн ѳзгѳчѳ системасы ийгиликтүү иш алып барат. «Алтын түйүндѳ» билим берүүнүн ийкемдүү системасы: окуу программаларынын варианттуулугу, ыктыярдуулук, заманбап технологияда билим алып жаткандардын окуу процессинин демократиялуулугу. Кошумча билим берүү – бул окутуу менен тарбиянын  бирдиктүү, толук процесси. Ал эӊ башкысы, дайыма ѳзгѳрүлүп туруучу билим берүүнүн керектѳѳлѳрүн канааттандырууга арналат. Кошумча билим берүүнүн арты менен тѳмѳнкүдѳй милдеттерди чече алдык:

• Ѳзүн-ѳзү аныктоо жана ѳзүн-ѳзү жолго коюу;
• Окуучулардын жекелигин жана чыгармачылык потенциалын ѳнүктүрүү;
• Жашоодо тандоону туура жасоо.

Биздин академияда компьютер, заманбап окуу материалдары, байланыштын электрондук каражаттары, ОТМ, ТРИЗ, ОКБ, электротехника жана радиотехника, авиамоделдѳѳ, «Топ жылдыз», «Кѳӊүлдүү математика», «Кызыктуу физика» клубдарынын иши, тил билүү ж.б. менен алектенишет.

Академияда жыл сайын жогорку кесипкѳй педагогдордун жетекчилиги менен тарбиялануучулар  тарабынан уюштурулуучу студиялардын, лабораториялардын, клубдардын чыгармачыл отчеттору, кароо-сынактар, фестивалдар, кѳргѳзмѳлѳр, конференциялар ѳткѳрүлүп келет.

БРИТА “Алтын түйүндүн” тарыхында кѳптѳгѳн ѳзгѳрүүлѳр болду, болгону ѳзгѳрбѳгѳн бир гана нерсе – балдарга жүрѳгүн бере турган адамдардын энтузиазм менен чыгармачылыгы калды.

Олуттуу күч-аракеттен жана жалындаган энтузиазмдан улам, 1984-жылдан бүгүнкү күнгѳ чейин бул мекемени Кыргыз Республикасынын билим берүүсүнѳ эмгек сиӊирген кызматкери, КР билим берүүсүнүн отличниги Бапанова Жаркын Базановна жетектеп келет.

“Алтын түйүн” Балдардын республикалык инженердик-техникалык академиясы же жѳн гана «Биздин үй!» күн сайын ѳз эшигин жүздѳгѳн балдар-кыздарга ачат, ушул балдар дүйнѳнү ѳзгѳртүүгѳ умтулушат, ѳздѳрүн Ньютон же Циолковский катары сезүүгѳ умтулуп, астрономияда, робототехникада, программалоодо же авиамоделдѳѳ ж.б. күчтѳрүн сынашат.

Педагогдор алдында кийинкидей милдеттер турат: жүрѳгү менен берилип иштѳѳ, жан дүйнѳнүн кенендигин кѳрсѳтүү, балдарга болгон билимин берүү, заманбап сабактарга карата жигердүү мамилени табуу, устаттар акылмандыгы менен бүтүндѳй жан дүйнѳсүн ѳздѳрүнүн жылдызчаларына тартуулашат.

Калыптагыдай билим берүү процессин камсыздоо жана ѳтѳ кѳп массалык иш-чараларды ѳткѳрүүдѳ “Алтын түйүн” академиясынын кызматкерлеринин командасы кѳмѳк кѳрсѳтѳт.

Методист Руденко Любовь Степановна СССРдин жана КР билим берүүсүнүн эмгек сиӊирген кызматкери, СССРдин жана КР билим берүүсүнүн отличниги. Бѳлүмдүн башчылары дагы КР билим берүүсүнүн отличниктери, алар: Шумейко Александра Владимировна, Солтобаева Дильбара Шадыбековна, методисттер Асылалиева Айдай Айдаралиевна, Тойбаева Жазгул, Бычкова Вера Федоровна, түзүмдүк бѳлүмдѳрдүн башчылары КР билим берүүсүнүн отличниктери Азаров Кылыч, Комкова Маргарита Александровна, Жаринова Людмила Игнатьевналар ж.б.

Биздин «Алтын түйүн» академиябызда тарбиялануучулар принциптердин, формалардын, программалардын ар түрдүүлүгүнѳ, окутуунун ыкмалары менен технологияларына негизделген мобилдүү, ийгиликтүү,  заманбап билим алышат.

Бардык окуялар менен реформаларды башынан ѳткѳрүү менен, биздин академия ѳз жүзүн сактап кала алды. Борбор калаада жана бүтүндѳй республикада анын аброю бар. Биз эртеӊки күнгѳ оптимизм менен карайбыз. Биз ойлогондорубуз орундалып, үмүтүбүз ѳчпѳй, кыялдарыбыз орундалаарын билебиз.

15 жыл ѳтүп, кийинки юбилейибизди белгилѳѳгѳ чогулганда, акыркы он беш жылыбызды анализге алып, эмне ойлосок, эмне кааласак, жыйынтыгында жеттик деп дагы да айтабыз!

Кубанычбек Абылов, директордун окуу-тарбия иштери боюнча орун басары, Кыргыз Республикасынын билим берүүсүнүн отличниги

Журналдын баш редактору Токтосун Самудинов «Кутбилим» газетасынын башкы редактору Кубат Чекировдун суроолоруна жооп берет.

– Токтосун агай, кыргыз баласы үчүн гүлдѳрдүн да эӊ ыйыгы, биринчи эле оозго келери – байчечекей. Жарыктык, кѳктѳмдѳ күн аз жылымдап, кар анча кетелекте эле ар кай жерден үлбүрѳп чыга калган гүлдүн баатырлыгына айран каласыӊ. Журналдын атынын коюлушу бекеринен эмес го дейм. Биринчи редактор катары атын сиз койдуӊузбу?

– Жок. Атын ал кездеги мамлекетибиздин жетекчиси Турдакун Усубалиев ѳзү койгон экен. Анткени 1976-жылдын 24-августунда КПСС БКнын «Кыргызстанда 1977-жылдын январынан «Байчечекей» («Подснежник») деген ат менен балдар журналын чыгаруу тууралуу» атайын Токтому чыккан болчу. Демек, аты Москвага ошондо эле даяр бойдон барыптыр.

– Затына аты жарашып, 40 жыл бою кѳгѳрүп-кѳктѳп келатканы бекеринен эмес экен да! Башка республикаларда ушу сыяктуу журналдардын аты кандай?

– Мен билгени – Казакстанда «Балдырган», кыргызча балтыркан деген чѳп, Ѳзбекстанда «Гунча», кыргызчасы бүчүр болот го, Түркмѳнстанда «Кѳрпе», ал козу деген сѳз экен, Тажикстанда «Чашма», бизче булак болуп которулат.

– «Байчечекейдин» 20 жылдык юбилейи Опера жана балет театрында чоӊ салтанат менен ѳткѳнү али эсимде. Аялдар конгрессинен З. Акбагышева, билим берүү министрлигинен Г. Куликова, мэриядан Л.Комиссарова, «Мээрим» эл аралык фондусунан М. Абдразакова атайын келип, ысык-ыклас сѳздѳрү менен куттукташпадыбы.

– Куликова ал кезде он жашар Дарья деген кызы экѳѳ В. Шаинскийдин «Бирге жүрсѳ досторум» деген ырын кыргызча ырдашты. «Кутбилим» газетасынын атынан тапшырган ѳзүӊдүн адрес папкаӊ да редакциябызда сакталуу. Билинбей арадан дагы 20 жыл ѳтүп кетиптир. Биздин видеоархивибиз бай. Ошо опера жана балет театрында «Байчечекейди» куттукташкан кѳрүнүктүү акын-жазуучулар – С. Жусуевдин, Ш. Бейшеналиевдин, К. Бобуловдун, О. Султановдун жана башкалардын сѳздѳрүн, бѳбѳктѳрүбүздүн концерттик номерлерин бүгүн ЭлТР каналынан эл кайрадан кѳрүп, уга алышат. Анда 9-10 жаштагылар азыр ѳздѳрү үй-бүлѳ күткѳн азамат жигит-кыздар да! Ата-энелеринин кичинекей чактагы элестери, албетте, алар үчүн чоӊ кызыгууну туудурары анык.

– Токтосун агай, «Байчечекей» журналынын басып ѳткѳн 40 жылдык сапары элибиздин соӊку үч муунунун тагдыр-жолун эстетип турат. Ал балалыктын символу сыяктуу. Журнал жѳнүндѳ сѳз болгондо канчалаган чыгаан адамдар кѳз алдыга тартылат.

– Албетте! Баскан жол ошонусу менен кымбат, ошонусу менен унутулгус. Алар – бир жылдарда «Байчечекейде» эмгек эткен сүрѳтчү Белек Жумабаев, акындар Абзий Кыдыров, Жайлообек Бекниязов, сүрѳтчү Иманкул Сагындыков. Редакциянын каттар бѳлүмүндѳ Зейнеш Абакирова менен Жаӊыл Супатаева эжелерибиз үзүрлүү иштешти. Учурда белгилүү акындар – Байтемир Асаналиев, Нургазы Ахмедулин дал жогорудагы таанымал инсандардын чыгармачыл жолдорун татыктуу улантып келишет. «Байчечекейдин» окурмандары Жакыпбек Абдылдаев, Каныбек Жунушев, Амангелди Мисиров, Эсенгул Чопиев, Вахаб Умаров, Батма Абдухамидова, Зууракан Конгайтиева, Зинахан Пасаӊова, Сулайман Рысбаев, Абдыкерим Муратов, Алмазбек Токтомаметов, Абдылда Карасартов, Исабек Токтогулов сыяктуу таанымал калемгерлердин чыгармаларын качантан сүйүп окушат.

– Опера, балет театрында белгиленген 20 жылдык юбилейиӊиздерде журналдын, коллективдин, жеке баш редактордун адресине жылуу-жумшак кеп сѳздѳр айтылды. Анда «Байчечекей» 20 жашта болчу. Бүгүн 40 жашта. Демек, дагы да ыраазылык сѳздѳр кѳбѳйѳ түштү дегенге негиз бар. Кантсе да, мен ѳзүм күбѳ болгон ошондогу бир факт: Кыргыз Эл акыны Омор Султановдун сизге арнап театрда окуган ыры. Бүгүнкү маегибизди ошол ыр менен аяктагым келип турат. Анткени ал ырда мактоо эмес, 40 жыл бою окурман журту ѳзү калыс болгон чындык бар. Сѳз чынынан бузулбайт эмеспи.

«БАЙЧЕЧЕКЕЙ»

журналына жана анын баш редактору

Токтосун САМУДИНОВго

(Журналдын 20 жылдык юбилейинде окулган ыр)

Сен ѳзүӊ да байчечекей сыяктуу

Таза жүргѳн таза акынсыӊ, уяттуу.

Азаматсыӊ, эрте жеткен акылга,

Аӊдап турган дайым тияк-биякты.

«Байчечекей» да бир уул-кызыӊдай,

Балапандай, колдо ѳстүргѳн кушуӊдай.

Биз баарыбыз дал ошондой кѳрѳбүз,

Бизге дагы «Байчечекей» ушундай.

Жаман болсо ар бир үйдүн башчысы,

Жакшы болбойт үй-бүлѳнүн бактысы.

Сен экенсиӊ жакшы апа да, жакшы ата,

Редактор мырзанын да жакшысы.

Жайлоодо кѳп жашыл гүлдүн түрлѳрү,

Жайда назик булбулдардын үндѳрү.

Сен барыӊдан жакшы болуп  ушунча,

«Байчечекей» ушунчалык гүлдѳдү.

Омор СУЛТАНОВ, Кыргыз Эл акыны.

Бишкектеги №93 орто мектептин орус тили жана адабияты сабагынын мугалими, таланттуу педагог Бурул КАШЕНОВА бүт өмүрүн мектепке, балдарга билим берүүгө арнап келет. Анын колунан жүздөгөн мыкты инсандар тарбияланып чыкты. Алар Бурул эжени ар дайым эстешип, эмгегин бийик баалашат.

Бурул эже чын эле бурулуш жасаган

Бурул Амантуровна Кашенова китепти ушунчалык аяр, назик, сылап-сыйпап кармаганын көрүп туруп суктанасың да, эми эле колуңа алып окуп жибергенге шыктанып да кетесиң. Китеп эженин байлыгы да. Ооба, антпесе элчилеп бизнеске өтүп кеткен бойдон кыска мөөнөттө кайра мугалимдик кесипке ким келмек. Ал ошентти, кайрылды кайра. Кыя албады. Орус элинин маданий мурасы болгон орус адабиятына жана орус тилине чумкуп кирди кайрадан. Ошентип, Бурул эже быйыл алтымыштын кырында күлүп-жайнап турат. Ал бүт өмүрүн мугалимдик кесипке арнап, анын бүт түйшүгүн көтөрүп келе жатат.

Бурул эже 1957-жылы 3-февралда Түп районунун Ичке-Суу айылында Амантур атанын удаа бешинчи кызы болуп төрөлгөндө, эми бурулсун деп ырымдап, ысмын Бурул коет. Айткандай эле Күлүмкан, Жаңылкан, Арзыкан, Гүлбүбү эжелеринен соң, энеси Асибел Канатбек, Темирбек, Азизбек деген үч уулду удаа төрөйт. Эң кичүүсү Жайлоокүл сиңдиси. Асибел баатыр эне, сексен сегиз курактын кешигин татып отурат. Ичке-суулук, бир уруудан эжеси Сүйүн, өмүрлүк жары Айтпас экөө Жумгалга чектелип, Бурулду ала кетип, орто мектепти ошол ынтымактуу үй-бүлөдө жашап, бүтүрөт. Сүйүн да, Айтпас да мыкты математиктер болушкан, тартипти катуу коюп окутушкан.

Ал мугалим болуп төрөлгөн

Бурул эженин мугалимдикке болгон сүйүүсү Сүйүн эжеси менен жубайы Айтпас жездесинин үлгүлүү үй-бүлөдө жашашып, балдарга терең билим берүү ыкмаларына суктана карап, мугалимдик асыл кесип экенине ынана баштайт. Бул үлгүлүү үй-бүлөнүн үлгүсү жугат кызга. Буга чейин Бурул эже догдурлук кесипке ыктап турса, эми мугалимдик кесип атаандаш орун ээледи эженин оюнан…

Советтик доордо жаштар билим алыш үчүн бүт сонун шарттар түзүлгөн. Кыска мөөнөттө адис болуп чыгыш үчүн кесиптик техникалык окуу жайынын тармактары айылдык балдар үчүн жатаканасы, ал тургай үч маал тамагы менен камсыз кылып турган. Бурул эже Фрунзедеги мединституттун конкурсунан орун тийбей №10 кесиптик окуу жайына кирип, сүт азыктары боюнча адистик алып чыгат. 1975-жылдан 1979-жылдарга чейин Фрунзедеги сүт комбинатта үлгүлүү иштеп, коллективдин сүймөнчүлүгүнө ээ болуп, 1978-жылы КПССтин мүчөсү, Фрунзе шаардык аткаруу комитетинин депутаты болуп шайланат. Кийинки жылы Фрунзеде жаңы орус тили институту ачылып, иштеген жеринен жолдомо менен келип институтка өтүп кетет.

Коллектив менен иштешүүнү да үйрөнүп, иш-тажрыйбасына да ээ болуп, институтка кирген күндөн баштап окууда активдүүлүгүн көрсөтүп, студенттердин факультеттик парторгу, жайкы каникулда курулуш отряддарын жетектеп, республикада көп курулуштарга катышкан.

Тагдырдын башка салганын татыктуу көтөрдү

1984-жылы институттун биринчи бүтүрүүчүсү болуп бүтүп, Аламүдүн районунун Орто-Алыш орто мектебине орус тили мугалими болуп ишке киришет. Башы бош кызга чоң-арыктык Сексенбайдын көзү түшүп калат. Тагдырга даба жок. Эки жаш баш кошуп, Азирет деген уулдуу болушат. Азирет азыр Великобританияга кеткенине жети жыл болуп, окуусун бүтүп, ал өлкөнүн туруктуу тургуну болуусу күтүлүүдө.

Эки жаш күндөлүк оокатын кадимкидей өткөрүп жатканда Сексенбай өндүрүштө иштеп жүрүп алаканын айнекке тилдирип алып, туюк жара болуп бүтүп газ гангренасы кабылдап кетип, 6-ноябрда 1992-жылы өлүмгө дуушар болот. Уулу кенедей кези, аны бутуна тургузуу маселеси турган. Кыйынчылыкка мүңкүрөп отуруп берген жок.

Кадырың калды билинип,

Камчың калды илинип.

Карааныңа зар кылбай,

Кайрылып келчи тирилип.

Касиетин сезчү элем,

Кармалап койгон колуңдун.

Жакындап жыттап коёмун,

Жакасынан тонуңдун.

Эбелиң эки болгон жок,

Ээриң калып жоргоң жок.

Карс күлүп үйдө отурган,

Казаның кайра толгон жок.

Көзүмдөн кетпей элесиң,

Көргөн түш көп, түр ойдон.

Ээгиңди байлап узаттым,

Эсилим кайран гүл ойрон.

Чоң-Арык айылы тоонун этегинде жайгашкан. Сексенбай жезденин сөөгү этектеги көрүстөн толуп кетип, орто жапыздыктагы наркы тоонун чокусуна коюлган. Кайран жигит кайкалап ошол жерде жатат. Уулу Азирет Англиядан келген сайын атасынын көрүстөнүнө барып, молдо чакыртып, куран окутуп кетет. Турмушту чын өзүндөй тутуу кыйынчылыкка турса да, анын долбоорун кайталап туруу тирүүнүн парзы экен. Азирет дал ушинтет. Бурул эже медик болбой калса да, анын Медакадемияда орус тили кафедрасында иштеп, келечектеги медик студенттерге орус тилинен сабак берип, дарт баянын толтурууда грамматиканын кереги бар экенин түшүндүрүп жүргөн күндөрүн сыймыктануу менен айтып келет.

Манастан Пушкинге чейинки улуулук касиети 

Акын агасы Таңатар Кашенов “Ала-Тоо жана Пушкин” деген ыр повестине корректорлук кылганына  өтө кубанычта болгон. “Колоннадагы жепирейген үй” жана “Жез атчан” ыр повесттерин жазбады беле Пушкин деп, өтө кубаныч менен эскерет эже.

Он миңдеген акындарынын ичинен тек гана жалгыз Пушкин “Евгений Онегин” ыр романынын мурас кенчи катары калтырган эмеспи.

Ошентип, орус адабиятында “Евгений Онегин” жападан жалгыз ыр роман болуп эсептелет. Белинский бекеринен “Онегин” – Пушкиндин бул чыгармасы жан дүйнөнүн ачкычы, … бул жерде бардык турмуш, тикелей жан, анын бардык сүйүүсү” – дегени бар. Орус адабиятынын ар бир барагы ажарлуу, кооз, үйрөнө берчү акыл.

“Игорь полку жөнүндө сөзү” эмне деген эпикалык чыгарма. Күч бирдикте деген мурасты калтырган. XII кылымда Русь өзүнчө княздарга бөлүнүп, ар бир князь өз алдынча бийлик жүргүзүп, Кара деңиздин жээгинде жашаган көчмөндөр бат-бат кол салып талап алып, талкалап турган. Новгороддук эр жүрөк князь кол топтоп жалгыз эки күн салгылашып, үчүнчү күнү колго түшөт. Аны уккан жубайы Ярославнанын ыйы, жаратылыштын күчүнө кайрылганы, шамалга, кубаттуу Днепрге, күнгө кайрылганы, анын тилегин кудай берип, Игорь туткундан качып чыгып жерине келет, “Сөз” ушинтип бүтөт. Кыргыздын шер Манасы кубаттуу душман менен кармашып, катуу жарадар болуп, кырк чоросунан айрылып, жабыркап келип, арманын айтып турганы эмне деген адамгерчилик, эмне деген асыл мээримчилик.

Бурул да жубайы Сексенбайдан ажырап калганда башына айланып турган кара булутту кантип эритиш үчүн жалгыз уулу жөнүндө минтип айтып турбайбы:

Келечекке керегиң,

Керилип өсчү терегиң.

Жарыбай өсөөр турмуштан,

Жалгызы болуп эненин.

Иреттейм ичип жегенин,

Иши го ал эненин.

Алаарбы толук тарбия,

Атасыз бала дегеним.

Кантээр экен билимин,

Караармын жүрүм-турумун.

Тикенек болбой өссө дейм.

Тилин алып улуунун.

Бабалардын мурасын,

Алса экен акыл кенчим деп.

Кармаган адам болсо дейм,

Зымдай кылып эркин бек.

Башыма салса кудайым,

Бактысыздык убайым.

Тарта бербей жата бер,

Тагдырлаш менин жубайым.

Билимдин бийиктигине умтулду

Билимди алып жүрүүчү Бурул эженин өзү болгон соң, өзүнүн мүмкүнчүлүгүн бир эле мекеме менен чектеп койбостон, жогорку окуу жайынан кийин № 93 орто мектепке барууну чечти. Уулу Англияга чакырып жаткан соң чет тилге көбүрөөк убакыт бөлүп, аны үйрөнүү далалатын баштады. Максат бар болгон соң, аракет да шайкеш болууга тийиш ага.

Жөнөкөй адамдын асыл эмгегин даңазалоо юбилейлик жылда арзырлык кубулуш.

Көк асман деле төгөрөк,

Көзүңүз дале көрөөнөк.

Басканыңыз бийчидей,

Баспай калбай өрөөлөп.

Кудурет Сизге кубанат,

Кулагыңыз угаанак.

Койнуңузга акыл жаап,

Койгонбу Сизди дубалап.

Наабайыңыз ак маңдай,

Наристе уктап жаткандай.

Абийирдин сизде үлгүсү,

Асманга ай, күн баткандай.

Кишилер таппайт кайдасыз,

Китептин жаагын айрасыз.

Илебин татып турмуштун,

Иш кылбайсыз пайдасыз.

Окуучуңуз армия,

Ошого тардык барбы ыя,

Беделин элдин өстүрүп,

Бересиз тынбай тарбия.

Кут болсун туулган күнүңүз.

Кубанып эсен жүрүңүз.

Сизге берсин жылуулук,

Сибирдей кышкы гүлүбүз.

Сагыныч Медерова, журналист

“Манас” аба майданынын четинде кыйраган АСТ авиакомпаниясынын учагы кыркка жакын мекендештерибиздин үй-бүлѳсүн кыйратып, каран түн түшүрүп кетти. Ал апаатта бейажал каза тапкандардын арасында биздин кесиптешибиз Наргиза Жумакунова да үй-бүлѳсү менен бар эле…

Пендечилик, деги эле адамдар бири-бирибиздин дарегибизге бир жакшылыкта, бир жамандыкта сѳз айтат турбайбызбы. Пендечилигибиз ушул, убагында анын ѳзүнѳ жылуу сѳз айтып, кѳңүлүн кѳтѳрүп коюу капарыбызга да келбей, кѳр-тирлик менен алектенип жүрѳ берет экенбиз, балким, али алдыда жетишебиз дейбизби… Чындыгында кесиптешибиз Наргиза тууралуу анын тойлорунда, алдыда ал кѳрѳ турган далай жакшылыктарында мактоо сѳз айтканга жетишербиз деп ойлоп жатканбыз, себеби ал жакында эки уулунан кийин кѳргѳн кызына жентек той беребиз деп даярданып жүргѳн эле. Бирок, тилекке каршы, андай болбоду… Наргиза ѳмүрлүк жолдошу Азамат, уулу Актан жана тѳрт айлык ымыркай кызы Раяна асмандан капилет кулаган учактын курмандыгы болушту. Ал болгону 33 жашта эле. Шум ажал жашоо-турмуштун оош-кыйышынан эми баш кѳтѳрүп, уул десе уул, кыз десе кыздуу болушуп, бѳксѳсү толгондой, бир үйдүн түтүнүн булатып, бейкапар ѳмүр кечирип келаткан жаш үй-бүлѳнүн очогун жалп ѳчүрдү.

Наргиза Жумакунова 1984-жылы 7-августта Балыкчы шаарында жарык дүйнѳгѳ келген. Тѳрт бир туугандын кичүүсү эле. 2006-жылы Кыргыз улуттук университетинин Эл аралык билим берүү программаларын интеграциялоо институтун аяктаган.

“Кутбилим” газетасына адегенде корректор болуп ишке кирип калды. Ѳзү тыкан, ишине тың, кѳптү билүүгѳ ынтызар кыз тез эле жамаат менен аралашып, кѳркѳм редакторлукка кѳтѳрүлдү. Ѳзүнүн кесиби боюнча компьютердик адис болгондуктан, ушул ишин ѳзгѳчѳ дилгирленип иштечү. Эмгек жамаатында эң кичүүбүз катары элпек, адамдын оюн анын кѳз карашынан баамдап, улуу-кичүүгѳ урмат-сый менен бирдей мамиле жасай билген жѳнѳкѳй кыз эле. Анын кѳптү билүүгѳ ынтызарланып, жумушка эрте келип тырышчаактык менен иштегенин жактырчубуз. Кесиптеши Мейискан Аманбаева гезитти кѳркѳмдѳп жасалгалоочу дизайн иши боюнча ага кеп-кеңештерин айтып, кѳркѳм редакторлук кесиптин сырларын үйрѳткѳн.

— Наргиза колунда диплому бар компьютердик адис болгондуктанбы, гезитти жасалгалоо иштерин тез эле үйрѳндү. Ѳзүнүн ишин берилип сүйүп аткарчу. Керектүү жерлерин интернеттен издеп, “бул жери мындай болот турбайбы”  деп жаңы нерселерди кѳрүп калса, мени менен да бѳлүшүп калчу. Эртели-кеч отуруп сырдашып калганда, үй-бүлѳсү тууралуу айтып берчү. Азамат кабинетке келип калганда, экѳѳнүн бири-бирине мамилесин кѳрүп суктанып койчумун. Бири-бирин терең урматтап, колдогон, бири-бирин кѳз караштан түшүнүшкѳн жубайлар эле, — деп эскерет Мейискан оор үшкүрүп.

Наргиза жолдошу Азамат экѳѳ Султан, Актан деген эки азаматты тарбиялашып, кичүүсүн бала бакчага, улуусун мектепке ушул биздин арабызда иштеп жүргѳндѳ орноштуруп, чекеси жарыла кудуңдап кубанганы али да кѳз алдыбызда. Азамат ага жумушка келе калганда экѳѳ кѳгүчкѳндѳй болуп бири-бирине башын тийгизе акырын шыбырашып же компьютерде бир нерселерди чукулап отурушкандарын кабинетке баш бакканда кѳрүп, “экѳѳ издешпей табышкандай бири-бирине аябай окшош, бактылуу жубайлар болуш керек” деп ичимден суктанып койчумун. Экѳѳ эгерим урушпаган, ынтымактуу жубайлар деп жоро-жолдоштору да терең баа беришерин эчен ирет укканыбыз бар.

Наргиза ѳзгѳчѳ кайын журтун кадырлаган келин эле. Кайын журту тууралуу сѳз кылганда аларды терең сыйларын сѳзүнѳн байкачубуз. Ѳзүнүн жапалдаш чакан келбетине жараштыра жаңы кѳйнѳк кийип келип калса “Сонун экен, жаңы алдыңбы?” десек, “Ооба, апам алып берди” деп жаш балача кудуңдап койчу. Анын ушу жаш баладай жадыраган бир мүнѳзү эсиме түшүп турат, ал жагымдуу кабар айтканды жакшы кѳрчү. Кабинетине кирип калсам, “Айна эже, уктуңузбу, бүгүн биз минтет экенбиз” деп жаңылык айтып, анын ошол жаңылыгы мени кубантканын кѳргѳндѳ кошо кубанып, бир чоң эрдик жасап ѳзүнѳ-ѳзү маашырланган кичинекей бѳбѳктѳрдѳй компойуп калар эле.

Наргиза “Кутбилим” гезитинде иштеп жүрүп ѳткѳн күз айларында декретке кеткен. Эки уулдан кийин кыз күтүп жатышты. Кудай тилегин берип кыздуу болуп, атын Раяна койдук деп сүйүнчүлѳгѳн үй-бүлѳнүн кубанычтары чексиз эле…

Аттиң, жараткан Наргизага ушунча аз жаш ѳлчѳп берген тура, не дейбиз, бирок ал ошол кыска ѳмүрүндѳ ажарлуу жубай, мээримдүү эне, ыймандуу келин, кичи пейил кесиптеш болууга үлгүрдү. Кесиптештери кечээ аны үй-бүлѳсү менен акыркы сапарга узатып келип, айтарга сѳз таппай айлабыз куруп турабыз. Жаткан жерлери жайлуу, жандары жаннатта болушсун деп, алардын үй-бүлѳлѳрүнѳ, туугандарына, жалпы эле жакын санаалаштарына кайрат айткандан башка аргабыз жок. Бир каниет кылганыбыз – артында туягы калды. Жараткан кичинекей Султаныбызга ѳмүр берип, ата-энесинин ордун жоктотпой, акылдуу, эстүү эр азамат болуп чоңоюшун тилейбиз!

P.S. Билим берүү жана илим министри Гульмира Кудайбердиева “Кутбилимдин” авиакырсыкта үй-бүлѳсү менен курман болгон кызматкери Наргизанын туугандарына барып азасын тең бѳлүшүп, кайрат айтып, 90 миң сом материалдык жардам тапшырды. Кѳз каранды эмес журналисттер союзунун мүчѳлѳрү дагы кичинекей Султанга камкордук кѳрүшүп,  400 АКШ долларын чогултуп беришти. Ош соода-экономикалык колледжи 10000 сом, Ош кесиптик билим берүү колледжи 5000 сом жардамын кѳрсѳттү.

Мындан сырткары, Билим берүү кызматкерлеринин ассоциациясы  жана башка билим берүү уюмдары, окуу жайлар дагы жапжаш уул-келини, эки небересинен бирдей ажырап, оор кайгы баскан үй-бүлѳгѳ каржылык жана башка түрдѳгү жардамдарын сунуш кылып жатат.

Кырсык басып, бүтүндѳй үй-бүлѳсүнѳн ажырагандардын кайгысына кайдыгер болбой, кѳптѳгѳн билим берүү уюмдары, окуу жайлары учак кырсыгынан жапа чеккендерге жардам кѳрсѳтүү эсебине бир күндүк эмгек акыларын которуп жатышат.

Ошол эле учурда биздин маркум кесиптешибиздин жетим калган уулуна акча каражат которуп, колдоо кѳрсѳтүп жаткандардын баарына терең ыраазылык билдиребиз.

Айнагүл Кашыбаева, “Кутбилим”

Назира ДЮШЕЕВА, Билим берүү жана илим министрлигинин Республикалык педагогикалык кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу жана кайра даярдоо институтунун директору менен маек.

— Назира Кубанычбековна,  сөздү Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлигинин алдындагы Республикалык педагогикалык кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу жана кайра даярдоо  институтунун кайрадан түзүлүшү жөнүндө баштасак?

— Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлигинин алдындагы Республикалык педагогикалык кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу жана кайра даярдоо  институту КР Билим берүү жана илим министрлигинин алдындагы Кыргыз билим берүү академиясын кайрадан түзүүнүн натыйжасында Педагогикалык кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу борборун КББдан бөлүп чыгуудан пайда болгон. Окурмандарга так болуш үчүн буйруктун расмий чечимин да көрсөтө кетсем ашыктык кылбас. Себеби бул жаңы мекеме эмеспи. КРнын Өкмөтүнүн 2016-жылдын 18-мартындагы №133 токтому, КР Билим берүү жана илим министринин 2016-жылдын 16-февралындагы №193/1 буйругу менен ачылып, иштеп баштаганбыз. Институт  Чүй-Бишкек юстиция башкармалыгы тарабынан катталган жана 2016-жылдын 8-ноябрындагы каттоо күбөлүгү бар. Демек,  бул юридикалык жактан укуктук-нормативдик базабыз аныкталды деген сөз.

— Түзүлүшү түшүнүктүү болду. Эми институттун негизги максаттарына кайсылар кирет?

— Институттун негизги максаттары төмөнкүлөр: педагогикалык кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу; КРнын мыйзамдарына ылайык орто жана жогорку кесиптик билим берүү базасында педагогика багытындагы кызматкерлерин тиешелүү билим берүү программалары аркылуу кайра даярдоо; билим берүү уюмдарынын башкаруу персоналын жана педагогикалык кызматкерлерин аттестациялоо процесстерине катышуу; мамлекеттик тилдин өнүгүүсүнө жана КРнын тил саясатын жакшыртууга көмөктөшүү. Мына ушулар боюнча тынымсыз иш алып барып жатабыз.

— Акыркы убакта педагогикалык кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу системасын реформалоо зарылдыгы тууралуу көп сөз болууда?

— Чынында эле бүгүнкү күндө квалификацияны жогорулатуу системасын реформалоо актуалдуу жана негизги маселелердин бири болууда. Себеби бул маселе билим берүүнүн сапатын жогорулатууга таасир тийгизүүчү негизги факторлордун бири. Ошол эле убакта реформалоо процесси Кыргызстандын билим берүү системасынын акыркы жылдары жаңы этапка өтүшү менен шартталган. Жаңы этап төмөндөгү өзгөрүүлөр менен мүнөздөлөт: компетенттүүлүк ык-амалдарына негизделген мамлекеттик билим берүү стандарттарынын мазмунун кайра кароо жана жаңыртуу; окуучуларда предметтик жана негизги компетенцияларды өнүктүрүү жана калыптандыруу; билим берүүнү уюштуруу формаларын жакшыртуу; окуучулардын билим жетишкендиктерин баалоонун прогрессивдүүрөөк түрлөрүн ишке ашыруу; билим берүүнүн сапатын башкаруу системаларын киргизүү жана башка.  Бир сөз менен айтканда «билим берүүнү өмүр бою өркүндөтүү» принцибин ишке ашырууга  багытталган жаңы мазмун, жаңы ык-амалдар, жаңы укук, жаңы мамилелер, жаңы педагогикалык менталитет сунушталат. Дүйнөлүк билим берүү мейкиндигине интеграциялануу, болуп жаткан өзгөрүүлөргө педагогдордун заманбап адаптациялануусун талап кылууда. Анын жүрүшүндө өзүнчө билим алуу процесстери жетишсиз болууда. Ошол себептен педагогикалык кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу ишинде  жүрүп жаткан реформаларды мугалимдердин терең түшүнүүсү зарыл. Институт заманбап жаңы билим берүү максаттарын жана маселелерин ишке ашыруу үчүн керек болгон жаңы компетенциялар боюнча иштөөдө. Максатыбыз  педагогикалык кызматкерлердин  керектөөлөрүн канааттандыруу, жаңы стандарттарды, программаларды жетиштүү деңгээлде пайдалана билүү жолдорун терең үйрөтүү.

— Булардын негизинде эмнелер өзгөрөт?

— Мугалимдердин билимин өркүндөтүү маселеси эски ыкма менен эле жүргүзүлүп келгендиктен, жаңы түзүлгөн институт бул маселени терең изилдеп чыгып, бүгүнкү күндүн талабына ылайыкташкан программаларыбызды, иш-пландарыбызды түзүп чыктык. Ансыз биз артта калабыз. Мында эл аралык тажрыйбаларды да эске алдык. Күнүгө күргүштөп өзгөрүп турган заманда мугалимдин билими эскирип кетпеши керек. Мугалим замандан алдыга озуп кетпесе да тең тайлаш жүрүшү ажеп. Ушул максатта институт өзүнүн ишмердигин, максат-милдеттерин, компетенциясын аныктады. Алар төмөнкүлөр десем болот. Түшүнүктүү болуш үчүн бирден санап берейин:

• квалификацияны жогорулатуу программаларынын мазмуну мамлекеттик жана социалдык тапшырыкты эске алуу менен жаңыртуу жолу аркылуу өзгөртүлөт;
• квалификацияны жогорулатуу программаларынын реестри түзүлөт жана ал программалар экспертизадан өтүп, республикалык жана аймактык маалымат банкына (депозитарий) киргизилет. Бул аларды ишке ашырууга бүт өлкө боюнча бирдей ык-амалдардын колдонулуусун камсыз кылат;
• квалификацияны жогорулатуу модели жакшыртылат, башкача айтканда, түзүм жагынан ал бир нече модулдан турат (инварианттуу жана вариативдүү), модулдук ык-амалга негизделген; моделди өзгөртүүнүн өзгөчөлүгүнүн бири вариативдик бөлүктү ишке ашырууга эл аралык жана атамекендик провайдерлердин тартылышы, ал эми педагогдордун алардын ичинен каалаганын тандоо мүмкүнчүлүгүн алуусу жана ал аркылуу атаандаштык чөйрөсүнүн пайда болуусу;
• окуу модулдарынын жыйындысы түрүндөгү модулдук-топтоо квалификацияны жогорулатуу системасын киргизүү талкууланууда. Окуу модулдарын ырааттуу өздөштүрүү педагогикалык кызматкерлердин билимин жаңылоого жана алардын көндүмдөрүн өркүндөтүүгө мүмкүндүк түзөт; бул система педагогикалык кызматкерге билим берүү программаларын жана аларды өздөштүрүү формаларын (катышып окуу, жумушту таштап окуу, жумушту таштабай окуу, дистанттык билим берүү технологияларын колдонуу менен) өз алдынча тандоону камтыган жеке окуу планын түзүү мүмкүнчүлүгүн камсыз кылуу принцибине негизделет; бир сөз менен айтканда, ар бир окуу модулу өз алдынча квалификацияны жогорулатуу курстары катары саналат жана аны ийгиликтүү өздөштүргөндөн кийин педагогикалык кызматкердин  квалификациясынын жогорулашы тууралуу күбөлүк берилет;
• бүт республикалык квалификацияны жогорулатуу боюнча автоматизацияланган маалымат базасын киргизүү, электрондук окуу-методикалык камсыздоо, MOODLE билим берүүнү башкаруу системасын киргизүү ж.б. кирет.

— Аймактык Билим берүү институттарынын жана аймактык Квалификацияны жогорулатуу борборлорунун ролу кандай болуп калат? Алардын да деңгээли, жоопкерчилиги жогорулайбы?

— Билим берүү институттарынын жана методикалык борборлордун  сапаттуу квалификацияны жогорулатууну камсыздоодогу ролу жана жоопкерчилиги күчөйт.  Бул билим берүү мекемелери райондук билим берүү бөлүмдөрүнүн алдында уюштурулган методикалык кабинеттери менен чогуу квалификацияны жогорулатуу функциясын ишке ашыруу жана камсыздоо жаатында түзүлгөн институттун алдындагы билим берүү мекемелеринин тармактык кластерине кирет. Квалификацияны жогорулатууну уюштуруунун “Каскаддык модели” деп аталган практика бар. Аны киргизүү угуучулардын санын көбөйтөт. “Каскаддык моделди” ишке ашырууда республикадагы инновациялык мектептердин потенциалын колдонуу пландаштырылууда. Мүмкүн тажрыйба алмашуу аянтчалар катарында да колдонула баштайт.

— Эми сиздин пикириңизде, заманбап мугалим кандай болуусу керек?

— Мугалим, биринчиден, окутуу кызматтарын алуучулардын, башкача айтканда, окуучулардын муктаждыктарын сапаттык жаңы деңгээлде канааттандырган жаңы заманбап формациядагы мугалим болууга умтулуусу керек. Албетте, мугалимдин ар кандай профессиограммалары бар: классикалык да, заманбап да, атамекендик да, чет өлкөлүк да. Алардын баарын сүрөттөөнүн кажети жок. Алар баарына белгилүү. Мамлекеттик жана социалдык ориентирлерди, көрсөтмөлөрдү терең анализдөөнүн жана түшүнүүнүн жыйынтыгында ар бир педагогикалык кызматкер өзү өз кесиптик өнүгүүсүнүн траекториясын курушу керек. Ага жетишсиз болгон бардык педагогикалык процесске керектүү,  маанилүү делген компетенттүүлүк топторун өнүктүрүүсү жана жакшыртуусу керек. Андай болбогон учурда педагогикалык кызматкер керектүү компетенциялары жок болуп, өз окуучуларына билим берүүдө мамлекеттик жана билим берүү стандарттарында чагылдырылган предметтик жана негизги компетенцияларды түзө албайт. Ушунун негизинде билим берүүнүн сапаты төмөндөп, жыйынтык начарлап баштайт. Ошондуктан мугалим дайыма чыгармачылык менен иштеп, деңгээлин күн сайын системалуу түрдө көтөрүп туруусу шарт. Мугалим кесиптик чеберчилигин өнүктүрүү курсунан өткөн соң өзүн таштап койбой, алган билимин, жаңы милдеттерин практика жүзүндө ишке ашырып башташы керек. Бул багыттын аткарылышын мектеп жетекчилери да көзөмөлдөп, ачык сабагына кирип, мугалим эмнени үйрөнүп келди, жаңы усулдук ыкмалар бар бекен деп кызыгып турушу да максатка ылайык келер эле. Билим сапатын көтөрүү аракети бир-эки айлык курс менен токтоп калбай, мектеп ишинде ар күнү тынымсыз жүрүп турушу керек.

— Азыркы мугалим эмнеден аксап жатат деп ойлойсуз?

— Аксаган жактары көп эле. Мисалы, азыркы мугалим заманбап билим берүүнүн технологияларын учурунда илип алып, ишке ашыргандан, заманбап билимди өз деңгээлинде тез өздөштүргөндөн аксап калууда. Бир топ мугалимдер Интернетти колдонгонду өздөштүрө элек. Компьютерде терип иштеп, анын көптөгөн мүмкүнчүлүктөрүн өз сабагында пайдаланганды, интерактивдүү доска менен сабак өткөндү эми үйрөнүп жатышат. Негизи окуучусу эчак өздөштүрүп алган технологияны мугалим али үйрөнө элек болуп жатпайбы. Кандай болгон күндө да мугалим замандын алдында жүрүшү керек. Ага биз өзүбүз да күнөөлүү экендигибизди моюнга алышыбыз парз. Бул багытта аткара турган иштерибиз көп.

Аңгемелешкен Майрамбек Токторов, “Кутбилим”

Кыргыздын аңыз кебин аздектеп, рухун байыткан залкар педагог, этнограф, «Адеп сабагынын» автору, «Кутбилимдин» санаалашы  Сабыр Иптаровдун элесине эссе.

***

Сабыр байке билим берүү жана илим министрлигине келе калганда андагы «Кутбилим» газетасынын редакциясына баш бакмайын кетчү эмес. «Маке, кандайсың, гезитиңдин жаңы санын ала кетейин дедим», — деп келген Сабыр байке мени менен убактысы боло калганда кенен бир саат маслеттешер эле. Башкы редакторубуз Кубат Чекиров менен да жолугуп, билим, тарбия багытындагы маселелерди кеңири талкуулап, көпкө отуруп калчу. Убактысы жокто деле жумуштагы журналисттер менен бир аз баарлашканга убакыт тапчу.  Кептин баары эмне жөнүндө сүйлөшкөндө жана анын деңгээл, чен-өлчөмүндө болгондуктан, Сабыр байкеге баары ар кандай суроолорду берип, жооп алгысы келчү. Журналисттер кээде Сабыр агайдын оюна макул болбой талашып, тартышканы менен акырында анын терең ойго ширелген жообунан кийин «Ий, ошондой да болушу туура» деп байкенин пикирине муюп, диалогго барып, ынанып калышчу. Сабыр байке мугалимдердин да досу, кеңешчиси болчу. Кыргыз билим берүү академиясында этнография бөлүмүн ачып, негиздеди. Ал «Адеп сабагынын» атасы болчу. Сабыр Иптаровдун мамлекеттик туунун, Бишкек шаарынын гербинин авторлошу болушу эле көп нерсени айтып турат.

***

Сабыр байке бир гана бизде эмес, коомчулуктагы «мен кыйынмын» деп жүргөн айрым алдыңкы атуулдардын, окумуштуулардын ой-жоруларына, суроолоруна жооп тапчу. «Ал андай болбойт, баатыр, аны мындай кененирээк, тереңирээк ойлонсок, башкача чечмеленет» деп баштачу. Чынында Сабыр байке баардык суроолорго жооп берер эле. Ал көптү билчү. Жөн гана окумалдыгынан эмес, табиятынан зирек, ойчул жаралгандыктан, ар бир окуган, деген маселелерди тереңдеткенге, түпкү маанисин ачып бергенге өтө жөндөмдүү аалым болчу. Эми калем кармап, илим жазгандын баары эле өзүн окумуштуу сезген менен зилинде көпчүлүгү окумуштуу деле эместир. Айрымдар кара курсактын айынан, коомдук орду үчүн илимпоз болуп какайып жүргөн менен Сабырчалык бийиктикке жете албай бушайман болушаттыр. Балким, ал жөнүндө ойлонуп да коюшпастыр. Бирок Сабыр байке ошол окумуштуумун деп жүргөндөр жасабаган иштерди жасап, кыргыз рухун бийиктеткиси келчү. Өмүрү кыска экен, көз ачып жумганча шашкан кишидей кете берди. Балким, мындай адамдар тигил дүйнөгө да керектелип жатса керек…

***

Сабыр байке мага жөнөкөй да, татаал да адам болчу. Мугалимдерге улуу агай эле. Биз аны байке деп жакын сезип, кепке тартканды жакшы көрчүбүз. Байке десек ал бизге сөөм карыш жакын сезиле түшчү. Ал мага тууган да, дос да эмес болчу. Бирок аны өз агабыздай жакшы көрөр элек. Сабыр байке менен кези келгенде сүйлөшө калганда көп учурда мен ойлонуп жүргөн маселелердин тегерегинде сөздү алып жүрүп олтурчумун. Анын айткандары көп учурда менин ойлогонумдай чыгып калса ичимен кубанып, туура эле ойлонуп жүрүптүрмүн деп калаар элем. Туура эмес чыкса, билип, оңдоп алганыма кубанчумун.

Мугалимдер бир нерсени сураса эки-үч саат алар менен баарлаша берип, барар жерин унутуп калчу. Ал мугалимдерди аябай жакшы көрөр эле. «Адеп сабагын» мектепке киргизерде молдолорду жеңип чыкты. Балким, башкалар жеңилип калат беле, ким билет.

***

«Кутбилимге» билим берүү тармагын катуу сындаган макала даярдап жатам деп калчу. Ага жетишпей калды көрүнөт. Бийликке барбайсызбы, тигил жакта бүт тааныштарыңыз олтурат деп тамаша-чынында айтып калсам, «Маке, ишти бул жактан деле кылса болот. Мугалимдердин билимин, дараметин көтөрсөк эле өйдөлөп өсөбүз. Алар өссө биздин өскөнүбүз ошо да» деп күлүп койчу. Бир аз жыл Сабыр байке Республикалык мугалимдердин билимин өркүндөтүү борборун жетектеп да калды.

Бийликке Сабыр байке умтулган жок. Ал бул турмушта өзүн тапкан, ордун билген адам болчу. Ошондуктан тиякка, биякка жөн эле секире бергенди жаман көрчү. Көрсө турмушта адам өзүнүн ордун тапса, бакыт ошол жерде экендигин анча сезе бербейт окшойбуз.

***

Ошол Сабыр байке дүйнөдөн өтөргө эки-үч күн калганда министрликтин ашканасынан жолуктум. Жалгыз отуруп тамактанып жаткан экен. Жанына барып, учурашып, чогуу тамактанып калдык. Эмнегедир ошондо Сабыр байке үңкүйгөнсүп, маанайы чөгүнкүдөй сезилди. Бир жакка шашып жатса керек, тез эле тамактанып, «Маке, мен бара берейин. Башка күнү сүйлөшөрбүз» деди.

Мен ошондо кыргыздын бийик наркты, салтты анчалык эч ким ачып бере албастай болгон улуу инсан менен акыркы ирээт көрүшүп жатканымды сезбептирмин, атаганат. «Макул» дедим эртең эле жолугушчудай. Бирок Манастын Бакайындай болгон кыргыздын бирден бир акыл кошчусу, кыргыздын желбиреген туусунун автору, табылгыс этнограф, таамай сынчы, чыныгы окумуштуу, мекен, кыргыз дегенде жанын берген, кыргыз тургай кылымдын тамырын кармап, дүйнө элдеринин маани-шаанисин алаканга салгандай калчап айта алган, «Манасты» туу туткан, улуу журтту андан да улуу кылган залкар адам менен акыркы ирет коштошуп жатканымды билбептирмин.

***

Мага Сабыр байкенин бул дүйнөдөн эрте кетиши кыргыздын бир жерин эңшерип алгандай, бир өңүтүн жулуп кеткендей элес калтырды. Себеби Сабыр байкедей кыргыздын канын, жанын билген адамдар бизде аябай көп эмес. Бармак менен санагыдай эле. Ошон үчүн мага оор тийди. Мага эле эмес, аны көрүп-билип, сүйлөшүп, жасаган эмгегин баалаган чөйрө, дегинкиси, Сабырды тааныган кыргыз баласынын баарына оор тийди деп ойлойм. Сабыр байкедей баамчыл, акылгөй педагог кыргыз жеринде көбөйө берсе экен, анын эккен үрөнү жайылып өсө берсе экен деп тилейм. Албетте, кыргыздын руху бийик. Сабыр агайдай аалымдар аз дебейин, жаштардан анын шакирттери өсүп келе жатат. Түбү түптүү кыргыздан Сабыр агайдай улуу инсандар көп чыгаарына бөркүмдөй ишене берем. Бирок, аттиң, Сабыр байке кайталангыс адам эле. Биз ар бир ушундай кайталангыс инсандардын тирүүсүндө баркын билип, тирүүсүндө баалаганды үйрөнүп келе жаткандайбыз. Сабыр байке антип бааланганча өтүп кетти. Кеткенден кийин даңктай бергендин бу дүйнөдөн өткөн кишиге зарылдыгы канчалык экенин билбейм, бирок кийинки урпактар үчүн тарбиялык мааниси зордур. Көзү барда ушул сөздөрдү угуп эле жүргөндүр, балким ал өзүн ушунча мыктымын деп ойлобогондур. Бирок аны эл ушундай адам деп баалай баштаганда колдон шум ажал жулуп кетти. Эми кеч…

***

Анын айткан-дегендерин, жазгандарын, эмгектерин чогултуп,  элге тартуулоо парз. Ал көп нерсеге жетишпей да калды. Кайран кишинин ичинде бир чоң кыргыз деген улуу аалам өлүп кетти. Армандын түбү ушунда жатат. Ал айтчу, жазчу нерселерин эртең деп жүрүп, убакыт таппай жаза албай да калгандыр. Ал салыштырып айтканда  тирүү басып жүргөн энциклопедия, тирүү жүргөн Сагынбайдай, Саякбайдай элес калтырчу. Кеп Сабыр байкенин кеткенинде эмес, ким өлбөптүр, кеп анын айтпай, жазбай, тиги дүйнөгө ала кеткен билиминде, рухунда, чексиз мейкиндикке сыйбаган ойлорунда, улуулугунда,  көчмөн духка сиңирилген кыргыз наркы, салты деген  бир океанынын чоң тамчысын ала кеткенинде.

Кандай болгон күндө да, Сабыр байке артына материалдык эмес делген, азыр көр дүнүйө менен алектенген адамга баасы анча арзыбаган, жалпы кыргыз үчүн насилинде  зор, өлчөөсүз делген улуу, рухий байлык калтырып кетти. Анын «Адеп сабагы» буга далил боло алат. Ал кыргыздын нарк-насилин чечмелегендей  эми   ким чечмелээр болду экен…

***

Бир жолу Сабыр байкеге жогорку билимдин азыркы заманга анчалык деле зарылдыгы жоктугун, ага караганда кесиптик билимге рыноктун талабы өсүп жаткандыгын айтып, кыргыз «папке кармап, чоң болгусу келет, андай заман өтүп кетти. Аны билбей эле ата-энелер балдарын «чоң» окууга окуткусу келе берет. ЖОЖду бүткөн соң жумуш таппай кыйналышууда» деп эмоцияга алдыра сүйлөндүм. Мени угуп олтуруп, сен өзүң жогорку билимдүү болуп алганың үчүн ушунун баарына акылың жетип сайрап жатасың да, орто билимиң болсо булар жөнүндө ойлонмок да эмессиң, туурабы? — деп койду. Мен оюмдун бир жактуу чыгып калганын алдыртан сездим да, Сабыр байке менен андан ары талашкым келбей, башка маселеге өтүп кеткенимди азыр эстеп олтурам.

***

Бир күнү Сабыр байке кадимкисиндей кабинетиме кирип келди. Ана-мына дегиче кептен кеп чыкты. Кошуна кабинеттерден Сабыр байкенин үнүн угуп Жолдош, Алимжандар келип калды. Кеп төркүнү «Манаска» жетип, анын тегерегинде эпос сымал чалагайым варианттар чыгып жатканы чоң талкууга айланды. Сабыр байке угуп олтуруп, өз оюн минтип ортого сала кетти.

— Ай балдар, талаада аңызды билесиңерби. Аңыз калды. Эгин чабылып кетти. Эми ушул жерде мурда эгин өскөн көөлгүп, шамалга ыргалып, аны дыйкандар чаап алып, нан жасап жеп, жыргап токчулуктун ырын ырдап олтурушат деп айтсаң ишенишет. Себеби бул жерде аңызы калыптыр го. Аңыз жатат саргайып өткөндүн тамыры болуп. Эгин болгону анык. Эми ошол аңызды өрттөп, казып, чаңын асманга сапырып, каман жай кылып омкоруп туруп, башкаларга ушул жерде бир кезде  эгин айдалган, анда аңыз талаа бар болчу десең ким ишенет. Эч ким. Себеби аңыз жок. Эл деле ошондой. Элдин аңыз кеби «Манас». «Манасты» жоготсоң ошол аңызыңды, түбүңдү жоготосуң. Түбүңдү, тамырыңды жоготкондон кийин «бизде Манас болгон» деп айтканың бекер кепке айланат. Аны аныкташың кыйын болот. Кеп ошол аңызда. Жанагы «эпосчулар» кыргыздын ошол аңыз кебин жок кылып, анан кыргыз деген элди көөнөртүп сүрүп салганы  турганын байкадыңарбы. Ошондуктан кыргыздын улуу, ыйык делген «Манасын», кыргыздын аңыз кебин, океандай аңызын талкалайм дегендер ушулар. Буга биз каршы туруп, элдигибизди, «Манасыбызды» сактап калышыбыз керек», — деди Сабыр байке күйүп-жанып. Сөзмө-сөз келтире албасам да байке ушундай мааниде сүйлөдү. Сабыр байкенин кебинен кийин мен да, кесиптештерим да тириле түштүк. Сөз эмес бекен.

***

Сабыр Иптаров да кыргыздын ошол аңыз кебин жоготпой аздектеди. Аны ар тарабынан ачып бергиси келди. Кыргыздын аңызын байытты. Ал аңыздан кыргыздын руху, билими байыды.

Кыргыздын аңызын өз жүрөгүндөй, көздүн карегиндей сактаган улуу инсандардын катарында Сабыр байке да бар эле.

Эми Сабыр байкенин аңызын да жоготпой, сактап, элге жеткирсек, кыргыздын бир өңүтү эңшерилмек тургай оожалат, өсөт, өнүгөт. Мекенчилдик ушундан башталат. Тарбия, билимдин очогу да ушул аңыз кепте жатат.

Ылайым кыргызга Теңири Сабыр Иптаровдой руху бай, аңызы түптүү, инсандык касиети күчтүү уул-кыздарды көп бере берсин.

Майрамбек Токторов, «Кутбилим»